منشا آلودگی هوا در کدام مناطق تهران قرار دارد؟

تیتر20- از دید کارشناسان راه و شهرسازی تاثیر بلندمرتبه سازی‌ها در تهران یکی از عوامل تشدید آلودگی هوا محسوب می شود، موضوعی که البته محل اختلاف مدیران شهری و دولتی است.

در شرایطی که مدیران شهری منکر هرگونه تاثیر بلندمرتبه سازی بر تشدید آلودگی هوا هستند، اما طبق مطالعات کارشناسی تاثیر بلندمرتبه سازی‌ها در آلودگی هوا غیرقابل انکار است.

با این وجود همچنان شاهد اعطای مجوز برای ساخت و ساز ساختمان‌های بلند مرتبه در تهران هستیم و هر روز یک غول آهنی از یک نقطه شهر سربر می‌آورد. از آن طرف هوای تهران خودپالایی خود را از دست داده و دیگر مثل گذشته نیست که بتواند با بهتر شدن شرایط جوی و بدون کمک، خودپالایی داشته باشد.

در این باره گفت و گویی انجام دادیم با احد وظیفه رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی که در ادامه می‌خوانید:

میزان: تهران دارای چه ساختار زمینی است؟

وظیفه: تهران دارای توپوگرافی و ساختار زمینی خاصی است به طوریکه ارتفاعات را از طرف شمال، شرق و جنوب شرق کوه‌های بلند محصور کرده و در دشت نسبتا وسیعی به طور کلی ساخت و ساز شهری انجام شده است.

وجود کوه و دشت یک ساختار ویژه را از نظر گردش هوا در تهران ایجاد کرده به طوریکه در طول روز با تابش آفتاب، بیشتر مناطق بالای ارتفاعات روشن و گرم شده و به تدریج صعود هوا را در ارتفاعات شاهد هستیم، بنابراین هوای دشت جایگزین هوایی می شود که به ارتفاعات صعود کرده و جریان هوا از دشت به کوه صورت می گیرد.
 
بر عکس در هنگام شب و با توجه به خنکی هوا، ارتفاعات به سرعت سرد می‌شوند و در نتیجه با سرمایش هوا در ارتفاعات چگالی هوا افزایش پیدا می‌کند و به عبارتی سنگین‌تر می‌شود، به خصوص در دره‌هایی که به تهران ختم می‌شود این هوا به سمت پایین جاری  و به سطح شهر ریزش می‌کند بنابراین جریان هوای  کوه به دشت شکل می‌گیرد.

در طول روز و شب دو جریان مخالف وجود دارد یعنی در طول روز جریان هوا از شمال، شمال غربی و شمال شرق با توجه به وجود ارتفاعات به سمت دشت و در طول شب جریان هوا از منطقه دشت یا سطح شهر به سمت کوهستان‌های مجاور جریان پیدا می‌کند.

جابه‌جایی جریان های دشت به کوه و کوه به دشت باعث آلودگی در شهر به خصوص در هوای جنوب شهر تهران می شود که منبع آن پالایشگاه ها، فرودگاه ها، اتوبان ها، کارخانجات با مصرف سوخت سنگین، مجتمع‌های تولید برق، اتومبیل ها، موتور سیکلت و ... است؛ این‌ موارد مهم‌ترین منابع آلوده کننده و در واقع منشا آلودگی هوا در این مناطق هستند.

میزان: منشا آلودگی هوا در کدام مناطق شهر است؟

وظیفه: منشا آلودگی هوای تهران در مناطق جنوب شهر قرار دارد و آلودگی‌ها و گاز‌های آلاینده‌ آزاد شده مذکور توسط جریان‌های دشت به کوه و کوه به دشت در طول روز و شب جابه‌جا می‌شوند.

در دو منطقه شمالی و جنوبی مانند میدان تجریش و میدان شهرری در طول روز نباید آنچنان تفاوتی از نظر آلایندگی باشد چرا که به دلیل جریان هوای  دشت به کوه، آلودگی از جنوب شهر و سطح شهر به سمت شمال شهر منتقل می شود و تا شمالی‌ترین نقطه شهر آن را یکنواخت می‌کند.

در طول شب که جریانات دشت به کوه پایدار می شود، جریان هوای شمالی از ارتفاعات ریزش می‌کند و این آلودگی را به مرکز شهر و مناطق جنوبی شهر سوق می‌دهد به طور نسبی دامنه‌های مناطق کوهستانی عاری از آلودگی می‌شود یا غلظت آلاینده‌ها نسبتا کاهش پیدا می‌کند و علت آن هم جریان های هواست.

جریان گردش هوا از سمت دشت به کوه باد ایجاد می کند، این باد به شدت متاثر از اصطکاک سطحی شامل درخت و ساختمان است و اگر این باد بر روی سطح دریا می‌وزید راحت‌تر جریان پیدا می‌کرد چرا که سطح صاف، صیقلی و یکنواختی دارد، ولی زمانی که روی ساختمان‌های مناطق شهری همچون تهران می‌وزد جهت گیری کوچه‌ها و ارتفاع ساختمان‌ها موانعی برای وزش باد در سطح زمین هستند، هر چقدر ارتفاع ساختمان‌ها بلند‌تر باشد و جهت گیری کوچه‌ها بر خلاف جهت وزش باد باشد، یعنی باد عمودی بر ساختمان‌ها بوزد در نتیجه حرکت باد در سطح زمین کندتر می‌شود و به اصطلاح اصطکاک بیشتر می‌شود و مانند خودرویی که دائما ترمز می‌کند و قادر به حرکت نیست، از سرعت آن کاسته می‌شود در واقع جریان هوا به شدت کاهش می‌یابد.

میزان: ساخت ساختمان‌های بلند مرتبه در دره‌ها چه خطراتی در پی خواهد داشت؟

وظیفه: ریزش هوای سرد شبانه از کوهستان‌ها، عمدتا از طریق دره ها صورت می گیرد، فرحزاد، تجریش، دارآباد و کن سولقان از مهم‌ترین دره‌هایی هستند که جریان هوای کوهستانی را به صورت شبانه با ریزش هوای سرد وارد شهر می‌کنند و اصطلاحا مانند ریه‌ها عمل می‌کنند.

اگر در کل سطح شهر به خصوص در دره‌ها ساخت و ساز ساختمان بلند صورت گیرد، عامل و مانع مهمی در جلوگیری از جریان هوای طبیعی کوه به دشت ایجاد می شود که در طول شب رخ می‌دهد و در طول روز هم این اتفاق صورت می‌گیرد جریان هوای  دشت به کوه جریان هوای محلی است و جریان هوای شدیدی که برخی اوقات در سطح شهر ایجاد می‌شود مانند جریان‌های سیستماتیک نیستند که ناشی از سامانه‌های بزرگ مقیاس همدیدی یا هواشناسی باشند این سامانه‌های محلی و سیستم‌های محلی باعث جریان هوا می‌شوند و اگر ما موانعی همچون ساختمان‌های بلند ایجاد کنیم از پتانسیل جابه‌جایی هوا توسط این جریانات به شدت کم می‌کنیم و این موضوع باعث کند شدن جریان باد و در نتیجه عدم جابه‌جایی آلاینده‌های هوا می‌شود.

میزان: سطح‌های بزرگ شهر تا چه حد پتانسیل آلوده کننده هوا را دارند؟

وظیفه: سطح شهر که گردش باد محلی دارد یعنی از یک اندازه و ساختاری برخوردار است که چندان بزرگ نیست و اصطلاحا در هواشناسی به آن میان مقیاس یا خرد مقیاس می‌گویند و این موارد بزرگ مقیاس محسوب نمی‌شوند و مقیاس آن‌ها چند ده کیلومتر بیشتر نیست و علاوه بر تهران، کرج، شهرک اقماری اطراف را باید در یک ساختار ببینیم و عملا دو شهر نمی‌بینیم و با توجه به اینکه بین تهران و کرج شهر‌های مختلفی از جمله قلعه حسن خان، شهر قدس و گرمدره داریم این موارد بافت شهری را تشکیل می‎دهند و این موارد یک ساختار واحد شهری هستند و عملا دو شهر وجود ندارد، در نتیجه با آلودگی نسبتا وسیعی شامل (صنعتی، مسکونی و حمل و نقل) که در این کلان شهر‌ها تولید می‌شود روبه‌رو هستیم و از طرفی در سطح بزرگ و گسترده بزرگ شهری که ایجاد شده پتانسیل آلودگی را فراهم کرده ایم.

هر چقدر ساختمان‌ها بلند‌تر شوند و شکل و شمایل آن‌ها مانع جریان راحت و طبیعی باد شود احتمال پخش آلاینده‌ها در اطراف شهر کم می‌شود و انباشت آلاینده‌ها را با ماندگاری بالاتری در محیط شهری خواهیم داشت و این موردی است که در حال حاضر گریبان گیر آن هستیم.

میزان: کدام مناطق بیشترین تاثیر را بر کاهش جریان هوا دارند؟

وظیفه: مناطق یک تهران، شامل تجریش و دارآباد دقیقا دره‌هایی هستند که جریان باد در آنها بیشتر است و این مناطق متاسفانه دارای بیشترین ساختمان‌های بلند مرتبه هستند و اصولا جریانات باد از شمال شهرحتی در روز‌های تابستانی در حال وزش است، ساخت و ساز‌ها در این مناطق مانع جریانات هوا می‌شود، این جریانات نسبتا کم عمقی هستند و عمدتا در سطح زمین و مجاور سطح زمین جریان پیدا می‌کنند که بیشتر از چند صد متر نخواهد بود.

ساخت و ساز‌های بلند در شهر تهران با توجه به ساختار توپوگرافی می‌تواند به شدت جریان باد را مختل کند و از طرفی این یک مسئله جهانی است و به طور کلی جو تیره‌تر شده و دید افقی کاهش می‌یابد که علت آن همین افزایش سطح آلاینده‌ها و غلظت آلاینده‌هاست، رخداد این موضع عمدتا انسان ساخت بوده و طبیعی محسوب نمی‌شود چرا که با دخالت‌هایی انسان در طبیعت، افزایش جمعیت و به خصوص افزایش مصرف انرژی در تمامی موارد میزان آلاینده‌ها به قدری زیاد شده که تقریبا در تمام قاره‌ها این مسئله وجود دارد.

میزان: اهمیت کنترل آلودگی و راهکاری آن را تشریح کنید؟

وظیفه: آلودگی هوا در مناطق شهری مثل تهران، دهلی، بمبئی، پکن و ... مهم ترین موضوع برای مردم به شمار می‌آید که با توجه به سکونت زیاد جمعیت در این شهرها باید راهکار اساسی برای کنترل آلودگی هوا در نظر گرفته شود.

انجام اقداماتی در سطح محلی و کشوری و در مقیاس شهری از جمله قوانین سخت گیرانه و فرهنگ سازی، باعث می‌شود  شرایط مساعد تری برای محیط زیست انسان در محیط شهری به خصوص کلان شهر‌ها ایجاد شود./میزان