پیامدهای تعطیلی پیاپی مدارس بر کمیت و کیفیت آموزش

تیتر20- کیهان نوشت: تداوم آلودگی هوا به تحصیل حضوری دانش‌آموزان ضربه می‌زند؛ به نظر می‌رسد تنها راهکاری که پای ثابت سیاست‌های مسئولان در زمان آلودگی هوا است تعطیلی مدارس است. گرچه آسان‌ترین راهکار برای حفظ سلامت دانش‌آموزان در زمان آلودگی هوا، تعطیلی موقت مدارس است؛ اما نداشتن یک برنامه برای تعطیلی مدارس و تکرار تعطیلی‌ها سبب افت تحصیلی می‌شود. این در حالی است که در سایر کشورها تعطیلی مدارس آخرین راهکار است.

چندین دهه است که در بحران آلودگی هوا، منابع آلوده‌کننده اصلی هوا همچنان به فعالیت خود مشغول بوده؛ اما در مدارس به روی دانش‌آموزان بسته می‌شود. طرحی که مرتب در حال اجراست و موافقان و مخالفان زیادی دارد. از طرفی در اکثر موارد، دانش‌آموزان در روزهای تعطیل معمولاً در خانه نمی‌مانند و بیرون آمده و به تفریح می‌پردازند و حضور مؤثری نیز در کلاس‌های درس مجازی ندارند، اما دولت و وزارت آموزش‌وپرورش بازهم راهکار را در تعطیل کردن مدارس می‌داند.

شاد قابل دفاع اما کاملاً قابل اتکا نیست

«وقتی مسئولان نظام آموزشی و مسئولان کشور به همین راحتی به‌خاطر دلایل متعدد مدارس را تعطیل می‌کنند دانش‌آموزان فکر می‌کنند که نظام آموزش بی‌اهمیت است و متوجه می‌شوند مسائل درسی و پیشرفت علمی کشور از موضوعات بی‌اهمیت برای مسئولان است.» این نظر رئیس هیئت‌مدیره کانون مدارس اسلامی است که در ارتباط با الگوگیری‌های رفتاری دانش‌آموزان سخن می‌گوید.

وی با بیان اینکه معلمین و مدیران مدارس هم به همین شکل دچار بی‌برنامگی شده‌اند می‌گوید: بودجه‌بندی‌ها و درس‌بندی‌های مدارس برای تحصیل دچار مشکل شده است. آزمون و ارزشیابی‌های آنها و جدول زمان‌بندی آموزش‌های شأن دچار اختلال شده است. «توسل» در ارتباط با کیفیت شبکه شاد معتقد است: «شبکه شاد علی‌رغم ایفای نتایج نقش مؤثر در نظام آموزشی در صورتی که لازم باشد بستر علمی تمام دانش‌آموزان همه مقاطع تحصیلی باشد با مشکل مواجه خواهد شد.

شاد به‌صورت یک شبکه بومی قابل دفاع است؛ اما اینکه ما به یک بستر مجازی اتکا کنیم و فکر کنیم این تعداد دانش‌آموز و معلم در سراسر کشور می‌توانند با شبکه شاد به‌صورت کیفی در نظام آموزشی فعالیت کنند تلقی اشتباهی است.» این کارشناس در تشریح برنامه‌هایی که می‌توان برای دانش‌آموزان در روزهای آلوده در نظر گرفت، می‌گوید: «کاهش ساعات حضور دانش‌آموزان در مدرسه، حذف زنگ ورزش و ارائه تسهیلاتی به دانش‌آموز در ساختمان مدرن که دیگر مایل به حضور در حیاط مدرسه نباشد، از این برنامه‌هاست تا دانش‌آموز فقط در ساختمان‌های مدارس حضور داشته باشد.»

به مدیران و مبتکران اجازه ورود نمی‌دهند

«توسل» با بیان اینکه به مدیران مدارس اختیاراتی داده نمی‌شود؛ می‌گوید: «این موارد را اگر به مدیران مدرسه بسپارند هزاران طرح نوآورانه از سوی مدیران و معلمان ارائه می‌شود. موضوع این است که مسئولان نظام آموزشی اصلاً اجازه نمی‌دهند در این موارد مدیران تدبیر داشته باشند. حتی برای اردوی دانش‌آموزی برای زیارت شهید حاج‌قاسم با مشکل روبه‌رو می‌شویم.»

رئیس هیئت‌مدیره کانون مدارس اسلامی خاطرنشان می‌کند: «این مسائل را که انسان می‌بیند متوجه می‌شود اینها نه بی‌تدبیری بلکه بیشتر شبیه توطئه است تا لطمه‌ای به نظام آموزشی کشور ما وارد شود. دلایل تعطیلی مدارس هم تنها آلودگی هوا نیست؛ اما مسئولان نظام آموزشی می‌خواهند برای همه دانش‌آموزان مثل ربات تصمیمات یکسانی بگیرند و در برابر هر طرح و ایده‌ای ایستادگی کرده و مطلقاً اجازه بازگشایی مدارس را نمی‌دهند.»

ضرورت تغییر مدل و الگوی ساختاری مدارس کشور

مشاهدات نشان می‌دهد نبود زیرساخت‌های لازم تدریس و تعامل در تعطیلی‌های پیش‌بینی‌نشده بر کیفیت تحصیلی دانش‌آموزان تأثیر دارد. کلاس‌های جبرانی و تقویتی، کاهش ساعات آموزش به جای تعطیل کردن، یک‌نوبته کردن مدارس، محدود کردن فعالیت‌های داخل حیاط مدرسه مثل برنامه صبحگاهی و ورزش، هماهنگی متقابل مدرسه و والدین و بهبود وضعیت اطلاع‌رسانی و آموزش و به‌طور کلی تغییرات مبنایی در آموزش‌وپرورش ضرورت دارد.

در همین ارتباط وزیر آموزش‌وپرورش می‌گوید: یک برنامه عملیاتی برای سال ۱۴۰۴ مبتنی بر شاخص‌های برنامه هفتم توسعه و نقشه راه اجرائی‌سازی سند تحول بنیادین در دست بررسی و کار کارشناسی است. کاظمی عنوان می‌کند: رئیس‌جمهور مجدانه پیگیر مسائل آموزش‌وپرورش هستند به‌طوری که تاکنون ۱۵ جلسه در این مورد برگزار کرده است.

یکی از رویکردهای ایشان درباره آموزش‌وپرورش، توسعه عدالت آموزشی با تمرکز بر توسعه فضای آموزشی است و معتقد است مدل و الگوی ساخت مدارس کشور باید تغییر کند. کاظمی اظهار می‌دارد: «یکی دیگر از رویکردهای ایشان کیفیت‌بخشی به نظام آموزش‌وپرورش کشور است. نظام مسائل ۷۵۰ منطقه آموزش‌وپرورش کشور و همچنین ظرفیت‌های این مناطق برای استفاده آموزش‌وپرورش استخراج شده است.»

وی می‌افزاید: «رویکرد ما در مدرسه‌سازی استفاده از مشارکت نیروهای مردمی و جهادی برای انجام این کار است. نهادها و دستگاه‌های مختلفی برای همکاری در این امر خیر اعلام آمادگی کرده‌اند.»
کاظمی تصریح می‌کند: «برای کیفیت‌بخشی و ارتقای نظام آموزشی دو مسیر را دنبال می‌کنیم یکی تحول در روش‌های یادگیری و یاددهی است که اساسی‌ترین مشکل ما در آموزش‌وپرورش روش‌های یادگیری و یاددهی است (توانمندسازی معلمان، بهبود روش‌های تدریس، چیدمان کلاس‌های درس، تکنولوژی و تجهیزات آموزشی و…). مسیر دومی که دنبال می‌کنیم، موضوع الگوی مدرسه در تراز سند تحول بنیادین که قبلاً تحت عنوان طرح تدبیر و تعالی مدیریت مدارس از آن نام برده می‌شد و بیشتر بر ابعاد مدیریتی مدرسه تأکید دارد. ارتقای سطح مدیریتی مدارس از نظر شاخص‌ها، راهبری کلان مدرسه و… مدنظر است.»

ایجاد کارگروه‌های آسیب‌های اجتماعی دانشگاه فرهنگیان

وزیر آموزش‌وپرورش اظهار می‌دارد: «دوازده مسئله کلان آموزش‌وپرورش مشخص شده است که محور همه آنها سند تحول بنیادین و نقشه راه اجرای آن است.» وی با تأکید بر اینکه خرده مسائل آموزش‌وپرورش خیلی زیاد است، عنوان می‌کند: «کارگروه‌های هوش مصنوعی، آسیب‌های اجتماعی، دانشگاه فرهنگیان، اتاق تعیین وضعیت مهر ۱۴۰۴ و… تشکیل شده است و همچنین آزمون‌های کیفیت‌بخشی، توانمندسازی معلمان، مسائل معیشتی و رفاهی فرهنگیان، پاداش پایان خدمت فرهنگیان و… که به‌طور جد پیگیر حل این مسائل هستیم.»

۳۰ درصد از پاسخگویان با تعطیلی مدارس موافق نیستند

در همین رابطه بخش مطالعاتی شهرداری تهران، دیدگاه شهروندان را درباره تعطیلی مدارس ناشی از آلودگی هوا بررسی کرده است. یکی از اولین مسائلی که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفته، بحث عوامل اصلی آلودگی هواست. داودی مسئول این طرح درباره نتایج به‌دست آمده از این نظرسنجی نوشته است: داده‌ها نشان می‌دهد که شهروندان معتقدند عوامل متعدد هر کدام سهم بالایی در آلودگی هوای شهر تهران دارند. مسائلی مثل خودروهای تک‌سرنشین، فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، اتومبیل‌های غیراستاندارد و مواردی از این دست به عنوان مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر آلودگی هوا مطرح شدند.

در این بین حدود نیمی از پاسخ‌گویان معتقد بوده‌اند که تعطیلی مدارس به میزان زیادی منجر به کاهش آلودگی هوا خواهد شد و حدود ۳۵ درصد نیز میزان آن را متوسط دانسته‌اند. درباره میزان موافقت با تعطیلی مدارس نیز ۲۷ درصد از آنها موافق بوده و حدود ۴۲ درصد نیز تا حد متوسطی موافق بوده‌اند. داده‌ها به‌طور کلی نشان از موافق بودن با تعطیلی مدارس دارد. با این حال هنوز هم ۳۰ درصد از پاسخ‌گویان با تعطیلی مدارس در زمان آلودگی هوا موافق نیستند و این تعداد میزان زیادی را تشکیل می‌دهد.

برنامه‌ریزی‌های زیادی برای زمان تعطیلات کودکان برای والدین وجود دارد. هرچند در اغلب موارد یکی از والدین در خانه می‌ماند، اما ۱۶ درصد از والدین کودکان خود را تنها در خانه می‌گذارند و حدود شش درصد نیز آنها را به خانه خویشاوندان برده و پنج درصد نیز کودکان خود را به سر کار می‌برند. به عبارتی همان ۳۰ درصدی که با تعطیلی مدارس مخالف بوده‌اند در اینجا نیز با تعطیلات مدارس به مشکل برخورده‌اند و هر کدام راهکارهای خود را برای پرکردن مشغله‌های زندگی خود داشته‌اند.

بر همین اساس این سوال مطرح شده است که تعطیلی مدارس تا چه حد زندگی شما را مختل خواهد کرد؟ ۱۰ درصد به میزان زیاد و خیلی زیاد زندگی‌شان مختل شده و حدود ۴۰ درصد نیز میزان آن را متوسط ارزیابی کرده‌اند. به هر حال این میزان رقم بالایی به نظر می‌رسد و برای این امر نیازمند مدیریت و برنامه‌ریزی هستیم تا بتوانیم تأثیرات منفی تعطیلات برنامه‌ریزی‌نشده برای خانواده‌ها را به حداقل برسانیم. اختلال در برنامه‌های کاری، توانایی برنامه‌ریزی برای کودکان، مشکلات مربوط به تحصیل همگی می‌تواند به نگرانی‌های خانواده‌ها تبدیل شود.

نیمی از دانش‌آموزان دچار درگیری تحصیلی متوسط

اما یکی از مهم‌ترین مسائل در این حوزه بحث افت تحصیلی و به عبارتی درگیری تحصیلی دانش‌آموزان بوده است. داده‌ها نشان می‌دهد ۴۰ درصد از کودکان درگیری تحصیلی بالا و خیلی بالایی داشته‌اند و بیش از نیمی از آنها دارای درگیری تحصیلی متوسطی بوده‌اند. ۱۰ درصد نیز از درگیری تحصیلی‌شان کاسته شده است که می‌توان برای این افراد برنامه‌هایی جهت بهبود وضعیت تحصیلی‌شان ارائه کرد.

درحالی‌که آمارها تحقیقات و داده‌های میدانی حکایت از اختلال در یادگیری و آموزش دانش‌آموزان به دلیل تعطیلی‌های مکرر دارند، معاون آموزش متوسطه سازمان آموزش‌وپرورش نیز مأموریت اصلی مدرسه را ارتقای کیفیت آموزش، توسعه عدالت آموزشی و تقویت هویت ملی و انسجام اجتماعی دانسته معتقد است نقش اجتماعات یادگیری در پیشبرد اهداف کلان نظام آموزشی بسیار مهم است.

سید مصطفی آذرکیش، معاون آموزش متوسطه، در وبینار سراسری طرح‌های تحولی دوره اول متوسطه بر جبران فوری عقب‌ماندگی‌های آموزشی، اجرای برنامه‌های تحول‌آفرین، تقویت نظارت بر آموزش مجازی و آغاز برنامه ملی آموزش هوش مصنوعی تأکید کرده، از مدیران مدارس خواسته است تا با استناد به ماده ۸۷ آئین‌نامه اجرایی مدارس، برنامه‌ای منسجم، زمان‌بندی‌شده و قابل ارزیابی برای جبران عقب‌ماندگی‌های آموزشی تدوین و اجرا کنند.

وی با بیان اینکه مدرسه باید آخرین سازمانی باشد که تعطیل می‌شود و اولین نهادی باشد که بازگشایی می‌گردد، می‌افزاید: «تمامی مدارس کشور موظف‌اند ظرف ۱۵ روز پس از جبران زمان‌های از دست‌رفته، گزارش مستند کلاس‌های جبرانی را به ستاد ارسال کنند.»

او همچنین با اشاره به شاخص‌های برنامه هفتم توسعه، از جمله کاهش نرخ بازماندگی تحصیلی، افزایش پوشش تحصیلی و بهبود میانگین نمرات درسی، تحقق این اهداف را منوط به همکاری یکپارچه ادارات کل استان‌ها و همراهی مدارس می‌داند.

آذرکیش همچنین توجه به فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی را یکی از محورهای مهم برنامه‌های تحول‌آفرین اعلام کرده می‌گوید: «برنامه ملی آموزش هوش مصنوعی برای دانش‌آموزان دوره اول متوسطه با همکاری معاونت علمی ریاست‌جمهوری و وزارت ارتباطات در حال نهائی‌شدن است.»

در پایان این شماره می‌توان گفت: نداشتن یک برنامه منسجم و قابل اتکا آموزشی برای آلودگی و تکرار تعطیلی‌ها سبب افت تحصیلی می‌شود. به‌ویژه که آسیب بنیادین آموزش مجازی، نبود تعامل است و ارسال صوت و تصویر و سپردن کارآموزش به دست والدین نمی‌تواند جایگزین آموزش مؤثر شود./خبرگزاری مهر