خودکفایی در تولید موز؛ وعده‌ای که برای ایران گران تمام می‌شود!

تیتر20- خودکفایی در محصولات غذایی سال‌هاست به‌عنوان راهبردی کلیدی در سیاست‌های کشاورزی ایران دنبال می‌شود. این رویکرد که هدف آن کاهش وابستگی به واردات و صرفه‌جویی ارزی است، اکنون از گندم و برنج فراتر رفته و به میوه‌های گرمسیری مانند خودکفایی در تولید موز رسیده است.

سالانه ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار موز وارد می‌شود
وزارت جهاد کشاورزی طی یک سال گذشته تاکنون بر کاهش واردات میوه‌های گرمسیری تأکید کرده است. بر اساس اعلام این وزارتخانه، سالانه حدود یک میلیارد دلار صرف واردات این گروه از محصولات می‌شود که حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار آن به موز اختصاص دارد. وزیر جهاد کشاورزی با اتکا به این آمار، برنامه‌ای را مطرح کرد که بر اساس آن می‌توان با استفاده از آب‌های شیرین جنوب کشور، ظرف چهار سال نیاز کشور به موز را از طریق تولید داخلی تأمین کرد.

تولید موز در ایران طی چند سال گذشته از ۱۷۰ هزار تن به ۳۴۰ هزار تن رسیده
محمدمهدی برومندی، معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، در جریان برگزاری هشتمین نمایشگاه کشاورزی آیفارم توضیح داد که تولید موز در ایران طی چند سال گذشته از ۱۷۰ هزار تن به ۳۴۰ هزار تن رسیده و پیش‌بینی می‌شود طی سه سال آینده ۸۰ درصد نیاز داخلی با تولید داخلی تأمین شود. استان سیستان و بلوچستان هم‌اکنون کانون اصلی این کشت به شمار می‌رود.

تجربه‌های ناکام خودکفایی / رویایی که تالاب‌ها را از بین برد
با وجود طرح‌های تازه، مرور گذشته نشان می‌دهد دستیابی پایدار به خودکفایی بسیار دشوار است. ایران در سال‌های ۱۳۸۳ و ۱۳۹۵ خود را در تولید گندم بی‌نیاز از واردات معرفی کرد، اما خشکسالی، کاهش منابع آبی و افت بهره‌وری باعث شد دوباره به واردات وابسته شود. در محصولاتی مانند برنج، شکر و روغن نباتی نیز برنامه‌های مشابه بارها آغاز شد اما کمبود زمین، محدودیت منابع آبی و نبود سرمایه‌گذاری مداوم تحقق کامل این هدف را ناممکن کرد. این تجربه‌ها بیانگر آن است که مشکل تنها محدود به طبیعت نیست، بلکه ساختار مدیریتی نیز نقش تعیین‌کننده دارد.

مسأله آب بزرگ‌ترین مانع بر سر راه هرگونه خودکفایی است
مسأله آب بزرگ‌ترین مانع بر سر راه هرگونه خودکفایی است. آمارهای ارائه‌شده درباره سهم بخش کشاورزی از منابع آبی کشور متفاوت است؛ برخی برآوردها از کارشناسان و اتاق بازرگانی از سهمی حدود ۹۰ درصد سخن می‌گویند؛ در حالی که وزارت جهاد کشاورزی این رقم را نمی‌پذیرد. با وجود اختلاف در اعداد، تقریبا همه کارشناسان تأکید دارند که کشاورزی بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در ایران است. عیسی کلانتری، وزیر اسبق کشاورزی، پیش از این با اشاره به سیاست اشتباه خودکفایی توضیح و هشدار داد که سیاست‌های افراطی خودکفایی طی سال‌های گذشته به نابودی تالاب‌ها، خشک شدن چشمه‌ها و تشدید بحران‌های زیست‌محیطی منجر شده است.

فعالان اقتصادی نیز نسبت به امکان خودکفایی واقعی تردید دارند. داود رنگی، عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی تهران، هم پیش‌تر به تجارت‌نیوز گفت که ایران در هیچ زمینه‌ای نمی‌تواند خودکفا شود. وابستگی به واردات در بسیاری از حوزه‌ها همچنان بالا است و کشاورزان برای تأمین نهاده‌های اساسی مانند آب، کود و بذر با مشکلات ساختاری روبه‌رو هستند. این وضعیت همراه با نوسان قیمت نهاده‌ها و نبود حمایت بیمه‌ای پایدار، انگیزه تولیدکنندگان برای توسعه کشت‌های استراتژیک را کاهش داده است.

حتی اگر محدودیت‌های اقلیمی را نادیده بگیریم، مدیریت ناپایدار همچنان چالش محوری به شمار می‌آید. پراکندگی تصمیم‌گیری بین نهادهای مختلف، تغییر مداوم مقررات و فقدان سیاست‌های بلندمدت باعث شده است هیچ برنامه خودکفایی دوام نیاورد. کمبود فناوری‌های نوین آبیاری، فرسودگی شبکه‌های توزیع و ضعف در سرمایه‌گذاری تحقیقاتی نیز موجب شده است که حتی دستاوردهای موقتی در تولید داخلی تکرار نشود.

خودکفایی ایده‌ای ارزشمند اما پرهزینه / ایران می‌تواند به خودکفایی در تولید موز دست پیدا کند؟
خودکفایی در تولید موز ایده‌ای مثبت و حتی ضروری است. کشوری که بتواند بخش عمده نیاز غذایی خود را تولید کند، در برابر تحریم‌های اقتصادی، نوسان قیمت‌های جهانی و شوک‌های سیاسی مقاوم‌تر می‌شود. کاهش وابستگی به ارز خارجی، ایجاد اشتغال در مناطق روستایی و تقویت امنیت ملی از مزایای انکارناپذیر این راهبرد است.

اما پرسش اساسی این است که زیرساخت‌های تحقق آن در ایران تا چه اندازه فراهم است و بهای واقعی آن چیست؟ کشت مدرن، آبیاری هوشمند، بذرهای مقاوم به خشکی و مدیریت علمی خاک، لازمه کاهش مصرف آب و افزایش بازده است؛ اما بخش زیادی از کشاورزی ایران همچنان به روش‌های سنتی متکی است. ساخت سد، نوسازی شبکه‌های آبیاری و توسعه صنایع تبدیلی سرمایه‌گذاری بلندمدت می‌خواهد، چیزی که با تغییر دولت‌ها و بودجه‌های ناپایدار اغلب نیمه‌کاره می‌ماند.

بلایی که سیاست خودکفایی سر ایران آورد
بخش کشاورزی برای تحقق اهداف خودکفایی مجبور به مصرف بیش از ظرفیت منابع شد و سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از دشت‌ها افت کرد. خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها از جمله دریاچه ارومیه و بختگان به سیاست‌های توسعه کشت و سدسازی بی‌برنامه نسبت داده شد. همچنین دولت برای خرید تضمینی محصولات، یارانه‌های کلان پرداخت کرد؛ در حالی که واردات در بسیاری موارد ارزان‌تر بود. پس از هر دوره خشکسالی، جهش قیمتی و نیاز به واردات اضطراری رخ داد و امنیت غذایی را به خطر انداخت./تجارت نیوز