چگونگی مواجه با بحران صندوق‌های بازنشستگی

تیتر۲۰- صندوق‌های بازنشستگی سنوات گذشته به‌عنوان یک معضل مهم همواره در اقتصاد ایران مطرح بوده است. ضرورت بررسی این امر به دلیل گره‌خوردن معیشت و رفاه میلیون‌ها نفر در زمان بازنشستگی و پس از سال‌ها کار کردن به این بخش است. با اینکه کارشناسان بارها برای اجرای سریع‌تر اصلاحات به سیاستگذار هشدار داده‌اند، اما مواجهه با این بحران بارها به تعویق افتاده است.

سیر تحول تاریخی تامین اجتماعی

حسن خوشپور مدیرکل اسبق امور بنگاه‌ها و خصوصی‌سازی سازمان برنامه و بودجه، علی سرزعیم اقتصاددان و علی حیدری کارشناس ارشد رفاه و تامین اجتماعی برگزار شد. در ابتدای این نشست، خوشپور درخصوص تاریخچه تشکیل سازمان تامین اجتماعی در ایران گفت: تامین اجتماعی به‌عنوان ساختاری حمایتی در بسیاری از کشورهای جهان مشغول فعالیت است؛ اما متاسفانه در ایران این نهاد نتوانسته به اهدافی که برای آن طراحی شده است، دست یابد. به گفته او، برای تحلیل فعلی نظام تامین اجتماعی و مشکلات آن، مطالعه و بررسی سیر تاریخی این نهاد بسیار ضروری است. خوشپور ادامه داد: در دهه۱۳۰۰، کشور وارد فرآیند توسعه‌ای شد که دولت نقش اصلی را در آن داشت و این اتفاق با ارتباط نیروی انسانی داخل کشور با پیمانکاران برای ایجاد زیرساخت‌های کشور مصادف شد. این وضعیت نیازمند این بود که برای نیروی انسانی نظامی فراهم شود که رفاه داشته باشد، توسعه پیدا کند و با آسودگی‌خاطر مشغول به‌کار شود.

به گفته این کارشناس، همان زمان سه ضلع دولت، کارگر و کارفرما در سازمان تامین اجتماعی شکل گرفت و این نظام به مرور رشد و توسعه پیدا کرد. خوشپور درخصوص قانون سال۱۳۵۴ به‌عنوان مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین سازوکاری که در نظام تامین اجتماعی اجرا شده است، گفت: توجه کنید که با خط‌کش امروز، نمی‌توان آن زمان را اندازه‌گیری کرد. امروزه بیمه‌های تجاری داریم که بسیار فعال هستند و سازمان تامین اجتماعی در کنار آنها قرار دارد؛ اما قاطعانه ادعا می‌کنم که سازمان تامین اجتماعی در زمان تاسیس خود یک نهاد بسیار مدرن بود.

یکی از مسائلی که در رابطه با مشکلات سازمان تامین اجتماعی به آن اشاره می‌کنند، نقش پررنگ دولت در سازوکار این نهاد است. با این حال به گفته خوشپور، مهم‌ترین مساله در دهه۵۰ این بود که دولت در این سازوکار، نقش ناظر را داشت. پس از رشدهای اقتصادی بالای این دهه، بخش خصوصی قدرتمندی به وجود آمده بود و هر چند دولت حضور داشت، اما همه حوزه‌ها را به دست نگرفته بود. ذخایر سازمان تامین اجتماعی که عامل اصلی رشد و توسعه این نهاد است شکل می‌گرفت و همان‌طور که اقتصاد کشور به صورتی علمی اداره می‌شد، مکانیزم و ابزارها نیز به‌طور صحیح به‌کار می‌رفت.

این مدیر اسبق سازمان برنامه و بودجه درخصوص تغییرات سازمان تامین اجتماعی پس از انقلاب خاطرنشان کرد: آنچه بعد از انقلاب، هم برای سازمان تامین اجتماعی، هم نظام بانکی و هم سازمان برنامه اتفاق افتاد، این بود که نهادهای مدرن از هم پاشیدند و فلسفه‌ای که باعث ایجاد این نهادها شده بود، زیر سوال رفت. ساده‌ترین نکته آن بود که دولت که تا پیش از این نقش رگولاتور را برعهده داشت، خود جای کارفرمای بدعهدی را گرفت که به اصول پایبند نبود. به گفته این کارشناس، دولت در حال حاضر به سازمان تامین اجتماعی به‌عنوان یک صندوق پر ارزش نگاه کرد که می‌توانست در مواقع کمبود منابع از آن استفاده کند. در سال‌های پیش از انقلاب این سازمان حدود ۲۰میلیون نفر عضو داشت که این تعداد امروز به ۴۰ تا ۴۵میلیون نفر رسیده است؛ اما این افراد هیچ نقشی در اداره این سازمان ندارند.

چرا سیاستگذار به اصلاحات تن نمی‌دهد؟

 بسیار بیشتر می‌دانم. بنابراین فکر می‌کنم این اصلاحات به نقطه اصلی و درستی اصابت کرده است؛ اما اینکه از کدام قانون شروع کنیم نیاز به محاسبات عددی دارد. در مقابل حیدری که یکی از مدیران سابق تامین اجتماعی است، نقش عوامل مدیریتی در سازمان تامین اجتماعی را از اصلاح قوانین موثرتر دانست. به گفته او، اگر اصلاحات را از سن و سابقه شروع کنیم، اما حکمرانی صندوق‌ها اصلاح نشود، این امر منجر به رفع ناترازی صندوق‌ها نخواهد شد و زمینه را برای تاراج بیشتر فراهم خواهد کرد.

او ادامه داد: در نظام بانکی، ما بانک‌ مرکزی را به‌عنوان تنظیم‌گر داریم و در بیمه‌های تجاری نیز بیمه ‌مرکزی این نقش را برعهده دارد در بازار سهام هم سازمان بورس این نقش را ایفا می‌کند؛ اما در زمینه بیمه‌های اجتماعی تنظیم‌گری وجود ندارد و طبیعتا هر اصلاحی انجام دهید، زمان خریداری می‌شود و فرصت برای دست‌اندازی بیشتر فراهم می‌شود. حیدری افزود: سازمان تامین اجتماعی تا قبل از سال۹۳ کسری نداشت و پس از اجرای طرح تحول سلامت دچار کمبود منابع شد؛ زیرا این طرح به یکباره رابطه بین تعرفه درمان و سرانه درمان را به هم زد. اگر دولت حق بیمه‌های جاری خود را به تامین اجتماعی بدهد این سازمان تا سال۱۴۱۵ مشکل کسری منابع را ندارد. حال اگر به این عوامل توجه نشود؛ طبیعتا هر چند سن و سابقه افزایش یابد، کافی نخواهد بود. به اعتقاد این مدیر اسبق تامین اجتماعی، گام اول اصلاح نظام تامین اجتماعی، ایجاد نظام چند لایه، ‌اصلاح رگولاتوری و تنظیم‌گری و پس از آن اصلاح سن و سابقه طبق محاسبات است.

با این حال علی سرزعیم تاکید کرد: این تحلیل که اگر دولت همه بدهی‌های خود را بدهد تا سال ۱۴۱۵ کسری نداریم، بسیار خطرناک است؛ زیرا سیاستگذار ما به دنبال این است که کار سخت را نکند و فشار بیاورد که دولت پول پرداخت کند. به گفته این اقتصاددان، پایداری صندوق‌ها را برای ۸۰سال معادل یک نسل می‌گیرند و ۱۵سال در مقابل ۸۰سال عددی نیست. بدهی دولت حتما باید پرداخت شود؛ اما مسائل مهم ساختاری است./دنیای اقتصاد