شکست حمایت های صنعتی در ایران

تیتر 20- تیر حمایت‌‌‌های دولتی از صنایع به خطا رفته است؟ هدف توسعه صنعتی در حالی تولید کالاهای با ارزش افزوده بالا در سطح صنایع کوچک، متوسط و بزرگ با بیشترین بهره‌‌‌وری و بالاترین کیفیت است که ارزیابی مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس خلاف این موضوع را نشان می‌دهد. نتایج این گزارش نشان می‌دهد سیاست کشور در حمایت از صنعت داخلی شکست خورده است. تحلیل بازوی پژوهشی مجلس این است با اینکه سالانه حجم عظیمی از منابع کشور در قالب‌‌‌های مختلف از سوی دولت به سمت صنایع مختلف جهت پیدا کرده تا توسعه تولیدات صنعتی با ارزش افزوده بالا محقق شود، اما سهم تولیدات صنعتی دارای فناوری بالا در بین کل تولیدات کشور بسیار اندک است. مطابق ارزیابی مرکز پژوهش‌های مجلس، اگرچه سهم ارزش افزوده صنعتی کارگاه‌های صنعتی دارای 100نفر کارکن و بیشتر، حدود 80درصد مجموع ارزش‌افزوده صنعتی کارگاه‌های صنعتی دارای 10نفر کارکن و بیشتر است و بیشترین بهره‌وری را در میان کارگاه‌های صنعتی دارند، اما رویکرد کشور در تولید محصولات صنعتی به سمت محصولات منبع‌محور (8/ 65درصد) بوده که نشان می‌دهد سیاست‌های حمایتی دولت از صنایع و معادن کشور نه‌تنها در صنایع کوچک و متوسط، بلکه در صنایع بزرگ نیز به توسعه تولیدات با ارزش‌افزوده و فناوری بالا منجر نشده است.

با مرور این وضعیت و بررسی شواهد دیگر گزارش بازوی پژوهشی مجلس این سوال مطرح می‌شود که آیا درخصوص توسعه و بلوغ‌، عملکرد مناسبی ثبت شده است؟ پاسخ مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس به این پرسش یک «نه» قاطع است. شواهد موجود نشان می‌دهد به 9دلیل مختلف، صنایع کشور هنوز به سطح مناسبی از بلوغ نرسیده‌اند و پیوند عمیق میان بنگاه‌‌‌های بزرگ با صنایع کوچک و متوسط برقرار نشده و این امر سبب شده است تا حجم عظیمی از واحدهای تولیدی که طی فرآیندی دشوار خلق و تاسیس می‌‌‌شوند، در مسیر توسعه زمین‌‌‌گیر شوند و امکان بلوغ را پیدا نکنند. عواملی نیز که زمینه‌‌‌ساز ناکامی در تحقق توسعه صنعتی شده‌اند، مشخص هستند. دو معیار نویسندگان گزارش برای تحلیل وضعیت بنگاه‌‌‌های صنعتی کشور، سطح پیشرفت صنایع از زوایای روابط عمودی و افقی است. در سطح افقی به ترتیب مسائلی نظیر شاخص‌‌‌های توسعه‌‌‌یافتگی، میزان صنعتی بودن، کیفیت محصولات تولیدی، سطح تخصص‌‌‌یافتگی، مهارت نیروی کار و سطح فناوری در خوشه‌‌‌های صنعتی 6عاملی هستند که مدنظر این گزارش بوده‌اند. در سطح عمودی هم مسائلی نظیر بهره‌‌‌وری بنگاه، وابستگی به واردات و بالغ‌‌‌شدگی صنایع مورد پرسش قرار گرفته‌اند. نتیجه کلی اینکه صنایع ایران به دلایلی که به آنها اشاره شد، دیرتر از زمان مدنظر به بلوغ رسیده‌اند و اقتصاد از همین ناحیه با چالش‌‌‌های بسیاری روبه‌رو خواهد شد. تولیدات با کیفیت پایین، بنگاه‌‌‌های بی‌‌‌بهره از صرفه مقیاس، صنایع فاقد شبکه‌‌‌ها و خوشه‌‌‌های توسعه‌‌‌یافته، تولیدات با سطح فناوری نازل، اشتغال‌زایی اندک برای نیروهای ماهر و متخصص در کنار بهره‌‌‌وری اندک بخش صنعت، نیاز شدید به واردات مواد و قطعات خارجی در کنار عدم‌بلوغ همه از نشانه‌‌‌های بن‌‌‌بستی است که کشور در زمینه توسعه صنعتی با آنها دست به گریبان است.

گزارش در پاسخ به نتیجه چنین وضعیتی تصریح می‌کند که عدم‌گذار به‌موقع و صحیح صنایع به بلوغ موجب می‌شود منابع عظیمی که صرف تاسیس و تثبیت بنگاه‌‌‌های صنعتی می‌شود نتایج مدنظر سیاستگذار را به بار نیاورد. شواهد گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس نشان می‌دهد، حجم عظیمی از بنگاه‌‌‌های صنعتی کشور مراحل بلوغ را به‌خوبی طی نکرده‌اند و در دو مسیر کلی منحرف می‌‌‌شوند. در واقع این بنگاه‌‌‌ها یا به سمت حذف از بازار و مرگ زودرس می‌‌‌روند یا اینکه به سمت فعالیت در بازارهای غیررسمی منحرف می‌‌‌شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سهم کارگاه‌های کوچک طی سال‌های مورد بررسی (88 تا 96) تقریبا رو به افزایش و به طور متوسط حدود 80درصد بوده است.

این در حالی است که سهم کارگاه‌های متوسط و بزرگ کشور تقریبا روبه کاهش و به طور متوسط حدود 20درصد بوده است. این موضوع نشان می‌دهد که مراحل بلوغ بنگاه‌های کوچک و ارتقای آنها به بنگاه متوسط با موفقیت انجام نشده است.

گزارش یادشده همچنین تاکید دارد که تنها 12درصد از مجموع تولید بنگاه‌‌‌های صنعتی کل کشور کیفیت بالایی داشته و مابقی تولید در سطوح متوسط و پایین از خط تولید خارج شده‌‌‌اند./دنیای اقتصاد