بانک سامان به گلرنگ می‌رسد؟

تیتر20 -  در حال حاضر هلدینگ گلرنگ حدود ۴ درصد از سهام بانک سامان را در اختیار دارد و قرار است این سهام را به ۸ درصد افزایش دهد. بانک مرکزی در سال گذشته مجوز سهامداری در حد ۱۰ درصد را برای بانک‌ها داد و براساس ابلاغیه جدید برای داشتن سهام بیش از ۱۰ درصد تا سقف ۳۳ درصد نیاز به مجوز بانک مرکزی است. در این گزارش به بررسی ساختار گروه صنعتی گلرنگ و بانک سامان خواهیم پرداخت و مقررات مربوط به سهامداری بانک‌ها را بررسی می‌کنیم.

بانک سامان ۲۱ سال پیش یعنی در ۱۱ شهریور ماه سال ۷۸ به عنوان موسسه اعتباری با سرمایه ۱/ ۱میلیارد تومانی و با نام سامان اقتصاد آغاز به کار کرد. اما در شهریور ۸۱ یعنی ۳ سال بعد، با تامین سرمایه و اخذ مجوز لازم برای انجام و ارائه خدمات بانکی از بانک مرکزی به عنوان یک بانک خصوصی شروع به کار کرد.

 سرمایه بانک سامان در بدو تاسیس ۲۰ میلیارد تومان شامل ۲۰۰ میلیون سهم به ارزش اسمی‌۱۰۰ تومان بوده که طی ۱۳ سال، ۱۰ بار افزایش سرمایه داده و سرمایه خود را به ۸۰۰ میلیارد تومان رسانده است. براساس اطلاعاتی که از سهامداران عمده این سهم در اختیار است، گروه صنعتی گلرنگ حدود ۰۶/ ۴ درصد از سهام بانک سامان را در اختیار دارد. لیست سهامداران این بانک در آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۴۳  درصد از سهام این بانک در دست سهامداران عمده است. شرکت توسعه سرمایه‌گذاری سامان ۴۶/ ۸ درصد، شرکت بیمه سامان ۳۲/ ۵ درصد، صندوق حمایت و بازنشستگی کارکنان فولاد ۵ درصد، گروه صنعتی پاکشو ۵/ ۲ درصد، هلدینگ سرآمد ۱۶/ ۲ درصد، شرکت فروشگاه‌های زنجیره‌ای افق کوروش ۵۶/ ۱ درصد و صنایع پمپ‌سازی ایران ۳۲/ ۱ درصد از سهام این بانک را در اختیار دارند. مجموع سهامی ‌که این شرکت‌ها در بانک سامان دارند ۳۲/ ۲۶ درصد از کل سهام این بانک را شامل می‌شود.  علاوه براین، ۹/ ۱۶ درصد  از سهام این بانک نیز در دست اشخاص حقیقی است. 

براساس گزارش هیات مدیره این بانک در سال ۹۷، خانواده ضرابیه حدود ۶۱/ ۷ درصد از کل سهام بانک سامان را در اختیار دارند. این در حالی است که خبرهایی مبنی بر اضافه شدن سهام خانواده فضلی، که بنیان‌گذار هلدینگ صنعتی گلرنگ هستند، در بانک سامان شنیده می‌شود.  براساس آخرین اعلام رسمی ‌بانک سامان، ۰۶/ ۴ درصد از سهام این بانک به دو شرکت پاکشو و فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش تعلق دارد.  شرکت پاکشو و فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش به  هلدینگ صنعتی گلرنگ تعلق دارد. اما به نظر می‌رسد قرار است بخش دیگری از سهام بانک سامان توسط گروه صنعتی گلرنگ خریداری شود.

شرکت تولیدی ـ شیمیایی پاکشو در سال ۱۳٥۱ توسط  مرحوم حاج کریم فضلی تاسیس و طی ۳۰ سال یعنی در سال ۱۳۸۲ به هلدینگ بزرگ در زمینه‌های تولید؛ توزیع لوازم بهداشتی، صنایع غذایی، توزیع دارو، لوازم آرایشی و زیبایی،  ارائه خدمات بازرگانی، چاپ و بسته‌بندی تبدیل شده است.

 محصولات اولیه شرکت پاکشو با عنوان برند گلرنگ و تحت عنوان محصولات شوینده و آرایشی- بهداشتی گلرنگ ثبت شدند. این شرکت طی سال‌های دهه ۷۰ توسعه پیدا کرد و یکی از مهم‌ترین تحولات سال‌های اخیر در مجموعه گلرنگ راه‌اندازی هلدینگ گلرنگ یا همان گروه صنعتی گلرنگ در سال ۱۳۸۲ بوده است که شرکت‌های مختلفی مانند پاکشو، گلپخش اول، گلرنگ پخش، پدیده شیمی ‌نیلی، پدیده شیمی ‌پایدار، گلبرگ بهاران، ماریناسان، پدیده پایدار، آرین پخش پیشرو و... را شامل می‌شود.  این مجموعه علاوه بر حضور در صنایع آرایشی - بهداشتی در یک دهه گذشته بخشی از تمرکز خود را روی تولید محصولات خوراکی همچون روغن نباتی گذاشته است. به غیر از این‌ها، راه‌اندازی سوپرمارکت‌های افق کوروش، احداث مجتمع کوروش و سرمایه‌گذاری در ساخت فیلم، سریال و توزیع و... از دیگر فعالیت‌ها و اقدامات این مجموعه بوده است. بر اساس آنچه از سوی گروه صنعتی گلرنگ اعلام شده است، هم اکنون بعد از نزدیک به نیم قرن فعالیت، بیش از ۱۷ هزار نفر کارمند و کارگر در این مجموعه مشغول به کار هستند. هدف‌گذاری مدیران گروه صنعتی گلرنگ، ورود گلرنگ به فهرست ۵۰۰ شرکت برتر جهان تا سال ۱۴۰۴ است، به گونه‌ای که ۴۰ درصد از فروش این گروه صنعتی از طریق صادرات باشد.

گروه صنعتی پاکشو از شرکت‌های بورسی مجموعه هلدینگ گلرنگ است و در بازار دوم بورس و گروه محصولات شیمیایی فعال است. شرکت گروه صنعتی پاکشو با حدود ۴۵ سال سابقه تولید در کشور از روزهای آخر  سال ۹۲ در تابلوی بورس در حال معامله است. این شرکت سه سهامدار عمده دارد که ۴۶/ ۵۹ درصد سهام متعلق به شرکت صنعتی گلرنگ، ۵۱/ ۲۲ درصد متعلق به گروه مهد سرمایه‌گذاری خاورمیانه و ۰۱/ ۷ درصد متعلق به گروه سرمایه‌گذاری کوروش است و ۱۰ درصد آن در دست سایر سهامداران است.  شرکت دیگری از هلدینگ گلرنگ که در بورس تهران مورد معامله قرار می‌گیرد، فروشگاه زنجیره‌ای افق کوروش است که با نماد کوروش در تابلوی بورس معامله می‌شود. این شرکت در اواخر سال ۹۷ به جمع بورسی‌های تهران اضافه شده و هم اکنون سهامدار بخشی از سهام بانک سامان است.

بانک‌های مرکزی در دنیا به خصوص پس از بحران مالی سال ۲۰۰۸، قوانین سختگیرانه‌ای در مورد نظارت بر عملکرد بانک‌ها اتخاذ کردند. در ایران نیز یکی از اولویت‌های اصلی اقتصاد اصلاح نظام بانکی است. بخشی از این اصلاحات به تغییر رویه‌ها در بخش سهامداری بانک‌ها مربوط می‌شود. در شهریور ۹۸، جدیدترین مقررات تملک سهام بانک‌ها و موسسات اعتباری به شبکه بانکی ابلاغ شد. براساس دستورالعمل جدید، تملک سهام بانک‌ها توسط مالک واحد  که قبلا در سطوح بیش از ۱۰ درصد ممنوع بود، بلامانع شده است. به عبارت دیگر سهامداری بانک‌ها در سطوح بالاتر از ۱۰ درصد تا سقف ۳۳ درصد یعنی یک‌سوم از کل سهام یک بانک، با مجوز بانک مرکزی امکان‌پذیر است. البته شروطی برای این مالکیت در نظر گرفته شده است؛ به طور مثال هر مالک واحد در سطح بالای ۱۰ درصد تنها در یک موسسه اعتباری می‌تواند سهامدار باشد. بنابراین، برای هر  مالک واحدی که در حال حاضر دارنده سهام هر یک از موسسات اعتباری بیش از حدود مجاز است، مدت زمان حداکثر شش ماه در نظر گرفته شده تا برای هر سطح از سهامداری خود مجوز لازم از بانک مرکزی را اخذ و سپس نسبت به واگذاری مازاد سهام خود اقدام کند. همچنین، بانک مرکزی اولتیماتوم داده است که اگر  پس از سپری شدن مهلت‌های تعیین شده در دستورالعمل، مالک واحد بدون مجوز لازم، همچنان دارنده سهام هر یک از موسسات اعتباری به میزانی بیش از حدود مجاز باشد، نسبت به مازاد سقف مجاز، در مجامع عمومی‌ صاحبان سهام موسسه اعتباری ذی‌ربط حق رای نخواهد داشت و متعاقب اعلام بانک مرکزی، حق رای ناشی از سهام مازاد در مجامع عمومی ‌به وزارت امور اقتصادی و دارایی تفویض می‌شود. از سوی دیگر، درآمدهای حاصل از سود سهام توزیع شده و حق تقدم فروش رفته نسبت به سهام مازاد، مشمول مالیات با نرخ ۱۰۰ درصد می‌شود. در نهایت نیز بانک مرکزی تاکید کرده که به موجب دستورالعمل جدید، می‌تواند با تصمیم هیات انتظامی‌بانک‌ها، مجوز تملک سهام توسط مالک واحد در سطوح بیش از ۱۰ درصد را در چارچوب مواردی که در دستورالعمل تصریح شده، ابطال کند. در حقیقت این مقررات چراغ سبزی است برای شرکت‌های موفق خصوصی که بتوانند بخشی از سهام بانک‌ها را به طور قانونی در اختیار بگیرند.

بسیاری از شرکت‌های خصوصی به دلیل وجود فضای رقابتی مناسب در برخی از حوزه‌ها توانسته‌اند تجارب مدیریتی بسیار ارزشمندی را کسب کرده و طی سال‌های گذشته توسعه بسیاری به کسب و کار خود بدهند. این ظرفیت مدیریتی می‌تواند در نظام بانکی و به خصوص بانک‌های خصوصی مورد بهره‌برداری قرار گیرد. یکی از مکانیزم‌های موجود، این است که با نظارت دقیق بانک مرکزی شرکت‌های موفق به عنوان عضو هیات مدیره بانک‌ها معرفی شوند.

سهام مدیریتی، میزانی از سهام یک شرکت است که دارنده آن طبق اساسنامه اختیار تعیین حداقل یک عضو را در هیات مدیره شرکت دارد. در واقع حقوق صاحبان سهام مربوط به سهامداران اصلی در یک شرکت سهامی، سهام مدیریتی گفته می‌شود. سهامداران اصلی یا تعداد سهام منتشر شده زیادی دارند یا نسبتی از سهام شرکت را دارا هستند که به شکل قابل‌ توجهی به آنها اجازه می‌دهد با حضور در هیات‌مدیره اعمال نظر کرده و بر تصمیمات شرکت تاثیرگذار باشند.  در بانک‌های کشور تعداد اعضای هیات مدیره ۵ نفر است که توسط مجمع عمومی موسس یا عادی از بین صاحبان سهام واجد شرایط موردنظر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ‌ایران انتخاب می‌شوند. 

درصورتی که فرض کنیم ترکیب صاحبان سهام به صورتی باشد که سهم جزئی موجود نباشد، در آن صورت مقدار سهام موردنیاز به منظور کسب یک عضو تیم مدیریت ۷/ ۱۶ درصد است.  بررسی‌ها نشان می‌دهد که در صورت داشتن حداقل ۱۷ درصد از سهام بانک سامان می‌توان کرسی هیات مدیره این بانک را به دست آورد. در این صورت احتمالا گروه صنعتی گلرنگ تا به دست آوردن صندلی از هیات مدیره بانک سامان به خرید سهام این شرکت ادامه خواهد داد.  به دست آوردن کرسی هیات مدیره یک بانک خصوصی برای یک هلدینگ بزرگ کشور، اتفاق جدیدی است که می‌تواند اثر مثبتی در اقتصاد کشور داشته باشد. پیش از این سهامداران بانک‌ها اغلب شرکت‌ها و اشخاص حقوقی دولتی بودند. اما این بار قرار است تجربه مدیریتی یک شرکت تولیدی باسابقه با هیات‌عامل یک بانک درآمیزد؛ اگرچه این اتفاق باید با نظارت بیشتر بانک مرکزی برای جلوگیری از تضاد منافع اتفاق بیفتد، اما این امیدواری وجود دارد که همکاری این دو بنگاه به رشد اقتصادی بیشتر بینجامد.

 البته از آنجا که بانک سامان در بازار پایه فرابورس و بخشی از هلدینگ گلرنگ در بازار بورس قرار دارد، قاعدتا از شفافیت مالی کافی برخوردار هستند. در واقع بانک مرکزی به همراه سازمان بورس دو بازوی نظارتی بر این دو بنگاه اقتصادی خواهند بود و در نتیجه فضای مالی این دو بنگاه در آینده نیز شفافیت کافی خواهد داشت.  در گذشته موسسات اعتباری که در خدمت یک ارگان خاص دولتی قرار داشتند به دلیل عدم تجربه کافی در بازارهای مالی با مشکلات زیادی همراه شدند. از سوی دیگر اکثر تولیدکنندگان کشور از مشکلات تامین مالی و اعتباری برای پروژه‌های خود شکایت می‌کنند. درآمیختن گروه صنعتی گلرنگ با بانک سامان می‌تواند یک بازی برد- برد را برای هر دو بنگاه اقتصادی به ارمغان آورد./دنیای اقتصاد