قاچاق روغن از بازارهای بزرگ ایران

تیتر۲۰- حکایت این روزهای بازار روغن نباتی بسیار عجیب است، آمارها  از تولید دو میلیون و ۲۰۰ هزار تن انواع روغن نباتی و شکستن رکورد تولید روغن نباتی در تاریخ ۸۰ ساله صنعت روغن نباتی حکایت دارد اما بسیارند خریدارانی که می‌گویند، روغن نباتی در بازار کم شده و نمی‌توانند  به راحتی خریداری کنند، خیلی از مغازه ها این محصول را ندارند و یا گران‌تر می‌فروشند.

اما آیا واقعا روغن نباتی در بازار دچار کمبود شده است؟ و یا عواملی باعث این کمبود تصنعی در بازار شده است؟

تناقض افزایش تولید و کمبود  در بازار روغن

نگاهی به آمارها نشان می دهد در سال گذشته حدود سه میلیارد دلار ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات روغن نباتی به صورت مستقیم و غیر مستقیم اختصاص یافته و دو میلیون و ۲۰۰ هزار تن انواع روغن نباتی تولید شده که بیشترین میزان تولید تاریخ این کشور در 8 دهه گذشته به حساب می آید.

حدود دو میلیارد و ۵۹۹ میلیون دلار صرف واردات مستقیم یک میلیون و ۹۰۰ هزار تن انواع روغن خام شده و بخش دیگری در قالب سویا وارد کشور شده است.

البته واژه تولید که در‌باره روغن نباتی توسط این صنعت بیان می‌شود، استحصال روغن از دانه روغن وارداتی است و گرنه فقط 10 درصد روغن مصرفی توسط کشاورزان داخلی تولید می شود و 90 درصد وابسته به واردات هستیم.

به هر روی با حساب کردن استحصال روغن از دانه وارداتی نیز، مشخص است این روغن وارد کشور شده و نباید کمبودی داشته باشیم، پس دلیل اینکه خریداران روغن این روزها بعضا به در بسته می‌خورند چیست؟

به گفته معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، سرانه مصرف روغن‌ در کشور 21 کیلوگرم است و حدود 1.5 میلیون تن روغن در کشور سالانه استفاده می‌شود در حالی که بیش از 2 میلیون تن تولید روغن داشتیم.

بررسی ها نشان می د‌هد که بخش زیادی از این روغن به دلایلی که در زیر گفته می شود در انبار سودجویان و محتکران احتکار شده و یا با احتکار خانگی مواجه هستیم ‌یا به کشورهای دیگر قاچاق می شود.

قاچاق روغن به دلیل ارزان بودن‌/ اختلاف قیمتی شدید روغن با کشورهای همسایه 

ارزان بودن روغن د‌ر کشور موجب شده است که گرایش به قاچاق بیشتر شود،‌ از آنجا‌ که برای واردات روغن، ارز 4200 تومانی اختصاص می‌یابد قیمت این محصول نسبت به سایر کشورها بسیار ارزانتر است.

نکته بعدی که با وجود رشد فزاینده قیمت محصولات اساسی از جمله روغن در بازارهای جهانی، دولت در داخل قیمت‌ها را افزایش نداده است و همین اختلاف بیشتر قیمت را سبب شده است.

یعنی به لحاظ اختصاص ارز 4200 تومانی و هم عدم تغییر قیمت داخلی با وجود رشد قیمت‌های جهانی، اختلاف قیمت روغن در کشور ما و همسایه‌ها بسیار عمیق تر شده و انگیزه برای قاچاق را بیشتر کرده است.

اردیبهشت ماه ۱۴۰۰ قیمت روغن نباتی توسط سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان تعیین و اعلام شده که میانگین قیمت جهانی انواع روغن خام حدود ۱۱۰۰ دلار در هر تن بوده است که این رقم در حال حاضر به بیش از ۲۰۰۰ دلار افزایش یافته است.

صادرات محصولات تولیدی از روغن یارانه دار

به علاوه صادرات محصولات تولیدی از روغن یارانه‌دار هم به خروج این کالای اساسی از کشور انجامیده است، میزان صادرات محصولاتی که از روغن یارانه ای تولید می شوند نیز بیشتر شده است که آمار مصرف روغن قبل و بعد از اختصاص ارز 4200 تومانی گویای این موضوع است.

آمار مصرف روغن در کشور پس از اجرای ارز 4200 تومانی برای واردات روغن در سال 1397 به  میزان ۸۰۰ هزار تن افزایش یافته که بخشی مربوط به افزایش صادرات حجمی کالاهای متشکل از روغن نباتی نظیر کیک، بیسکویت، شیرینی و شکلات، چیپس، سس، تن ماهی و  یا قاچاق آنها از کشور بوده است.

بنابراین پیداست از رقم سه میلیارد دلاری که سالانه به صورت ارز یارانه‌دار برای واردات این محصول اساسی هزینه می شود به جیب قاچاقچیان و یا خریداران دیگر کشورها سرازیر می شود.

 تصمیم سست دولت در اصلاح ارز ترجیحی و احتکار روغن 

دولت از سال گذشته حذف ارز دولتی را مطرح می‌کند اما هیچ وقت موضع قطعی خود را اعلام نکرده است و همین دستاویزی برای سودجویی شده است.

آنها به این نتیجه رسیده اند که اگر ارز دولتی روغن حذف شود، قیمت‌ها بالا می رود و دست به کار شده‌اند تا انبارها را پُر از روغن کنند، محتکرانی که به فکر این هستند که روغن ها را پس از گرانی بفروشند.

چنین هیجانی در خانوارها هم ایجاد شده است و خرید خود را بیشتر کرده‌اند یعنی اکنون روغن بسیاری در انبارهای بزرگ و نیز خانه‌ها مانده و کمبود تصنعی در بازار ایجاد کرده است.

وزارت جهاد کشاورزی برنامه مقابله با محتکران را در دستور کار قرار دارد اما میزان کشفیات به اندازه ای نیست که بتواند بازار را متعادل کند به نظر می رسد محتکران از مسئولان جلوتر عمل کرده اند.

مسعود امرالهی، سرپرست دفتر بازرسی و نظارت بر کالاهای اساسی وزارت جهاد کشاورزی در این‌باره می‌گوید:‌ اگر کارخانه‌ای بیش از یک ماه عرضه را نگه دارد و برنامه‌ریزی کند تا پس از حذف ارز ترجیحی آن را توزیع کند، احتکار کرده است، فروشگاه‌های زنجیره‌ای و و کارخانه‌های روغن نظارت می‌شوند و گشت‌های تعزیرات هم فعال هستند.‌

سه راهکار برای جلوگیری از تکرار ماجرای روغن

برای رفع این مشکل بنابراین نخست دولت باید‌ با اصلاح قیمت روغن در داخل، مانع از قاچاق شود،‌ که این کار را با حذف ارز ترجیحی و پرداخت یارانه جبرانی می‌تواند انجام دهد.

دوم اجرای سیاست حذف ارز ترجیحی طوری باشد که عده ای از این رانت اطلاعاتی نتوانند استفاده کرده و دست به احتکار بزنند.

سوم پیش از اجرای حذف ارز ترجیحی دانه‌‌های روغنی، انبارهای دولتی از این کالا تکمیل باشد که در وهله اول اطمینان از تامین داخل باشد در وهله بعدی با این انبارهای پُر، فرصت هر گونه سودجویی را از محتکران بگیرد، یعنی دولت هر زمان اراده کرد محصول را به بازار تزریق کند و قیمت ها را بشکند در این صورت خود محتکران کنار خواهند کشید./فارس