پله‌های قیمتی بازار لبنیات از تولید تا مصرف

تیتر20- ستاد تنظیم بازار چهارم تیرماه در مصوبه‌ای مجوز افزایش قیمت شیر را صادر کرد. براساس تصمیم این ستاد، قیمت شیر خام به‌ازای هرکیلو 2900 تومان تعیین شد. همچنین با توجه به افزایش قیمت شیرخام، مجوز افزایش قیمت محصولات لبنی مشمول نرخ‌گذاری از متوسط 22 درصد تا سقف 28 درصد صادر شد.

10 محصول مشمول نرخ‌گذاری

نرخ‌گذاری ستاد تنظیم بازار شامل 10 محصول پرمصرف لبنی است که حدود 80 درصد تقاضای مصرف‌کننده را شامل می‌شود و محصولات دیگر که 20 درصد تقاضا را در بازار دارد براساس قیمت‌گذاری محصولات ساخت داخل نرخ‌ها تعیین می‌شود. براساس قانون قیمت‌گذاری محصولات ساخت داخل، کالاهای لبنی که در سبد مصرفی خانوار درصد کمتری را شامل می‌شود، با توجه به هزینه‌های تولید و هزینه‌های سربار به علاوه 11 تا 17 درصد سود قیمت‌گذاری می‌شود. تولیدکنندگان لبنیات با استناد به این چند محصول کم تقاضا نسبت به محصولات پرتقاضا، می‌گویند؛ افزایش قیمت لبنیات بیشتر شامل این محصولات است اما مصرف‌کنندگان آن را به کل محصولات تعمیم می‌دهند. شیر کاکائو، ماست رویه‌دار، ماست همزده، شیر غنی شده با ویتامین دی، پنیر خامه‌ای، پنیر سنتی و خامه جزو محصولات لبنی هستند که قیمت آن خارج از قیمت‌گذاری ستاد تنظیم بازار است. سیدمحمدرضا بنی‌طبا سخنگوی انجمن صنایع لبنی می‌گوید: از ابتدای سال فقط 10 قلم کالایی که مشمول قیمت‌گذاری ستاد تنظیم بازار است براساس مصوبه این ستاد افزایش قیمت داشته و در 5 ماه امسال قیمت محصولات لبنی افزایش دیگری نداشته است. شیر کم‌چرب و پرچرب ساده در بسته‌بندی بطری و پاکتی مدت‌دار، پنیر 450 گرمی UF، ماست کم‌چرب و پرچرب ساده در بسته‌بندی‌های کوچک و بزرگ و کره حیوانی شامل قیمت‌گذاری است.

هزینه‌های تولید

هم دامداران و هم کارخانه‌داران از افزایش قیمت هزینه‌های تولید گله‌مند هستند. افزایش قیمت نهاده‌های دامی، حقوق و دستمزد، حمل و نقل، نرخ تورم و افزایش قیمت ارز مهم ترین هزینه‌هایی هستند که تولیدکنندگان می‌گویند موجب افزایش نهایی هزینه تولید شده است.

ستاد تنظیم بازار قیمت خرید شیر خام از دامداران را 2900 تومان تعیین کرده است؛ اما دامداران هم از این قیمت رضایت ندارند و می‌گویند هزینه تولید هر کیلو شیر خام براساس افزایش قیمت‌ها 4550 تومان است. سید احمد مقدسی، رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی گاوداران قیمت شیر خام در دامداری را 3100 و در کارخانه را 3400 تومان اعلام کرد. او علت افزایش قیمت شیر خام را افزایش هزینه تولید بخصوص افزایش قیمت نهاده‌های دامی دانست. به گفته مقدسی در 3 ماه ابتدای امسال دولت باید یک میلیارد و 400 میلیون دلار ارز 4200 تومانی را برای واردات نهاده تخصیص می‌داد که فقط 400 میلیون دلار آن تخصیص یافته است و دامداران 70 درصد نهاده مورد نیاز را از بازار آزاد می‌خرند.

قیمت سویا در بازار آزاد به گفته رئیس هیأت مدیره انجمن صنفی گاوداران هر کیلو 9 هزار تومان، ذرت 3500 و جو 3 هزار تومان است که به گفته او؛ سویا و جو را به زحمت می‌توان در بازار پیدا کرد.

براساس ارزیابی ها، 70 درصد هزینه تولید مربوط به هزینه شیر خام و 30 درصد مربوط به هزینه‌های دیگر است. مقدسی می‌گوید: با توجه به افزایش هزینه‌های تولید قیمت تولید یک کیلوگرم شیرخام 4550 تومان است اما ستاد تنظیم بازار در جدیدترین قیمت‌گذاری این نرخ را 2900 تومان تعیین کرده است. مقدسی معتقد است با توجه به هزینه‌های حمل و نقل، هزینه تمام شده هر کیلو شیر خام برای کارخانجات 3400 تومان است بنابراین نمی‌توانیم بگوییم کارخانجات گرانفروشی می‌کنند. در بازار قیمت یک بطری شیر کم چرب یک لیتری از 5600 تا 7500 تومان، در برندهای مختلف، دیده می‌شود. سخنگوی انجمن صنایع لبنی می‌گوید: متوسط قیمت شیر کم‌چرب یک لیتری 6600 تومان است و دلیل قیمت‌های مختلف به‌خاطر نوع بسته بندی است.

میزان تولید

آمار میزان تولید شیر خام سالانه اعلام می‌شود. بنابراین آماری از تولید چندماهه در دسترس نیست اما براساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، میزان تولید شیرخام در سال 98 معادل 11 میلیون تن است. این عدد در سال 92 معادل 8 میلیون 200 هزار تن است. تولید سرانه معدل 134 کیلوگرم و مصرف سرانه هم با توجه به صادرات، 124 کیلوگرم در سال است.

به گفته مسئولان بخش تولید، کمبودی در تولید محصولات لبنی نداریم و افزایش قیمت به‌خاطر کمبود تولید نیست. سخنگوی انجمن صنایع لبنی می‌گوید: قیمت لبنیات در 4 سال 2.5 برابر شده و قیمت شیر خام هم در این مدت همین میزان رشد دارد. در حالی‌که قیمت اقلام پلیمری در این مدت در بورس 3 برابر و در بازار آزاد 4 برابر شده است. قیمت حمل و نقل 75 درصد افزایش یافته و تورم انباشته چهار سال هم حدود 93 درصد است؛ مثلاً افزایش قیمت اقلام پلیمری تأثیر مستقیم بر افزایش قیمت بسته‌بندی دارد به همین دلیل قیمت شیر پاکتی استریل 1 لیتری از 7 هزار تومان به 10 هزار تومان افزایش یافته است. به گفته بنی طبا، این پاکت‌ها در داخل تولید نمی‌شود و تولید کننده مجبور به واردات است که افزایش قیمت ارز، بر قیمت پاکت‌های بسته‌بندی شیر اثر گذاشته است. به گفته بنی طبا، قیمت بطری یک لیتری شیر کم‌چرب در سال 96 حدود 2200 تومان بود که الان به 6600 تومان رسیده است.

دخالت در قیمت‌گذاری

یکی از تولیدکنندگان لبنیات می‌گوید که تولیدکنندگان هم از افزایش قیمت‌ها رضایت ندارند و این شرایط بر تولید و تولیدکننده تحمیل شده است. به‌خاطر افزایش قیمت فروش محصولات هم کمتر می‌شود و این به نفع تولید کننده نیست. به گفته این تولید کننده از سال 76 تا 84 دولت وقت تصمیم گرفت در قیمت‌گذاری شیر دخالت نکند به همین دلیل به کارخانجات اجازه داد فقط سالی یک بار باید قیمت شیر را و آن هم تا سقف 16 درصد افزایش دهند. اما این تصمیم باعث شد که در 8 سال سقف میانگین افزایش قیمت محصولات از 9 درصد بالاتر نرود و حتی به 16 درصدی که دولت اجازه داده بود هم نرسید. این تولید کننده می‌گوید به استناد شرکت‌های بورسی، سود شرکت‌های لبنی 3 درصد است که در میان صنایع دیگر کمترین سود است. به همین دلیل صنایع لبنی جذابیت خود را برای سرمایه‌گذاری از دست داده است.

یکی دیگر از تولید‌کنندگان می‌گوید، درخواست ما عدم دخالت دولت در قیمت‌گذاری لبنیات است. اگر قیمت را بازار تعیین کند و در عوض یارانه شیر مستقیم به مصرف کننده پرداخت شود نتیجه بهتری دارد که ما آن را در دولت اصلاحات تجربه کرده‌ایم در حالی که اکنون 80 درصد کالاهای لبنی مشمول قیمت‌گذاری است. اما دولت اگر یارانه مستقیم به مصرف کننده بپردازد بازار عرضه و تقاضا متعادل می‌شود. برای مثال دولت 450 میلیارد تومان بودجه برای شیر مدارس اختصاص داده که آن هم فقط در 8 استان محروم و به‌صورت ناقص اجرا شد، اما اگر یارانه مستقیم به مصرف کننده پرداخت شود دهک‌های آسیب‌پذیر از بازار لبنیات حذف نمی‌شوند.

با اینکه صنایع لبنی تأکید دارند که قیمت‌گذاری آنان براساس مجوزهای ستاد تنظیم بازار است اما مصرف کنندگان می‌گویند قیمت شیر تقریباً در هر سال چندبار افزایش دارد که این افزایش قیمت علاوه بر شیر شامل محصولات دیگر مانند پنیر، ماست، کره و محصولات دیگر هم می‌شود. به گفته فروشندگان هر بار که قیمت محصولات لبنی افزایش می‌یابد عقب‌نشینی مصرف کنندگان در بازار مشاهده می‌شود اما این عقب‌نشینی دائمی نیست و بعد از مدتی دوباره مصرف‌کنندگان به بازار برمی‌گردند. این تولیدکننده می‌گوید: تولیدکنندگان خواستار تغییر سیاست‌ها در بازار لبنیات و قیمت‌گذاری آن هستند.

آنچه در بازار لبنیات دیده می‌شود نارضایتی عوامل مختلف حاضر در این بازار است. دامداران، تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان از قیمت‌ها و هزینه‌ها ناراضی هستند اما به نظر می‌رسد بیشترین آسیب افزایش قیمت به مصرف‌کنندگان و دامداران می‌رسد و کارخانجات تولیدی افزایش هزینه را با افزایش قیمت‌ها جبران می‌کنند./ایران