تبعات بحران زباله‌های الکترونیک

تیتر۲۰- شکی نیست که سرعت تحولات دیجیتال در دنیا، بحران‌های قابل پیش‌بینی را هم به همراه می‌آورد. بحران زباله‌های الکترونیک هم پیامد ناگزیر افزایش دسترسی مردم به محصولات الکترونیکی و گجت‌های دیجیتال است که حالا به تهدیدی جدی برای اقتصاد جهانی تبدیل شده.

زباله‌های الکترونیکی محصول دورریز دستگاه‌های مستهلک و بلااستفاده‌ای از جمله کامپیوترها، دستگاه‌های ضبط صدا، گوشی‌های موبایل، پرینترها و حتی تلویزیون‌هاست که در سال ۲۰۱۹ میزان آنها در سطح جهان چیزی در حدود ۵۳.۶ میلیون تن برآورد می‌شد. با این حال حتی در اروپا هم که در زمینه بازیافت زباله‌های الکترونیکی پیشتاز است، همچنان تنها بخش کمی از این زباله‌ها به شکل درست و اصولی جمع‌آوری، تصفیه و بازیافت می‌شوند.

در این میان اما بخشی از زباله‌های الکترونیک که به خاطر طبیعت یا ظاهرشان نامرئی هستند، بیشترین میزان تولید زباله‌های الکترونیک را به خودشان اختصاص می‌دهند و البته باعث می‌شوند که پتانسیل بازیافت زباله‌های الکترونیک نادیده گرفته شود.

زباله‌های الکترونیک نامرئی معمولا شامل محصولات و ابزارهای مصرفی و خانگی مانند ابزارهای برقی، اسباب‌بازی‌های الکترونیکی، سیگارهای الکترونیک، حسگرهای تشخیص دود و از همه بیشتر انواع کابل می‌شوند. حالا و به بهانه چهاردهم اکتبر که در تقویم روز جهانی زباله‌های الکترونیکی را به نام خود زده، سازمان ملل متحد تخمین زده است که تا پایان سال جاری میلادی ۶۱.۳میلیون تن زباله الکترونیکی در جهان تولید می‌شود که این میزان برابر ۸ کیلوگرم زباله الکترونیکی به ازای هر نفر است.

انجمن تجهیزات الکترونیک و ضایعات الکتریکی (WEEE) هم اعلام کرده است که زباله‌های الکترونیکی نامرئی، سالانه یک‌ششم کل زباله‌های الکترونیکی جهان را به خود اختصاص می‌دهند که بخش چشم‌گیری از کل دورریز سالانه این زباله‌ها در دنیا محسوب می‌شود. بر اساس این بررسی‌ها زباله‌های الکترونیک نامرئی سالانه بیش از ۹.۷میلیارد دلار به اقتصاد جهانی ضرر می‌زنند.

نامرئی‌های ارزشمند

در سال 2022 انجمن تجهیزات الکترونیک و ضایعات الکتریکی (WEEE) با همکاری موسسه آموزش و پژوهش سازمان ملل متحد (UNTAR) مطالعه‌ای در این زمینه انجام داد و بر اساس آن اعلام کرد که از متوسط 74 محصول الکترونیکی موجود در خانه‌ها، تنها 13 محصول گردآوری می‌شوند که از این میان 9 دستگاه بلااستفاده اما سالم هستند و 4 دستگاه خراب. در بررسی‌های عمیق‌تر این مطالعه مشخص شد که 3/7 میلیارد اسباب‌بازی الکترونیکی مانند پهپادها، ماشین‌های مسابقه‌ای برقی و عروسک‌های سخنگو، همچنان حدود 35 درصد از تولید سالانه زباله‌های الکترونیک نامرئی را در اختیار دارند و در میان آنها، هدفون‌ها و دستگاه‌های کنترل از راه دور در صدر این فهرست قرار گرفته‌اند.

موسسه آموزش و پژوهش سازمان ملل متحد هر سال به مناسبت روز جهانی زباله‌های الکترونیک آمارهای مبتنی بر تحقیقاتش در این زمینه را با هدف افزایش آگاهی عمومی از تهدیدها و فرصت‌های این زباله‌ها و کمک به مدیریت مسوولیت‌پذیری افراد در این حوزه، منتشر می‌کند. گزارش آماری امسال این موسسه اما روی موضوع زباله‌های الکترونیک نامرئی متمرکز است. زباله‌هایی که بخشی از زباله‌های الکترونیک بوده و به خاطر طبیعت یا ظاهرشان نامرئی هستند. زباله‌های الکترونیک نامرئی بیشترین میزان تولید زباله‌های الکترونیک را به خود اختصاص می‌دهند و به خاطر ماهیت نامرئی‌ خود باعث می‌شوند پتانسیل بازیافت زباله‌های الکترونیک نادیده گرفته شود. در حقیقت عبارت «زباله‌های الکترونیک نامرئی» تعریف رایجی در جهان نیست و کارشناسان موسسه آموزش و پژوهش سازمان ملل متحد و انجمن تجهیزات الکترونیک و ضایعات الکتریکی، آن را برای تعریف و توضیح بخش مهمی از دورریز محصولات و دستگاه‌های الکترونیکی - مانند کابل‌ها- ارائه کرده‌اند که اغلب از بررسی‌های مربوط به زباله‌های الکترونیکی دور می‌مانند.

بررسی‌های انجام شده در این گزارش نشان می‌دهند که به‌طور کلی چیزی در حدود 9میلیارد کیلوگرم زباله الکترونیک نامرئی در جهان وجود دارد. این در حالی است که بر اساس گزارش رصد زباله‌های الکترونیک جهانی در سال 2020 حجم این زباله‌ها در دنیا برابر 59.4 میلیارد کیلوگرم بوده است که 15 درصد آن به زباله‌های الکترونیکی نامرئی اختصاص داشته است.

یافته‌های این گزارش نشان می‌دهد که در سال گذشته میلادی هندوستان با هزار و 240میلیون کیلوگرم زباله الکترونیک نامرئی، بیشترین میزان تولید این زباله‌ها را در اختیار دارد و بعد از آن با فاصله زیادی فرانسه با تولید 169 میلیون کیلوگرم از این زباله‌ها در رتبه دوم این رتبه‌بندی قرار گرفته است. در این میان اما ایرلند با تولید 11 میلیون کیلوگرم زباله الکترونیکی نامرئی رتبه بیست‌وچهارم را به خود اختصاص داده و با این حال دولت این کشور برای مقابله با این بحران هشدار داده است. در همین راستا مدیر اداره حفاظت از محیط زیست و عضو انجمن تجهیزات الکترونیک و ضایعات الکتریکی ایرلند از عموم مردم خواسته تا به بازیافت این دستگا‌ه‌های الکترونیکی کوچک‌تر توجه بیشتر بکنند و تاکید کرده است تا کارگاه‌های محلی برای بازیافت چنین دستگاه‌ها و محصولاتی راه‌اندازی شوند تا به این ترتیب روند بازیافت زباله‌های الکترونیک نامرئی در این کشور به شکلی منسجم مدیریت شود.

سازمان ملل متحد در این گزارش تاکید کرده است که زباله‌های الکترونیک و به خصوص انواع نامرئی و کمتر شناخته‌شده آنها حالا به چالشی بزرگ و تهدیدی جدی برای اقتصاد جهانی تبدیل شده‌اند و این چالش می‌تواند به راحتی از مرزهای کشورها عبور کند و درست به همین دلیل نیازمند همکاری‌ها و راهکارهای جهانی است./دنیای اقتصاد