سنجش اعتباربانکی مشتریان، یک خدمت حیاتی یا تجارتی بر مبنای اطلاعات؟!

تیتر20 / سارا دلیریان – در تمام سالهای گذشته و در عموم طرح هایی که برای اصلاح نظام بانکی و موضوعات مرتبط با مطالبات معوق بانکی مطرح شده است، همواره یک خلا بزرگ خودنمایی کرده و آن نبود یک سیستم جامع متمرکز و قابل استناد برای رتبه بندی اعتباری مشتریان بانکی بوده است.

نبود چنین سیستم و اطلاعات متمرکزی همواره در موضوع انحراف تسهیلات بانکی و نیز انباشت مطالبات معوق و حتی سوخت شده بانکی تاثیر مستقیم داشته و از رهگذر این خلاء، اتفاقا تسهیلات گیرندگان عادی که در چرخه تولید و صنعت نیازمند حمایت بیشتری از سوی نظام بانکی هستند، با چالش ها و مصائب بیشتری نیز مواجه بوده اند. حتی در معاملات عادی نیز افراد امکان دریافت و رصد اعتباری طرفین معامله را برای به حداقل رساندن ریسک های معامله در اختیار ندارند و این قطعا یکی از چالش های اساسی در اقتصاد ایران است.

کارشناسان پولی و بانکی همواره بر ضرورت اصلاح این شرایط تاکید داشته و عموما بانک مرکزی را به ایجاد چنین سیستمی توصیه کرده اند.

در بستر همین نیاز، سامانه سنجینه با هدف عرضه خدمات اطلاعاتی در حوزه سنجش اعتبار مالی و کاهش خطر معاملات اعتباری، فعالیت خود را در بازار بانکی و مالی ایران آغاز کرده است. این سامانه که توسط یک شرکت دانش بنیان و با نظارت بانک مرکزی و همکاری وزارت اطلاعات و ارتباطات فراهم شده است، با ارایه یک کارنامه اعتباری به تمامی افراد ایرانی که سابقه فعالیت اعتباری دارند، امکان بررسی دقیق‌تر سوابق افراد در معاملات و دریافت اعتبارات را فراهم می کند.

این سامانه که در بهمن سال گذشته با حضور جمعی از مسئولان بانک مرکزی و با حضور مدیران ارشد بانک مرکزی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و اپراتورهای تلفن همراه کشور رونمایی شده و برای استفاده عموم نیز قابل دسترس شده است، بر اساس داده ها و اطلاعاتی که از بانک مرکزی در خصوص سوابق اعتباری افراد از جمله تسهیلات دریافتی، معاملات بانکی و نحوه بازپرداخت تسهیلات دریافت و به متقاضی ارائه می کند، امکان پیش بینی وضعیت افراد را در معاملات آتی مشخص می سازد. به عبارتی گواهینامه اعتباری به هر فرد اختصاص می دهد که عملکرد اعتباری فرد را در عمل به تعهدات مالی نشان می دهد.

موضوع احراز هویت در سیستم بانکی مهم ترین مسئله برای جلوگیری از مسائل و معضلات مرتبط با تقلب های مالی و نظام های پولشویی است که در پلتفرم سنجینه با استفاده از سامانه شاهکار و بر اساس دستورالعمل‌های بانک مرکزی انجام می‌شود و به گفته مسئولین در این پروژه، اطلاعات را از سرورهای امن مورد تایید بانک مرکزی دریافت و به کاربران منتقل می‌کند.

در نهایت به این ترتیب در شرایط آرمانی، با استفاده از کارنامه اعتباری سنجینه، بانک‏ها، موسسات مالی، شرکت ‏های دارای فروش اقساطی یا لیزینگی و حتی افراد حقیقی می‌‏توانند پیش از نهایی شدن یک قرارداد یا معامله، از اعتبار مالی طرف مقابل خود اطمینان حاصل کنند. همچنین با توجه به تایید و صدور مجوز از سوی بانک مرکزی در پایان سال گذشته برای در دسترس قرار گرفتن این خدمت به صورت عمومی حالا علاوه بر بانک‌ها، مردم نیز می‌توانند از خدمات اعتبار سنجی استفاده کنند.

در اصل موضوع که این اقدام یک گام بزرگ رو به جلو برای ایجاد شفافیت های مالی است شکی نیست، در همه جای دنیا نیز برای سنجش اعتبار افراد حقیقی یا حقوقی بانک های اطلاعاتی و سامانه هایی برای رصد اعتباری افراد و رتبه بندی های این چنینی وجود دارد که اتفاقا بسیار هم اقدام سنجیده و مثبتی است.

نبود نظام سنجش اعتبار و عدم وجود یک سیستم متمرکز برای سنجش رتبه اعتباری مشتریان نزد بانک ها، همیشه یکی از حلقه‌‏های مفقوده سیستم مالی و بانکی ایران بوده که نتایج سوء آن را نیز می‏‌توان در بسیاری موارد مشاهده کرد، اما از اصل محتوا که بگذریم شیوه اجرا می تواند کمی چالش برانگیز باشد. چرا که اساس شیوه اجرایی فعلی همانطور که از حضور مدیران مرتبط با ارزش افزوده در اپراتورهای همراه در این رونمایی پیداست، بر اساس عضویت افراد در سیستم های پیامکی مرتبط با این شرکت و بر مبنای خدمات ارزش افزوده است. البته در این مدل بر خلاف جریان عمومی مورد انتقاد رایج، کاربر با آگاهی از این سرویس و هزینه ها به طور خواسته عضویت در این خدمات را خواهد پذیرفت و پرداخت هزینه های آن را متقبل می شود.

رضا باقری اصل، عضو هیات عامل سازمان فناوری اطلاعات در این زمینه معتقد است: سنجینه یک سامانه واقعی ارزش افزوده است که از سری همکاری‌های اپراتورها، بانک مرکزی و وزارت ارتباطات به شمار می‌رود؛ این دسته سرویس‌ها باید گسترش پیدا کند و  جایگزین سرویس‌های ارزش افزوده با محتوای قمار و تبلیغات دروغین شود.

اما در شیوه استفاده فعلی افراد برای عضویت در این سرویس باید حق عضویت ثابت روزانه ای بر اساس اشتراک خود بپردازند، شبیه همه سرویس های ارزش افزوده دیگر که بر این اساس فرد باید برای اشتراک ماهیانه مبلغ 400 تومان به صورت روزانه بپردازد و به این شیوه می تواند در ماه یکبار یک فقره سابقه اعتباری دریافت دارد، همچنین برای استفاده موردی برای هر بار دریافت کارنامه اعتباری باید مبلغ  12 هزار تومان پرداخت، پرسشی که مطرح است این است که نباید ارائه این چنین اطلاعاتی از سوی بانک مرکزی برای بانک ها جزو اصول اولیه و وظایف ذاتی باشد، بر همین اساس بانک ها نیز نباید برای ارائه این دسته از سوابق و تعیین شفافیت مالی برای مشتریان خود به صورت به ذات و رایگان عمل کنند؟!

محوریت یک شرکت خصوصی و نه راسا خود بانک مرکزی با وجود اطلاعاتی که در این سیستم مبادله می شود، نیز یکی دیگر از مسائلی است که نیازمند موشکافی بیشتری است.

ضمن اینکه گفته می شود این سامانه پیش از این در شبکه بانکی و توسط بانک ها برای اعتبارسنجی مشتریان استفاده شده و امتحان خود را پس داده است، بنابراین در صورت صحت عملکرد و درستی اطلاعات آن باید به زودی شاهد کاهش مطالبات معوق بانک ها در حد نزدیک به صفر باشیم!

در نهایت با وجود اینکه این پلتفرم صرف نظر از هزینه ها و شکل اجرا و نقدهایی که به صحت عملکردی آن وارد خواهد بود، باید گفت به ذات اقدام خوبی است و در یک شکل آرمانی می تواند نتایج قابل قبولی در خصوص سنجش رتبه اعتباری شهروندان در معاملات به دست دهد، البته اگر بتواند هزارتوی لایه های مختلف عدم شفافیت درمبادلات اقتصادی و بانکی ایران را دور بزند و سلامت به مقصد برسد.