زیر و بم آزادسازی سهام عدالت

آزادسازی سهام عدالت چیست؟

چندی بعد از آنکه دولت نهم سهام عدالت را عرضه کرد، لایحه ساماندهی سهام عدالت با موضوع اصلاح مواد ۳۴ تا ۳۸ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل‌وچهارم قانون اساسی پس از تصویب هیأت‌وزیران جهت تشریفات قانونی در ۱۸ دی‌ ۱۳۹۶ به مجلس شورای اسلامی ارسال شد و طی آن مقرر شد تا هرچه زودتر این سهام آزاد شود و دارندگان آن بتوانند خود تصمیم‌گیرنده سهام‌شان باشند. اما با گذشت حدود دو‌سال از ارسال لایحه ساماندهی سهام عدالت به مجلس شورای اسلامی، این لایحه همچنان در انتظار بررسی در صحن علنی مجلس و تصویب مجلس‌نشینان بود تا نحوه آزادسازی و چگونگی انتقال آن مشخص شود. درنهایت اوایل زمستان ‌سال ۱۳۹۸ بود که خبری به نقل از علیرضا صالح رئیس سازمان خصوصی‌سازی- مطرح شد مبنی بر اینکه «سهام عدالت حداکثر تا آبان ‌سال ۹۹ آزادسازی می‌شود و در اختیار مردم قرار می‌گیرد.» اما این اتفاق حالا ٦ماه زودتر از موعدی که وعده آن داده شده بود و با درخواست رئیس‌جمهوری از رهبر معظم انقلاب و موافقت ایشان درحال انجام است و به‌ زودی بازار سرمایه میزبان حضور تعداد قابل توجهی سهامدار که مشمول سهام عدالت بودند، می‌شود.

چگونه متوجه شوید سهام عدالت دارید؟

از آنجا که فرآیند دریافت سهام عدالت و موارد مرتبط با آن مدت‌ها به طول انجامید و با تغییر و تحول‌هایی همراه بود، برخی از کسانی که در شمول این سهام قرار گرفتند، امروز به درستی از وضع شمول یا عدم شمول خود اطمینان ندارند. این افراد برای آگاهی از این موضوع باید به سامانه www.samanese.ir رجوع کنند و با درج اطلاعات هویتی خود در این سامانه و طی مراحل مورد نظر نسبت به وضع سهام عدالت خود آگاهی کسب کنند. درعین حال همواره این سوال نیز برای برخی افراد مطرح است که چگونه می‌توانند مشمول سهام عدالت شوند. این درحالی است که پرونده ثبت‌نام سهام عدالت بسته شده است و امکان اینکه مشمول جدیدی پذیرفته شود، وجود ندارد.

دو راه پیش‌پای مشمولان برای آزادسازی سهام عدالت چیست؟

شروع روند آزادسازی سهام عدالت از صبح روزچهارشنبه ١٠ اردیبهشت‌ماه کلید خورد و از آن روز در سامانه سهام عدالت به نشانی SMANSE.IR گزینه‌ای تحت عنوان «آزادسازی سهام عدالت» اضافه شد تا مشمولان با ورود به آن بتوانند طرح آزادسازی خود را انتخاب کنند.

به این منظور به‌طورکلی دو راه پیش‌روی این افراد قرار دارد، «استفاده از روش سهامداری مستقیم» و «آزادسازی به روش غیرمستقیم». گروهی که روش اول یا سهامداری مستقیم را انتخاب کنند، یعنی خودشان می‌خواهند سبد سهام خود را مدیریت کنند. در این روش تعدادی از سهام ۳۶ شرکت بورسی به سهامدار داده می‌شود؛ به عبارت دیگر سهام فرد در بورس مشخص می‌شود و سهامدار باید کد بورسی بگیرد تا به سبد سهام خود دسترسی پیدا کند و درخصوص خریدوفروش آن خودش تصمیم بگیرد. درخصوص کسانی که برای سهام عدالت وارد بورس می‌شوند، قوانین بورسی همانند دیگر اعضای بورس اجرا می‌شود که شامل قوانین زمانی و محدودیت‌های زمانی است.

اما آزادسازی سهام عدالت به روش غیرمستقیم این‌گونه است که سهامدار ساماندهی مالکیت و مدیریت سهام ‌عدالت خود را به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی واگذار می‌کند و حق انتقال به غیر و دخل و تصرف در آن را نخواهد داشت. در این صورت ۷۰‌درصد از سهام در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله و ۳۰‌درصد آن از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری پروژه استانی مدیریت می‌شود. برخی از سهامداران پرسیده بودند که آیا امکان ویرایش روش آزادسازی سهام عدالت وجود دارد؟ خیر. بنا به آنچه در سامانه آزادسازی سهام عدالت آمده، انتخاب روش آزادسازی سهام عدالت تنها یک‌بار امکان‌پذیر است.

در رابطه با تفاوت این دو روش آزادسازی سهام عدالت حسن علائی، معاون سازمان خصوصی‌سازی گفته است: «در روش آزادسازی مستقیم سهامدار خودش مسئولیت پرتفوی بورسی را به عهده دارد، ولی در روش غیرمستقیم پرتفوی افراد در شرکت سرمایه‌گذاری استانی قرار می‌گیرد و شرکت‌ها به نیابت از سها‌مداران سهام آنها را مدیریت می‌کنند، بنابراین در روش دوم شخص به‌طور مستقیم درگیر نیست.»

تا چه زمان برای تصمیم‌گیری نحوه آزادسازی فرصت هست؟

به گفته علیرضا صالح، رئیس خصوصی‌سازی مشمولان سهام عدالت ٣٠روز (از دهم اردیبهشت تا دهم خرداد) فرصت دارند تا در مورد انتخاب روش مستقیم و غیرمستقیم تصمیم بگیرند. بنا به گفته او، چنانچه هرکسی فکر می‌کند که می‌تواند مدیریت و مالکیت مستقیم سهم خود را داشته باشد، باید وارد سامانه شود و گزینه روش مستقیم را انتخاب کند. البته مشمولان باید توجه داشته باشند عدم مراجعه آنها به سامانه تا مهلت تعیین‌شده به این معنی است که نمی‌خواهند مدیریت سهام خود را به صورت مستقیم انجام دهند.در این میان، یکی دیگر از اتفاقاتی که برای مشمولان سهام عدالت رخ خواهد داد، صدور کد بورسی برای آن دسته از مشمولانی است که کد ندارند. موضوعی که وزارت امور اقتصادی و دارایی در اولین جلسه کمیته اجرایی آزادسازی سهام عدالت به آن اشاره و اعلام کرد که طبق آن، مقرر شد تا با سرعت لازم نسبت به صدور کد بورسی برای همه دارندگان سهام عدالت اقدام شود.هفته جاری فرهاد دژپسند، وزیر امور اقتصاد و دارایی گفت که تاکنون ۹۰‌درصد سهامداران روش مستقیم آزادسازی سهام عدالت را انتخاب کرده‌اند. این آمار نشان می‌دهد اکثر صاحبان سهام عدالت که اغلب از قشر عادی جامعه بوده و احتمالا تجربه یا تخصص کافی درخصوص سازوکار بازار سرمایه و به حداقل‌رساندن زیان و به حداکثررساندن سود در این بازار خوش آب‌ورنگ اما پرریسک را ندارند، شخصا تصمیم به مشارکت در بورس گرفته‌اند.

میزان ارزش کل سهام و ارزش هر سهم به چه میزان است؟

با آزادسازی سهام عدالت برای بسیاری از افراد این سوال ایجاد شد که ارزش روز شرکت‌های حاضر در پرتفوی سهام عدالت و  سهام عدالت اختصاص پیداکرده به هر فرد چه میزان است. طبق اطلاعات پایگاه اطلاع‌رسانی سهام عدالت ارزش مقطع واگذاری شرکت‌های مذکور حدود ۲۶.۶ هزار میلیارد تومان بوده که در ۱۳ اردیبهشت امسال، ارزش روز شرکت‌های حاضر در پرتفوی سهام عدالت به بیش از ۴۲۹.۸ هزار میلیارد تومان رسیده است. یعنی طی این مدت ارزش این ۴۹ شرکت بیش از ۱۶ برابر شده است. حال اگر ارزش ابتدایی سبد سهام هر فرد دارای سهام عدالت را در ۱۶ ضرب کنیم، برای دسته اول ۸ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان و برای گروه دوم ۱۷ میلیون تومان می‌شود که معادل ارزش هر سهم است. این رقم تقریباً نزدیک همان رقمی است که اخیراً رئیس سازمان خصوصی‌سازی اعلام کرده بود. علیرضا صالح، رئیس سازمان خصوصی‌سازی درباره ارزش سهام عدالت گفته بود: «دو دهک پایین درآمدی که سهام کامل یک میلیون تومانی در اختیار دارند، ارزش سهام‌شان بالای ۱۵ میلیون تومان است و برای باقی مردم نصف این مقدار است.»

کدام شرکت‌ها در سبد سهام عدالت قرار دارند؟

با آزادسازی سهام عدالت برای بسیاری از افراد این سوال ایجاد شد که چه تعداد شرکت و کدام شرکت‌ها در سبد سهام عدالت قرار دارند. برای پاسخ به سوال اول باید بدانیم که دوره تقسیط پرداخت بهای سهام عدالت برای مشمولان ۱۰‌سال در نظر گرفته شده بود و دوره پرداخت آن از اول فروردین‌ ١٣٩٥ تا پایان نیمه اول‌ سال ۹۵ بود. در ابتدا ۶۰ شرکت در پرتفوی سهام عدالت حضور داشتند اما به دلیل آنکه مجموع وجوه حاصل از سود سهام شرکت‌ها تا ‌سال ۹۵ کفاف تسویه ارزش سهام ۶۰ شرکت را نمی‌داد، سازمان خصوصی‌سازی ۴۹ شرکت را به ارزش حدودی ۲۶‌هزار‌میلیارد تومان در سبد سهام عدالت انتخاب و ۱۱ شرکت دیگر و بخشی از سهام شرکت دخانیات را از پرتفوی سهام عدالت خارج کرد.  در مجموع از میان ٤٩ شرکت حاضر در سبد سهام عدالت  ۳۵ شرکت بورسی و ۱۴ شرکت غیربورسی هستند.

در میان این شرکت‌ها، مجموعه‌های اقتصادی نام‌آشنایی مثل سایپا، ایران‌خودرو، مپنا، شرکت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و برخی بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ و سوددهی به چشم می‌خورد. هر چند که دو شرکت خودروسازی ایران‌خودرو و سایپا با  یک درصد سهم کمترین سهام را در سبد سهام عدالت دارند. همچنین در ترکیب این شرکت‌ها نام ۴ بانک به چشم می‌خورد اما حداقل ۱۲ شرکت پتروشیمی با ‌درصد سهام نسبتا بالا در سهام عدالت حضور دارند. بیش از ۱۸ شرکت پتروشیمی و پالایشگاهی در ترکیب سهام عدالت سهم دارند اما شرکت پالایش نفت تهران با مشارکت ۷۰درصدی بیشترین سهم را در این پرتفوی دارد. شهر صنعتی رشت، بیمه دانا و سیمان داراب هر کدام به ترتیب با ۵۸ درصد، ۵۵‌درصد و ۵۰ درصد دارای بیشترین سهام پس از پالایش نفت تهران هستند. اما اگر بخواهیم به ترتیب میزان سرمایه فعلی این شرکت‌ها را مرور کنیم، شرکت ایران‌خودرو با ۳۱۰‌هزار‌میلیارد ریال سرمایه فعلی سردمدار است. پس از آن بانک تجارت با ۲۲۳‌هزار‌میلیارد ریال و فولاد مبارکه اصفهان با ۲۰۹‌هزار‌میلیارد ریال سرمایه قرار دارند.

چگونه مانع افت ارزش سهام عدالت شوید؟

از جمله نکات مهمی که کارشناسان بورس بر آن تأکید می‌کنند آن است که صاحبان سهام عدالت به این سهام به‌عنوان یک سرمایه بلندمدت نگاه کنند. تحلیلگران معتقدند مردم باید با هوشیاری و احتیاط در این خصوص تصمیم‌گیری کنند و با وجود شرایط نه چندان مساعد اقتصادی و معیشتی سهام عدالت را به‌عنوان یک کمک موقتی، کوتاه‌مدت و ناچیز دولتی محسوب نکنند؛ زیرا چنین نگاهی و به دنبال آن تصمیم جمعی برای فروش سهام عدالت علاوه بر آنکه می‌تواند منجر به آشفتگی بازار سرمایه شود، در تعیین ارزش سهام و افت شدید آن تأثیر بسزایی دارد.به عبارت دیگر اگر حتی نیمی از ۴۹‌میلیون تن مالک سهام عدالت در مدت زمان مشخصی که برای فروش از سوی شورای عالی بورس اعلام خواهد شد، به فروش سهام خود اقدام کنند، با تشکیل صف فروش برای این سهم، طبق منطق و قانون حاکم بر بازار سرمایه، ارزش سهام عدالت و به دنبال آن ارزش سهام شرکت‌های حاضر در این پرتفوی و مسلما میزان سود مالکان سهام عدالت به‌شدت پایین خواهد آمد. در حالی ‌که رفتار و تصمیمات محتاطانه و با تأمل نسبت به این سهام دیگر اجازه سوءاستفاده به سودجویان و سوداگران این بازار را نخواهد داد و هم به نفع شرکت‌های حاضر در سهام عدالت است و  هم به نفع ارزش دارایی یا سهام سهامداران عدالت خواهد بود.

نکته آخر و توصیه وزیر اقتصاد

قرار شده است که چارچوب آزادسازی سهام عدالت (شامل چه پروسه زمانی و با چه درصدی) در شورای عالی بورس تصویب و اعلام شود. در جدیدترین مصوبه‌ها در این‌باره وزارت امور اقتصادی و دارایی در اولین جلسه کمیته اجرایی آزادسازی سهام عدالت اعلام کرد که مقرر شده تا با سرعت لازم کد بورسی برای همه دارندگان سهام عدالت صادر شود؛ اما صحبت‌های رئیس‌جمهوری و وزیر اقتصاد در جلسه هیأت دولت روز چهارشنبه، دهم اردیبهشت‌، نشان می‌دهد که آزادسازی سهام عدالت در بورس به صورت چندمرحله‌ای انجام خواهد شد؛ به عبارت دیگر ۱۰۰‌درصد سهام یک سهامدار در چند مرحله آزاد می‌شود.

در جلسه هیأت دولت در چهارشنبه گذشته رئیس‌جمهوری در این خصوص گفت: «با چارچوبی که سازمان بورس تعیین می‌کند مشخص می‌شود که مثلا ۳۰‌درصد سهام را بتوانند ظرف چند ماه آینده مردم به فروش برسانندT ۳۰‌درصد دیگر چند ماه بعد. این مقررات را شورای عالی بورس مشخص می‌کند.» فرهاد دژپسند، وزیر اقتصاد، نیز عنوان کرد: «براساس این دستورالعمل تعیین می‌شود که سهامداران در مرحله اول چند‌درصد سهام خواهند داشت.» او همچنین به دارندگان سهام عدالت یک توصیه نیز داشت و آن هم اینکه: به‌عنوان کارشناس توسعه ملی به مردمی که نمی‌توانند سهام خود را مدیریت کنند، بگویم از فروش فوری و شتاب‌زده آن خودداری کنند زیرا ممکن است تعدادی از افراد سودجو با قیمتی بسیار پایین‌تر از ارزش واقعی سهام نسبت به خرید این اوراق امتیاز اقدام کنند و این بسیار خطرناک است، زیرا این سهام ارزشمند است.

درنهایت باید گفت که هر چند در این گزارش تلاش شد تا به بسیاری از سوالات مردم پیرامون سهام عدالت و آزادسازی آن پاسخ گفته شود اما با این همه باز هم سوالاتی مطرح است که پاسخ به آنها در این مقال نمی‌گنجید. به همین سبب می‌توانید با مراجعه به سایت اطلاع‌رسانی سهام عدالت و رفتن به بخش پاسخ به سوالات متداول یا تماس با شماره تلفن پنج‌رقمی ٨٣٣٣٨ که برای شهروندان تهرانی و شهرستانی یکسان است و برای پاسخ به سوالات مردم در خصوص سهام عدالت در نظر گرفته شده است برای سوالات و ابهامات بیشتر پاسخ دریافت کنید./شهروند