موزه‌های دنیا یک طرف و موزه‌های ایران سمتی دیگر

تیتر20- دامون منزوی – عضو شورای بین‌المللی موزه‌ها – با تاکید بر این‌که دیگر شکی نیست که موزه‌های سراسر جهان کوچک و بزرگ، دولتی و خصوصی ضربه سختی از کووید-۱۹ خورده‌اند، می‌گوید: کنفرانس‌ها، نمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و حتی جلسات مهم کاری موزه‌ها در سراسر دنیا در چند ماه اخیر لغو شده یا با کمترین پتانسیل برگزار شده‌اند. برنامه‌های استراتژیک، برنامه‌های سالانه و حتی برنامه‌های بازاریابی و آموزشی همگی دستخوش تغییرات جهانی شده‌اند.

او با بیان این‌که تا همین چند ماه قبل، موزه‌داران ایرانی به فکر برگزاری نمایشگاه و آمادگی برای برنامه‌های نوروزی بودند، ادامه می‌دهد: اما امروز نه تنها موزه‌های ایران، بلکه موزه‌های سراسر دنیا با این چالش بزرگ دست به گریبان هستند. با آنکه برخی موزه‌ها در هفته‌های اخیر، تحت تدابیر و دستورالعمل‌هایی، آن هم به صورت محدود و تحت پروتکل‌های بهداشتی در برخی کشورها درهای خود را روی بازدیدکنندگان باز کرده‌اند، اما باز هم درگیر دغدغه‌های بسیار بزرگتری هستند.

وی یکی از این دغدغه‌های بزرگ‌تر را تلاش بسیاری از مدیران برای حفظ کارکنان و حتی بسته نشدن موزه‌های خود می‌داند و ادامه می‌دهد: سوال مشترک همه موزه‌های جهان یکی است، چه زمانی شرایط عادی خواهد شد؟ به نظر می‌رسد جواب مشخصی برای این سوال وجود ندارد. بنابراین برنامه‌های ضربتی کوتاه مدت و برنامه‌های جدید بلند مدت در بسیاری از موزه‌ها در دستور کار قرار گرفته‌اند.

این موزه‌دار با اشاره به این‌که برخی از کشورهای جهان موزه‌های خود را با هدف حفظ فاصله‌گذاری اجتماعی، تعطیل کرده‌اند و قصد دارند تا در ماه آینده به صورت تدریجی آن‌ها را بازگشایی کنند، می‌افزاید: هر چند این خبر چندان خوشحال کننده‌ای نیست، چون پروتکل‌های بهداشتی، قوانین جدید، زدن ماسک توسط بازدید کنندگان، خرید بلیط به صورت آنلاین، بررسی دمای بدن در ورودی موزه‌ها و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی، حال وهوای بازدید موزه‌ای را عوض کرده است.

لوور ۲۰۲۳ به شرایط عادی برمی‌گردد

او به گزارش روزنامه فرانسوی «فیگارو» اشاره می‌کند که خبر داده «در صورتی که دستورات جدیدی از سوی دولت اعلام نشود، موزه لوور از ششم ژوئیه برابر با ۱۶ تیر بازگشایی می‌شود» و نوشته است که «مدیر موزه لوور اعتقاد دارد با توجه به کاهش بسیار زیاد مسافرت‌ها و تعداد پایین گردشگران، موزه مانند قبل مملو از جمعیت نخواهد بود و با کاهش ۷۰ درصدی بازدید کنندگان رو برو خواهد شد.»

وی در ادامه به بخش دیگری از این گزارش اشاره می‌کند که اعلام کرده است « ۷۵ درصد خرید بلیط‌های موزه لوور توسط گردشگران خارجی خریداری می‌شود و با توجه به محدودیت‌های سفر به نظر می‌رسد که بخش عمده این بازدیدکنندگان به موزه نخواهند آمد.»

او با بیان این‌که فرانسوی‌ها معمولا در تابستان به تعطیلات می‌روند، ادامه می‌دهد: این اتفاق خود بر کاهش بیشتر بازدیدکنندگان داخلی خواهد افزود. با  وجود این پیش‌بینی‌هایِ تلخ «ژان لوک مارتینز» خوش‌بین است که می‌گوید «زمان آن رسیده که به لوور آمده و این مجموعه را در شرایطی ایمن، تقریباً مطلوب، در آسایش و آرامشی استثنایی و فوق العاده بازدید کنند.»

منزوی با بیان این‌که به طور معمول، لوور روزانه از ۱۰،۰۰۰ تا ۱۵،۰۰۰ بازدید کننده استقبال می‌کند که این اتفاق این موزه را به یکی از مؤسسات پر بازدید جهان تبدیل کرده و می‌گوید: این موزه که در اواسط ماه مارس تعطیل شده، سیاست‌هایی را برای کاهش ازدحام جمعیت در نظر گرفته است که به آن معناست تعداد کمتری از مردم آن‌هم به قسمت‌های کمتری از لوور دسترسی خواهند داشت. ورودی موزه لوور نیز تنها از بخش هرم شیشه‌ای میسر خواهد بود و تقریباً ۳۰ درصد موزه به طور کامل برای بازدیدکنندگان بسته خواهد شد.

او با اشاره به اطلاعات منتشر شده از برخی موزه‌ها، تشکیلات حرفه‌ای، انجمن‌ها و رسانه‌ها، اظهار می‌کند: ضرر و زیان گسترده اقتصادی گریبان بسیاری از موزه‌ها را گرفته است. خسران و لطمه‌ای که موزه‌ها تجربه کرده‌اند در حدی است که رییس موزه لوور علاوه بر مطرح کردن آن، بازگشت لوور به شرایط عادی پیش از کرونا را برای سال ۲۰۲۳ متصور است و شرایط حال حاضر را مشابه شرایط بعد از حادثه ۱۱ سپتامبر می‌داند که موزه لوور با کاهش ۴۰ درصدی بازدید کننده روبرو شد.

ایجاد نگرش حرفه‌ای‌تر به موزه‌ها با آغاز کرونا کمرنگ شد

این موزه‌دار با تاکید بر این‌که با وجود همه‌ی این مصائب به نظر می‌رسد موزه‌ها کماکان جزو لاینفک جامعه هستند، اظهار می‌کند: بنابراین نمایشگاه‌های مجازی، تورها، گزارش‌ها و حتی گفت‌وگوهای آنلاین به سرعت توسط موزه‌ها و برخی سازمان‌ها در سراسر جهان مهمانِ خانه‌های مردم شده است  واز سوی دیگر موزه‌ها فرصتی پیدا کرده‌اند تا به بازسازی، مستندنگاری، فعالیت‌های حفاظتی، مرمتی، پژوهشی، آموزشی و حتی بازاریابی بپردازند.

این عضو شورای بین‌المللی موزه‌ها؛ اما وضعیت موزه‌های کشور را در شرایط کنونی این‌طور توصیف می‌کند که «در ایران نیز پس از اعلام شیوع اپیدمی، برنامه‌های محدودی بعضا در پایتخت، با حمایت وزارت ارتباطات، همکاری وزارت میراث فرهنگی و تلاش خستگی ناپذیر تعدادی از موزه‌داران شکل گرفت که بارقه‌های امیدی به برخی وظایف کما بیش فراموش شده موزه‌ها تاباند. اندک توجهی به وظایف آموزشی، اطلاع‌رسانی و فعالیت موزه‌ها خارج از فضای فیزیکی موزه در همان حرکت نیم‌خیز با دستور باز شدن موزه‌ها بار دیگر به فراموشی سپرده شد و به حالت چمباتمه انتظارِ نگرشی حرفه‌ای‌تر به موزه‌ها برگشت.»

منزوی با اشاره به این هشدار شورای بین‌المللی موزه‌ها که «مشکلات دیرینه و عدیده کم‌توجهی به فعالیت‌های دیجیتالی موزه‌ها در ایران نیز به چشم می‌خورد» ادامه می‌دهد: نه تنها بسیاری از موزه‌ها از این فعالیت‌ها بی‌بهره‌اند، تعداد کمی از موزه‌ها نیز در این بخش فعالیت‌هایی دارند که با وجود استقبال مخاطبان از  فعالیت‌های دیجیتالی چند ماهه اخیر نتوانستند مخاطب‌های بیرون از دیوارهای موزه‌های خود را جذب کنند که باوجود ضریب نفوذ بالای نود درصدی اینترنت در ایران، ضریب صد و پنجاه درصدی کاربران تلفن همراه و تعداد بسیار بالای کاربران شبکه های اجتماعی، موزه‌های ایران از این بستر ارزشمند بهره‌ای نمی‌برند.

این عضو شورای بین‌المللی موزه‌ها؛ همچنین تاکید می‌کند: کووید -۱۹ در بسیاری از کشورها، فعالیت‌های برون موزه‌ای را به شدت افزایش داده و حتی در بازنگری استراتژی موزه‌ها تاثیر زیادی داشته‌اند که این چالش تبدیل به ایجاد فرصت‌های جدیدی برای بسیاری از موزه‌ها شده است.

او می‌افزاید: این در حالی است که با باز شدن موزه‌ها در ایران، موزه داران ایرانی نه تنها بار دیگر با مشکلات قبلی این صنف روبرو شده‌اند، بلکه باید با مشکلات و چالش‌های بهداشتی جدیدی که این ویروس برای بازدید کنندگان و موزه داران بوجود آورده نیز دست و پنجه نرم کنند.

موزه‌داران دنیا و جهانِ موزه‌داری پساکرونا بعد از یک نظرسنجی

او به گزارش «موزویم ژورنال» اشاره می‌کند که اعلام کرده «بر اساس تحقیقات شورای بین‌المللی موزه‌ها از هر ده نفر که در موزه های سراسر جهان کار می‌کنند، یک نفر بیم آن دارد که موزه یا مووسسه‌ای که در آن مشغول به خدمت است در اثر همه‌گیری ویروس کووید -۱۹ تعطیل شود.»

وی ادامه می‌دهد: ۱۳۰۰ متخصص موزه‌ای از ۱۰۳ کشور جهان در نظر سنجی شورای بین‌المللی موزه‌ها شرکت کرده‌اند که ۱۳ درصد شرکت کنندگان بر این باورند با توجه به اثرات اقتصادی همه‌گیری کووید- ۱۹ موزه‌ها و موسساتی که در آن کار می‌کنند، بسته خواهند شد. حدود نیمی از شرکت کنندگان پستِ مدیریتی داشته یا از مدیران ارشد موزه‌ها بوده‌اند.

او با بیان این‌که این بررسی بین ۷ آوریل (۱۹ فروردین) و ۷ مه (۱۸ اردیبهشت) انجام شده، می‌افزاید:‌ کارکنان موزه‌ها در رده‌های مختلف، پرسنل پاره وقت و دارای قراردادهای کوتاه مدت و موقت نیز شرکت کردند. نتایج این نظر سنجی برای جلوگیری از ارایه اطلاعات مشابه از هر مووسسه یک پرسنل را در داده‌های نظر سنجی مد نظر قرار داده است.

وی توضیح می‌دهد: بر اساس این نظرسنجی؛ انتظار بسته شدن موزه‌ها در مناطقی که موزه‌های جدید دارند یا در حال گسترش هستند، بیشتر دیده شده است. ۳۹ درصد کارکنان موزه‌های کشورهای عربی، ۲۷ درصد کارکنان موزه‌های منطقه اقیانوس آرام  و ۲۴ درصد افرادی که در موزه های آفریقایی کار می‌کنند، انتظار داشتند که موزه‌ها و موسساتی که در آنها خدمت می‌کنند، تعطیل شود. همچنین در اروپا ۸ درصد و در آمریکایی شمالی ۱۰ درصد شرکت‌کنندگان بیم آن دارند که موزه‌هایشان تعطیل شود.

به گفته‌ی او؛ ۳۰ درصد شرکت‌کنندگان در نظر سنجی بر این باور بودند که موزه‌هایشان اقدام به تعدیل نیرو می‌کنند و هشتاد درصد نیز در نظر سنجی اعلام کردند که احتمالا از برنامه‌های موزه محل خدمت‌شان کاسته می‌شود. از این بین ۴۰ درصد شرکت‌کنندگان معتقد بودند که بودجه‌های دولتی کاهش پیدا خوهد کرد و ۴۲ درصد نیز انتظار کاهش بودجه‌های تامینی از منابع خصوصی را داشتند.

منزوی با بیان این‌که نتایج نظرسنجی نشان از افزایش فعالیت‌های دیجیتال موزه‌ها دارد، اضافه می‌کند: به دنبال تعطیلی‌های اعمال شده از سوی دولت‌ها، ۳۱ درصد موزه ها برنامه‌هایی به صورت زنده و آنلاین را برای مخاطبان ارایه یا اگر قبلا برنامه‌های آنلاین داشته‌اند نسبت به افزایش آنها اقدام کرده‌اند. ۲۸ درصد برنامه‌های سرگرمی «از من بپرس»، ۲۷ درصد برنامه‌های نمایشگاهی و تقریبا نیمی از موزه‌ها نیز برنامه‌های رسانه‌های اجتماعی خود را افزایش داده بودند.

هشدارهای ایکوم جهانی از ضعف‌های ساختاری موزه‌ها

این عضو شورای بین‌المللی موزه‌ها؛ با اشاره به هشدارهای این شورا درباره‌ی ضعف‌های ساختاری دیرینه در رابطه با منابع اختصاص یافته به فعالیت‌ها و برنامه‌های دیجیتال و همچنین میزان پختگی و کمال محتوای تولید شده، می‌گوید:‌ بر اساس این هشدار فقط یک چهارم از پاسخ دهندگان (۲۶٪) کارمندان تمام وقت در زمینه فعالیت‌های دیجتال داشته و تنها ۱۲ درصد  بیش از یک دهم بودجه خود را صرف فعالیت‌های دیجیتال کرده‌اند.

وی ادامه می‌دهد: در این نظرسنجی همچنین سوالاتی متفاوت برای حدود ۳۰۰ آزادکار (فیری لنسر) و مشاورهای مستقل بوده است که نتایج داده‌ها وضعیت هشدار دهنده‌ای را در مورد آنان نشان می‌دهد. پنجاه و شش درصد افراد این گروه انتظار تعلیق حقوق و مزایا ، ۳۹ درصد احتمالا اقدام به کاهش تعداد کارمندان می‌کنند و ۱۱درصد نیز پیش‌بینی می‌کردند که باید برای اعلام ورشکستگی اقدام کنند. چهل و یک درصد نیز نسبت به ادامه فعالیت شرکت‌هایشان اطمینان نداشته و بیم تعطیل شدن آن را دارند.

او اضافه می‌کند: به طور کلی، بیشترین نسبت پاسخ دهندگان به این نظرسنجی از اروپا (۴۶٪) ، آمریکای شمالی (۲۰٪) و آمریکای لاتین و کارائیب (۱۵٪) بوده‌اند.

درخواست ایکوم جهانی برای تامین بودجه‌های جبرانی به موزه‌ها

وی با تاکید بر این‌که شورای بین‌المللی موزه‌ها از سیاست ‌گذاران می‌خواهد که «به صورت فوری بودجه‌هایی جبرانی» را در نظر گرفته تا موزه‌ها بتوانند بحران کرونا را از سر بگذرانند، ادامه می‌دهد: موزه‌ها، به عنوان بازیگر اصلی در توسعه محلی و به عنوان مکان‌هایی غیرقابل مقایسه برای دیدار، مواجهه و یادگیری مردم، نقش مهمی در بازسازی اقتصادهای محلی و ترمیم ساختار اجتماعی جوامع آسیب دیده از کرونا ایفا می‌کنند.

منزوی همچنین به اظهار نظر «سوای آکسوی» - رییس شورای بین‌المللی موزه‌ها اشاره می‌کند که «ما از سختی‌هایی که  متخصصان موزه‌ها با آن مواجه هستند کاملا آگاهیم و اطمینان داریم که بر چالش‌های ناشی از بیماری همه گیر Covid-۱۹ غلبه می‌کنیم. با این حال موزه‌ها به تنهایی نمی‌توانند بدون حمایت و کمک بخش‌های دولتی و خصوصی از این بحران عبور کنند. ضروری است که نسبت به جمع‌آوری بودجه‌های جبرانی اقدام عاجل و همچنین برای ایجاد سیاست‌های حمایتی از متخصصان و پشتیبانی از شرکت‌ها و افرادی که به صورت مستقل ولی مرتبط با موزه‌ها کار می‌کنند، اقداماتی حرفه‌ای و حمایتی انجام شود.»/ ایسنا