اثر جنگ اوکراین بر بازار جهانی غذا

تیتیر 20- روسیه و اوکراین درمیان مهم‌ترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی جهان هستند. هر دوی این کشورها از صادرکنندگان خالص محصولات کشاورزی هستند و هر دو از عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان مهم مواد غذایی و کود شیمیایی جهان محسوب می‌‌‌‌‌‌‌‌شوند؛ محصولاتی که منابع صادراتی‌‌‌‌‌‌‌‌شان اغلب در تعداد انگشت‌‌‌‌‌‌‌‌شماری از کشورها متمرکز هستند. براساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل‌متحد، این تمرکز می‌تواند آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری این بازارها را در برابر شوک‌‌‌‌‌‌‌‌ها و نوسانات افزایش دهد.

روسیه یا اوکراین (یا هر دوی این کشورها) در 2021 درمیان سه صادرکننده بزرگ گندم، ذرت، کلزا، دانه آفتابگردان و روغن آفتابگردان بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. روسیه در 2021 با صادرات حدود 33‌میلیون تنی گندم و مسلین (مخلوط گندم و چاودار) بزرگ‌ترین صادرکننده گندم جهان بوده و 18‌درصد از سهم بازار این کالا را در اختیار داشته است. اوکراین نیز در سال‌گذشته با صادرات 20‌میلیون تن گندم و مسلین پنجمین صادرکننده بزرگ گندم جهان بوده و 10‌درصد از بازار جهانی این کالا را به خود اختصاص داده است. این دو کشور همچنین روی هم رفته 69‌درصد از بازار صادراتی روغن آفتابگردان جهان را در اختیار دارند. روسیه در سال‌گذشته به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده کودهای نیتروژنی و دومین عرضه‌‌‌‌‌‌‌‌کننده کودهای فسفر و پتاسیم جهان مطرح بوده است.

روسیه و اوکراین هر دو از تامین‌‌‌‌‌‌‌‌کنندگان اصلی اغلب کشورهایی هستند که وابستگی زیادی به واردات غذا و کود دارند. برخی از این کشورها درمیان کشورهای کمتر توسعه‌یافته هستند درحالی‌که بسیاری دیگر در گروه کشورهای کم‌درآمد با کمبود غذایی قرار دارند، به‌طوری‌که براساس اطلاعات فائو، واردات گندم کشورهای شمال آفریقا، آسیای غربی و مرکزی تا حد زیادی به اوکراین و روسیه وابسته است، بنابراین احتمال بالای ایجاد اختلال در کشت گندم و دانه روغنی در اوکراین به همراه تهدید محدودیت‌های تجاری بر صادرات غلات و کالاهای اساسی امنیت غذایی بسیاری از کشورهای جهان را در معرض خطر قرار می‌دهد.

آمارهای شاخص قیمت مواد غذایی فائو نشان می‌دهند قیمت‌های صادراتی مواد غذایی از نیمه دوم 2020 تقریبا بدون وقفه در حال افزایش بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند، به‌طوری‌که قیمت‌های اسمی در فوریه 2022 به بیشترین حد خود رسیده‌‌‌‌‌‌‌‌اند. گرچه قیمت تمام گروه‌های کالاهای اساسی موجود در شاخص فائو از اواخر 2020 افزایش داشته است، بازارهای غلات و روغن نباتی از جمله بازارهایی بوده‌‌‌‌‌‌‌‌اند که بیشترین تاثیرپذیری را داشته‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در 2021 قیمت‌های بین‌‌‌‌‌‌‌‌المللی گندم و جو حدود 31‌درصد نسبت به سال‌گذشته رشد داشته است که عمدتا به دلیل افزایش تقاضای جهانی و ذخایر صادراتی محدود در برخی از کشورهای صادرکننده گندم و جو بوده است.

در اوکراین افزایش تنش‌ها سبب بسته‌شدن بنادر، متوقف‌شدن عملیات خردکردن دانه‌‌‌‌‌‌‌‌های روغنی و الزامات صدور مجوزهای صادراتی برای برخی محصولات کشاورزی شده است که تمامی آنها می‌تواند بر صادرات غلات و روغن‌های نباتی در‌ ماه‌های آینده تاثیر منفی داشته باشد. با توجه به مشکلات فروش که ممکن است در نتیجه تحریم‌ها ایجاد شود، چشم‌‌‌‌‌‌‌‌انداز صادرات روسیه نیز با نااطمینانی بالایی روبه‌رو است.

از سوی دیگر، برآوردهای فائو از اثرات بالقوه کاهش صادرات غلات و دانه آفتابگردان از سوی این دو کشور نشان می‌دهد این کاهش تنها تا اندازه‌‌‌‌‌‌‌‌ای می‌تواند در فصل تجاری 23-2022 توسط سایر کشورها جایگزین شود. ظرفیت بسیاری از این کشورها برای افزایش تولید و صادرات نیز می‌تواند با هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های بالای تولید محدود شود، بنابراین شکاف عرضه جهانی می‌تواند قیمت جهانی مواد غذایی و خوراک را 8 تا 22‌درصد نسبت به سطح فعلی آن افزایش دهد. از سوی دیگر، اگر درگیری میان این دو کشور قیمت نفت را بالا نگه دارد و کاهش صادرات این دو کشور طولانی شود، بازار غلات و دانه آفتابگردان جهانی با شکاف عرضه قابل‌توجهی روبه‌رو خواهد شد. این مساله سبب می‌شود قیمت‌های بین‌‌‌‌‌‌‌‌المللی همچنان بالاتر از سطوح پایه باقی بمانند.

به علاوه، این نگرانی وجود دارد که درگیری‌‌‌‌‌‌‌‌ها در اوکراین به زیرساخت‌های حمل‌‌‌‌‌‌‌‌ونقل، بنادر، انبارداری و فرآوری این کشور خسارت وارد کند. ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های جایگزین‌‌‌‌‌‌‌‌ها چون حمل‌‌‌‌‌‌‌‌و نقل ریلی به‌جای بنادر دریایی یا امکانات فرآوری کوچک‌تر به‌جای امکانات مدرن خردکردن دانه‌‌‌‌‌‌‌‌های روغنی، بسیار محدود هستند. در حالت کلی‌‌‌‌‌‌‌‌تر، نگرانی‌هایی نیز از بابت افزایش حق‌بیمه کشتی‌‌‌‌‌‌‌‌هایی وجود دارد که به مقصد مناطق دریای سیاه پهلوگیری می‌کنند، چراکه این مساله می‌تواند هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های حمل دریایی را افزایش دهد و به هزینه نهایی مواد غذایی که توسط واردکنندگان پرداخت می‌شود بیفزاید.

گرچه چشم‌انداز تولید محصول زمستانی برای دوره 23-2022 در هر دو کشور اوکراین و روسیه مثبت است، ولی در اوکراین درگیری ممکن است مانع از حضور کشاورزان در زمین‌‌‌‌‌‌‌‌هایشان و کشت و بازاریابی محصولات شود. اختلال در خدمات عمومی ضروری نیز می‌تواند بر فعالیت‌های کشاورزی تاثیرگذار باشد. ارزیابی‌‌‌‌‌‌‌‌های اولیه فائو گویای آن هستند که به‌دنبال حدود 20 تا 30‌درصد از مناطق کشت زمستانی غلات، ذرت و دانه آفتابگردان در اوکراین در طول فصل 23-2022 یا کشتی صورت نخواهد گرفت یا برداشت نخواهد شد. در ارتباط با روسیه نیز نااطمینانی‌‌‌‌‌‌‌‌هایی در ارتباط با تاثیرات تحریم‌های بین‌‌‌‌‌‌‌‌المللی بر صادرات غذا وجود دارد. در میان‌‌‌‌‌‌‌‌مدت، ازدست‌رفتن بازارهای صادراتی می‌تواند درآمد کشاورزان را کاهش داده و بر تصمیمات آتی تولید تاثیر منفی داشته باشد.

از سوی دیگر، روسیه یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی انرژی نیز است. با افزایش قیمت انرژی ناشی از این درگیری، کشاورزی نیز به‌عنوان یکی از انرژی‌‌‌‌‌‌‌‌برترین صنایع تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت. این صنعت به‌طور مستقیم، از طریق استفاده از سوخت و گاز و برق و به‌طور غیرمستقیم از طریق استفاده از کودها و آفت‌‌‌‌‌‌‌‌کش‌ها، انرژی‌‌‌‌‌‌‌‌بری بالایی دارد. با افزایش قیمت کودها و دیگر محصولات انرژی‌‌‌‌‌‌‌‌بر، انتظار می‌رود نهاده‌‌‌‌‌‌‌‌های تولید کشاورزی با افزایش قیمت قابل‌ملاحظه‌‌‌‌‌‌‌‌ای روبه‌رو شوند. افزایش قیمت این نهاده‌‌‌‌‌‌‌‌ها، افزایش هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های تولید و افزایش قیمت جهانی مواد غذایی را به‌دنبال خواهد داشت.

به علاوه، کاهش ارزش گریونا (پول رایج اوکراین) در مقابل دلار آمریکا در اوایل‌ماه مارس می‌تواند رقابت‌پذیری کشاورزی اوکراین را افزایش و توانایی وارداتی آن را کاهش دهد. انتظار می‌رود خسارات ناشی از جنگ به ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های تولیدی و زیرساخت‌های این کشور هزینه‌‌‌‌‌‌‌‌های بازسازی بالایی را به همراه داشته باشد. تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه نیز روبل روسیه را با کاهش ارزش قابل‌ملاحظه‌‌‌‌‌‌‌‌ای روبه‌رو کرده است. گرچه این موضوع می‌تواند صادرات کالاهای کشاورزی روسیه را مقرون‌به‌صرفه‌‌‌‌‌‌‌‌تر کند، ولی پایداری کاهش ارزش روبل تاثیر منفی بر چشم‌‌‌‌‌‌‌‌انداز سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری و رشد تولید در این کشور خواهد داشت./دنیای اقتصاد