رستاخیز خانه تاریخی ظهیر الاسلام/اواخر اردیبهشت ماه آغاز مرمت!

تیتر20 - افسانه قانع -   شهردار منطقه 12 از همکاری انتشارات علمی و فرهنگی سازمان تامین اجتماعی برای مرمت و بازسازی خانه تاریخی ظهیر الاسلام خبر می دهد و می گوید: این خانه از 17 سال پیش تحت تملک سازمان تامین اجتماعی قرار داشت و شهرداری منطقه تلاش زیادی برای تملک و بازسازی این بنای تاریخی واقع در خیابان هدایت سابق کرد، اما این تلاش ها ازسوی این سازمان مورد توجه قرار نگرفت تا اینکه انتشارات قدیمی علمی و فرهنگی وابسته به سازمان تامین اجتماعی به عنوان نماینده این سازمان مرمت و بازسازی خانه تاریخی ظهیر الاسلام را برعهده گرفت و به زودی مرمت عرصه و بنای این خانه شروع خواهد شد.

بالاخره بعد از سال های کابوس خانه قرمز رنگ خیابان قائدی (هدایت سابق) به پایان رسید. خانه ای که در یک دهه اخیر کابوس های زیادی لرزه بر تن رنجورش انداخت و از ترس تخریب و فراموشی ترک های عمیقی بر اندامش نقاشی شد. از تخریب دیوارهای بلند گرفته تا ایده تبدیل آن به پارکینگ طبقاتی از سوی مالک کنونی  اش. حتی برای مدتی هم خانه ظهیر الاسلام که تاریخ مشروطیت را برسینه تک تک آجرهای قرمز رنگش حفظ کرده بود؛ مهمانان بی خانمان ها و معتادان شد. تاوان این هم خانه های ناخوانده هم دست آخر آتشی بود که از دل این عمارت کلاه فرنگی زبانه کشید و به آسمان رفت. آتشی که پایان غم انگیزی بود بر مهاجرت کبوترهایی که بر سقف ویرانه آن لانه کرده بودند. خانه ای که دیگر حتی برای کبوترها هم آب نداشت!

خارج از دیوارهایی که نیست همسایگان این بنای تاریخی نیز هر روز نگران حال نزار این همسایه پیر بودند و شنیدن کوچکترین خبری در مورد تصمیمات مالکانش به شهرداری منطقه و یا سازمان میراث فرهنگی تماس می گرفتند تا مانع ازبین رفتن تنها یادگار هویت و تاریخ محله خود باشند.

بعد از گذشت یک دهه بالاخره زمان رستاخیز خانه تاریخی سید زین الدین امام جمعه فرزند ابوالقاسم تهرانی فرا رسیده است و عمارت کلاه فرنگی خیابان قائدی که یکی دو سال پیش قرار بود به یک پارکینگ طبقاتی تبدیل شود، قرار است که به یک موزه و پاتوق فرهنگی تبدیل شود البته بعد از مرمت و بازسازی!

مسعود کوثری، مدیرعامل انتشارات علمی فرهنگی سازمان تامین اجتماعی در این رابطه با تایید صحبت های عابد ملکی می گوید: در نظر داریم تا این بنای تاریخی به مرکزی فرهنگی تبدیل شود و طبق توافقاتی که با سازمان میراث فرهنگی تهران و شهرداری منطقه 12 شده است، از اواخر اردیبهشت ماه مرمت این خانه تاریخی شروع خواهد شد.

از قرار معلوم قرار است شهرداری منطقه 12 مرمت و بازسازی عرصه بیرونی عمارت کلاه فرنگی ظهیر الاسلام را تا اواخر اردیبهشت ماه انجام دهد.

شهردار منطقه 12 در این باره می گوید: شهرداری تهران  پیگیری­ های زیادی برای بازسازی خانه ظهیرالاسلام انجام داد تا سرانجام این بنای تاریخی  از سوی مالک فعلی ­اش تعیین تکلیف شود.

عابد ملکی، با بیان اینکه خانه ظهیرالاسلام سال 93 به ثبت میراث فرهنگی رسیده است، ادامه می دهد: این ملک تاریخی از 17 سال پیش به مالکیت سازمان تامین اجتماعی درامده بود.حتی برای جلوگیری از تخریب این بنا شهرداری منطقه بارها بحث تملک، مرمت و بازسازی آن را با سازمان تامین اجتماعی مطرح کرده بود اما جوابی از سوی این سامان دریافت نکردیم و همین بی تفاوتی در طول یک دهه اخیر باعث تخریب خانه ظهیر الاسلام و حتی در برهه ای از زمان به کانون آسیب های اجتماعی و پاتوقی برای اسکان معتادان و کارتنخواب ­ها شده بود.

شهردار منطقه 12 خوشحال است که بالاخره روزهای خوشخانه ظهیرالاسلام در راه است. وی در این باره بیان می کند: در ماه های آتی با پیگیری هایی که انجام شد بالاخره سازمان تامین اجتماعی مدیریت بنای ظهیر الاسلام را به یکی از شرکت های انتشاراتی زیر مجموعه خود واگذار کرد تا بازسازی شود. ما نیز از این تصمیم سازمان مذکور استقبال کردیم تا این سازه تاریخی احیا و به یک مرکز فرهنگی و هنری و خدماتی به شهروندان تبدیل شود.

به گفته ملکی؛ در نخستین جلسه ­ای که با مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی برگزار شد؛ توافق کردیم تا عرصه و فضای بیرونی بنای ظهر الاسلام در اختیار شهر قرار گیرد تا ضمن مرمت و بازسازی، به یک فضای سبز عمومی تبدیل شود. همچنین مرمت و بازسازی و در مجموع نگهداری از بنای این مجموعه نیز برعهده انتشارات علمی و فرهنگی خواهد بود.

وی با بیان اینکه نظارت بر نحوی مرمت این بنای تاریخی برعهده سازمان میراث فرهنگی خواهد بود، تاکید می­کند: امیدوار هستیم تا این مجموعه تاریخی به فضایی فرهنگی، هنریی و تفریحی برای شهروندان تبدیل شود.

شهردار منطقه 12 می­ افزاید: طبق برنامه ریزی­ هایی که انجام خواهد شد، در نظر دایم تا کار احیا و بازسازی عرصه این بنای تاریخی را به سرعت انجام دهیم. قاعدتا مرمت خود بنا به زمان بیشتری نیاز دارد . پیش­ بینی ما این است که تا پایان تابستان عرصه این بنا آماده شود. باز نیز تاکید   می­ کنم اجرای تمامی این کارها و پیش­ بینی­ ها نیاز به همکاری متقابل انتشارات علمی و فرهنگی سازمان تامین اجتماعی دارد.


دنبال مقصر نگردیم، موضوع اصلی احیای بنای تاریخی ظهیرالاسلام است

اگر تا همین یکی، دو سال گذشته آخر و عاقبت خانه ظهیر الاسلام مشخص نبود و حتی خبرهای ناراحت کننده­ای مبنی بر تصمیم سازمان تامین اجتماعی نسبت به تبدیل این خانه به پارکینگ طبقاتی دوستداران میراث فرهنگی، کارشناسان و مدیران شهری و حتی همسایه­ های این بنای تاریخی را نگران کرده بود؛ اما اکنون دیگر جای هیچ نگرانی ­ای نیست. مدیرعامل انتشارات قدیمی علمی و فرهنگی سازمان تامین اجتماعی با تایید خبر امیدوار کننده مرمت بنای تاریخی ظهیرالاسلام به خبرنگار شهرنوشت تاکید می­کند: بهتر است روزهای غم انگیز کذشته خانه ظهیر الاسلام را فراموش کنیم. بهتر است که بابت سال های تخریب این بنای تاریخی به دیگر به دنبال مقصر نگردیم. موضوع مهم، اکنون مرمت و بازسازی خانه ظهیرالاسلام است.

دکتر مسعود کوثری که خود از اساتید برجسته علوم ارتباطات است، در باره این تصمیم بزرگ سازمان تامین اجتماعی توضیح می­ دهد: به رغم آنکه در یک دهه گذشته سازمان تامین اجتماعی به فکر بازسازی بنای ظهیرالاسلام بوده است اما هیچ وقت این کار به سرانجام نرسید تا اینکه در انتهای سال 94 سازمان انتشارات علمی و فرهنگی را موظف کرد تا این کار را برعهده بگیرد و مرمت و بازسازی این بنای تاریخی را با جدیت به سرانجام برساند.

وی با بیان اینکه در نظر داریم تا خانه ظهیر الاسلام به پاتوقی برای گروه ­های مختلف و دوستداران فرهنگ تبدیل شود، می افزاید: تبدیل خانه ظهیرالاسلام به یک پاتوق فرهنگی حتمی است چرا که می ­خواهیم نشست­ های اهالی فرهنگ و هنر در این بنای تاریخی در قلب«طهران قدیم» انجام شود.

مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی با تاکید بر اینکه خانه ظهیر الاسلام ثبت میراث فرهنگی شده است، ادامه می­ دهد: ورود انتشارات علمی و فرهنگی را به مناقشه بازسازی خانه ظهیرالاسلام باید به فال نیک گرفت چرا که توانستیم به عنوان یک حلقه واسط به تمامی مناقشه­ ها و اختلاف نظزهای سازمان تامین اجتماعی، میراث فرهنگی و شهرداری تهران پایان دهیم.

وی با اشاره به برگزاری جلسه مشترک با شهرداری منطقه 12 برای مرمت این بنای تاریخی نیز توضیح می دهد: اولین جلسه انتشارات با شهرداری منطقه 12 در این خصوص برگزار شد و شهردار این منطقه ابراز خوشحالی برای بهبود وضعیت خانه ظهیرالاسلام کرد و تمایل خود را به همکاری با ما برای تسریع در مرمت و بازسازی این بنای تاریخی اعلام کردند. به همین منظور قرار سد تا تفاهم­نامه همکاری بین انتشارات و شهرداری منطقه منعقد شود تا شهرداری مرمت عرصه بیرونی و ما نیز مرمت و بازسازی بنای خانه را برعهده خواهد داشت.

به گفته کوثری؛ جلسه ­ای نیز در رابطه با خانه ظهیرالاسلام با رئیس سازمان میراث فرهنگی تهران برگزار شد. مدیرعامل این سازمان نیز نسبت به مرمت این بنای تاریخی ابراز خوشحالی کردند.  اعتقاد دارم  اکنون بهترین زمان برای بازسازی خانه ظهیرالاسلام است. با ورود هر سه سازمان کار با دقت و سرعت بیشتری انجام شود. اینکه وضعیت این ساختمان در گذشته به چه صورت بوده، بهتر است فراموش شود. باید اختلاف نظرهای گذشته را کناربگذاریم. مهم این است که هر سه سازمان  با سرعت بخشیدن به مرمت این ساختمان تاکید دارند و امیدوار هستیم تا پایان سال این بنای تاریخی با کاربری جدید به بهره برداری برسد.


همکاری شهرداری و سازمان میراث فرهنگی برای بازگشت خاطرات خانه ظهیرالاسلام

آنطور که مسعود کوثری، مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی می گوید؛ طبق توافقات انجام شده با سازمان میراث فرهنگی و شهرداری منطقه 12، قرار است تا مهندسان مشاور که رتبه کار مرمت آثار تاریخی را دارند با معرفی سازمان میراث فرهنگی طرح های خود را در خصوص مرمت خانه ظهیرالاسلام به انتشارات ارائه دهند تا بعد از بررسی طرح برتر انتخاب و عملیات مرمت بنای خانه انجام شود. همچنین تا پایان اردیبهشت ماه نیز شهرداری منطقه مرمت و بازسازی عرصه بیرونی عمارت را آغاز خواهد کرد تا ابتدای تابستان مرمت بیرونی این بنا توسط شهرداری به پایان برسد اما مرمت داخلی بنا احتمالا تا انتهای سال به اتمام خواهد رسید و طی برنامه­ ای درهای این عمارت فرنگی به روی مردم و هنرمندان بازخواهد شد.

وی یادآور می­ شود: در تعطیلات عید تمامی پسماندها و زباله­ های انباشته شده در محوطه بیرونی و داخلی خانه ظهیرالاسلام پاکسازی شد و برای حفاظت از سقف این بنا از باران­ های فصل بهار نیز برزنت محافظ کشیده شده است.

ظهیرالاسلام؛ عمارتی متاثر از معماری ایرانی و فرنگی

معماری عمارت ظهیرالاسلام متاثر از معماری اواخر دوره قاجار است که تلفیقی از معماری مکتب تهران و معماری فرنگی است. همچنین این بنا در دوره­های مختلف نیز بازسازی و مرمت شده است. کوثری در این باره توضیح می ­دهد: کاشی­ های شکسته­ ای که در میان زباله­ های خانه پیدا کردیم مربوط به سال 1320 بود که حتی نام سازنده کاشی نیز در پشت آن حک شده بود. در تالار اصلی این بنا گچ بری­هایی وجود دارد که به گچ بری­ های لندنی  معروف است هرچند بخش ­های زیادی از این گچ­بری­ های از بین رفته است، اما امکان بازسازی دوباره آن وجود دارد. اعتقاد دارم این خانه تبدیل به مرکزی می شود که هم جاذب توریست و هم فضای فرهنگی است.

طبق نظر کارشناسان مساحت کل زمین عمارت ظهیرالاسلام  2500 مترمربع بوده که از این مقدار مساحت بنای ساختمان 500 متر مربع در دو طبقه 250 متری و یک زیر زمین است.

مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی تاکید می کند: عرصه بیرونی بنای ظهیر الاسلام به صورت باغ ایرانی است که بنا در مرکز قرار داشته و اطراف آن درخت و باغ احاطه کرده است. همچنین حوض فیروزه ­ای زیبایی نیز در جلوی این عمارت وجود داشته که اکنون بخش قابل توجهی از آن در زیر خاک مدفون شده است. اکنون در حال تخلیه خاک های حوض عمارت هستیم تا نمای واقعی حوض در این عمارت مشخص شود. جالب استبدانید که برخی از سنگ­ های در ورودی ساختمان با قلم تراش خورده که نشان می­ دهد این تراش­ های سنگی مربوط به مرمتی است که 50 تا 60 سال پیش در این بنا روی داده است.

خانه امام جمعه یا سردار تنکابنی!

هرچند  خانه تاریخی خیابان هدایت به خانه ظهیر الاسلام یا امام جمعه معروف است اما روایت دیگری نیز وجود دارد که این خانه مربوط به سپهدار محمد ولی تنکابنی فاتح تهران بعد از مشروطیت می­دانند. فردی که املاک زیادی چه در تهران و چه درشهرهای دیگر از جمله رشت داشت. البته یک روایت تاریخی  وجود دارد مبنی بر اینکه زمانی سپهدار تنکابنی برای فتح رشت به این شهر سفر می کند تا تجربیات خود را در فتح تهران یک بار دیگر در این شهر شمالی به کار ببرد؛ بعد از آنکه تنکابنی در رشت با مجاهدین همسو شد؛ تلگرافی در سال 1327 هجری قمری از محمد علی شاه قاجار دریافت می کند مبنی بر اینکه: «محمد ولی! محض فوق نمک به حرامی تو به دولت، تو را از شئونات دولتی خارج و املاک تو را خالصه نمودیم» سپهدار هم تلگرافی به این شاه قاجاری می­نویسد: «باغشاه! الحمدالله که از این ننگ خارج شدم و در املاک من هم هیچ‌کس قدرت دخالت نخواهد داشت» برخی بر این عقیده­ اند که در این زمان املاک سپهدار از جمله این خانه به قجری­ ها می­ رسد و از آنجا که سید زین ­الدین ظهیرالاسلام داماد مظفرالدین شاه است و املاک زیادی نیز داشته، ملک تاریخی ظهیرالاسلام به امام جمعه می رسد.

روایت دوم به دوران پهلوی اول می رسد زمانی که رضا شاه پس از به قدرت رسیدن، املاک دیگران را به زور در تملک خود در می‌آورد و یا به زور «می‌خرید»، به املاک تنکابنی هم از طریق وزارت مالیه دست انداخت. تنکابنی روزی به کاخ وی می‌رود و در مورد وضعیت املاکش می‌پرسد. رضا شاه با طعنه پاسخ می‌دهد: «ولی خان! تو که بهتر می‌دانی، در سلطنت مشروطه، شاه اختیاراتی ندارد. بهتر است با وزیر مالیه و هیئت وزرا وارد مذاکره شوید». سپهسالار که از فشارهای مالی به تنگ آمده بود پس از نوشتن وصیت‌نامه روز دوشنبه شهریور ۱۳۰۵ خورشیدی ساعت دو بعداز ظهر در خانه اش در زرگنده تهران با شلیک طپانچه به شقیقه خود به زندگی پرتلاطمش خاتمه می‌دهد.به همین دلیل املاک وی با واسطه به امام جمعه می­ رسد.

مسعود کوثری در این باره نیز می گوید: این دو روایت وجود دارد اما برای روشن شدن تاریخ واقعی این خانه لازم ایت که به سمت بازخوانی اسناد موثق و مستدل برویم تا بتوانیم به حقایق برسیم. اساتید تاریخی و مورخان تهران باید این اسناد را پیدا کنند. پایگاه     اطلاع ­رسانی­ ای نیز در رابطه با خانه ظهیر الاسلام به زودی راه اندازی خواهد شد که تمامی عکس ها و مستندات تاریخی این خانه را در اختیار مردم و مورخان قرار خواهد داد. در واقع عکس­ هایی از لحطه به لحطه این عمارت تاریخی از زمانی که مخربه بوده تا زمان بازسازی و مرمت نشان داده خواهد شد.  این سایت تا نیمه اردیبهشت ماه راه اندازی می­شود و اطلاعات روی آن قرار می گیرد.

وی ادامه می­دهد: در حال حاضر یکی از بانوان اهالی محل که علاقمند به تاریخی و حفط این بنای تاذیخی است، نیز تلگرامی با نام خانه ظهیرالاسلام راه اندازی کرده و هر روز با گرفتن عکس­ هایی و قرار دادن آن در تلگرام مذکور اهالی محل را از روند مرمت و حال و هوای این خانه مطلع می کند.

به اعتقاد مدیرعامل انتشارات علمی و فرهنگی؛ احتمال دست به دست شدن این خانه وجود دارد چرا که  یکی از نوادگان تنکابنی که اکنون در شهر پاریس به سر می­ برد به یاد دارد که در سال­های کودکی در حیاط این خانه به همراه خواهرش بازی می کرده اما باز هم تاکید می کنم که باید مستندات به دقت بررسی شود.


بازگشت هویت تهران با حفط بناهای تاریخی

آنطور که مسعود کوثری تاکید می­ کند؛ بعد از مرمت بنای تاریخی ظهیر الاسلام بهره برداری از آن به بخش خصوصی واگذار نخواهد شد. بلکه مدیریت کامل این مجموعه بر عهده انتشارات خواهد بود.

سال­های تنهایی خانه ظهیرالاسلام به پایان رسیده است. بالاخره خانه قرمز رنگ فرنگی خیابان هدایت ازاسارت تخریب آزاد خواهد شد و تا بازگو کننده بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی تهران باشد.

مدیرعامل انتشارات قدیمی علمی و فرهنگی در این باره تاکید می کند: عقیده دارم بازسازی چنین فضاهایی روح قدیمی تهران را زنده می­ کند و می­تواند هویت را به شهر تهران به ویژه منطقه 12 که به صورت سنتی نقاط تاریخی زیادی دارد؛ بازگرداند. احیای چنین بناهایی که جزیی از میراث فرهنگی شهر ما هستند می توانند غبار فقر و آسیب را از منطقه 12 بزداینند و به یک جریان فرهنگی در قلب تاریخی تهران تبدیل شوند.

به اعتقاد وی؛  توجه جامعه مدنی، مطبوعات و اهالی فرهنگ به این جاذبه­های تاریخی باعث خواهد شد تا شهر زنده شود. باید یاد بگیریم تهران تنها فضاهای جدید و لوکسی نیست که در یکی، دو دهه اخیر ایجاد سده است؛ بلکه بیشتر قدمت  تهران به بناهای تاریخی آن است که نباید از بین برود.

کوثری در انتهای صحبت­ های خود تاکید می کند: از شهروندان  می­ خواهیم تا اگر عکسی از این بنا دارند در اختیار ما قرار دهند البته به این منظور کانکسی را با کمک شهرداری منطقه برای جمع آوری اسناد و مستندات تاریخی در محوطقه بیرونی بنا قرار داده­ایم که از نیمه ارزدیبهشت ماه مردم می ­توانند با مراجعه به این کانکس عکس و یا مستنداتی خود را از این بنای تاریخی در اختیار ما قرار دهند./شهرنوشت