استان کرمان، موتور محرک توسعه پایدار ایران/ کرمان در آستانه تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های سرمایه‌گذاری صنعتی و کشاورزی منطقه

تیتر20 - استان کرمان به‌عنوان یکی از پهناورترین و راهبردی‌ترین استان‌های ایران، نقشی محوری در اقتصاد ملی ایفا می‌کند.
مرور داده‌های تازه (۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ میلادی)، ظرفیت‌های معدنی، کشاورزی، صادراتی و زیرساختی استان نشان می‌دهد توسعه کرمان می‌تواند نه تنها پیشران رشد اقتصادی مناطق جنوب‌شرق کشور، بلکه موتور محرک توسعه پایدار ایران باشد.  

بر اساس آمار رسمی، کرمان حدود ۲۰ درصد از صادرات غیرنفتی کشور را تأمین می‌کند و ظرفیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی آن به ۵۰۰ میلیون دلار در سال می‌رسد. 
در دوره‌ای که اقتصاد ایران با فشار تحریم‌ها، بی‌ثباتی ارزی و نیاز به تنوع‌بخشی روبرو است، استان‌هایی چون کرمان می‌توانند نقطه‌عطفی در مسیر توسعه باشند.  

کرمان، با موقعیت ژئو‌اکونومیک ممتاز در جنوب‌شرقی ایران، هم‌مرز با پاکستان و افغانستان و دروازه دسترسی به بنادر چابهار و بمپور، به‌عنوان  گذر طلایی تجارت منطقه‌ای ایران شناخته می‌شود.  

به گزارش اتاق بازرگانی کرمان در سال ۲۰۲۴، این استان در شاخص تولید ناخالص داخلی منطقه‌ای جایگاه سوم کشور را دارد و سهمی معادل ۱۲ درصد از GDP ملی را به خود اختصاص داده است. داده‌هایی از ایرنا، ایسنا و وزارت صمت نیز نشان می‌دهد کرمان در آستانه تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های سرمایه‌گذاری صنعتی و کشاورزی خاورمیانه است.

کرمان ، بهشت معدن‌کاران 
این استان با در اختیار داشتن بیش از ۴۰ درصد ذخایر مس کشور، میزبان بزرگ‌ترین مجتمع مس جهان— معدن سرچشمه —است که سالانه بیش از یک میلیون تن مس کاتدی تولید می‌کند.

 
براساس گزارش وزارت صمت (۲۰۲۴)، ارزش صادرات مس کرمان در سال ۲۰۲۳ به ۱.۲ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵ با توسعه زنجیره‌های ارزش، این رقم به دو میلیارد دلار افزایش یابد.

افزون بر مس، ذخایر گسترده طلا، سنگ‌آهن و زغال‌سنگ، فرصت‌های کم‌نظیری برای سرمایه‌گذاری و صنعتی‌سازی در این استان فراهم کرده است. جذب ۱۰۰ میلیون دلار سرمایه خارجی برای اکتشافات جدید در سال ۱۴۰۴ نشانگر جذابیت روزافزون این حوزه است.  

با این حال، چالش‌هایی چون بحران آب و اثرات زیست‌محیطی همچنان وجود دارند و نیازمند سیاست‌های پایدارند. پروژه «بازیافت آب در معادن سرچشمه» اکنون به عنوان الگویی ملی در مدیریت هوشمند منابع شناخته می‌شود.

کشاورزی ، از مزرعه تا بازار جهانی  
کرمان در تولید و صادرات محصولات استراتژیکی مانند *پسته و خرما جایگاه کم‌نظیری دارد؛ بیش از ۷۰ درصد پسته صادراتی ایران از باغات این استان تأمین می‌شود.  
طبق آمار گمرک ایران (۲۰۲۴)، صادرات محصولات کشاورزی کرمان به ۸۰۰ میلیون دلار رسید. پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال ۲۰۲۵ با توسعه برندهای محلی و صنایع تبدیلی (نظیر شکلات پسته کرمان) رشد ۲۰درصدی را تجربه کند.

در سند ملی آمایش سرزمین (۱۴۰۲)، کرمان به‌عنوان محور توسعه کشاورزی هوشمند، گلخانه‌ای و دامپروری مدرن معرفی شده است. ایجاد منطقه ویژه اقتصادی جازموریان نیز ظرفیت صادراتی ۲۴۰ میلیون دلاری را برای استان فراهم کرده است.  

استفاده از فناوری‌های نوین مانند آبیاری قطره‌ای و سامانه‌های هوشمند کنترل رطوبت، حدود ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و الگوی کشاورزی پایدار را تثبیت نموده است.  

با گسترش همکاری‌های فرامرزی، به‌ویژه با پاکستان، کرمان می‌تواند محور جدیدی برای ورود به بازارهای آسیای مرکزی شود.

زیرساخت‌ها و دیپلماسی اقتصادی، اتصال کرمان به کریدورهای جهانی  
توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای، کلید تبدیل کرمان به هاب لجستیک جنوب شرق ایران است. پروژه بزرگ خط ریلی چابهار–کرمان–راور* با نیاز سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری، حلقه‌ای حیاتی از کریدور شرقی-غربی ایران خواهد بود.  

دعوت اخیر استانداری کرمان از رایزنان اقتصادی کشورهای مختلف برای مشارکت در این پروژه‌ها بیانگر نگاه بلندمدت استان به دیپلماسی اقتصادی است.
کرمان علاوه بر ظرفیت صنعتی، به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خود، توان بالقوه‌ای در گردشگری معدنی و اکوتوریسم دارد که می‌تواند بیش از ۱۰۰ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد کند.  

این استان در سال ۲۰۲۴ با جذب ۱۵۰ میلیون دلار سرمایه خارجی، پیشتاز استان‌های کشور در شاخص سرمایه‌گذاری بین‌المللی بود.

چالش‌ها و راهبردها 
با وجود مزیت‌های چشمگیر، کرمان هنوز با چالش‌هایی در مسیر توسعه پایدار روبه‌رو است: نابرابری منطقه‌ای، کمبود نیروی انسانی ماهر و فشارهای محیط زیستی از جمله این موانع‌اند. برای مقابله با آن‌ها، پیشنهادهای سیاستی زیر مطرح است:
سرمایه‌گذاری در نوآوری آموزشی و ارتقای مرکز نوآوری معدن و کشاورزی کرمان به قطب ملی فناوری‌های زمین
تشویق صنایع سبز و جایگزینی فعالیت‌های کم‌مصرف آب و صادرات‌محور به‌جای صنایع خام‌فروش؛  
گسترش دیپلماسی اقتصادی منطقه‌ای با تمرکز بر همسایگان شرقی و بازارهای آسیایی.

ظرفیت‌های بومی برای عبور از اقتصاد نفت‌محور
کرمان فراتر از یک استان معدنی و کشاورزی است؛ الگویی عینی از ظرفیت‌های بومی برای عبور از اقتصاد نفت‌محور ایران به شمار می‌رود.  
طبق برآوردهای ۲۰۲۵، در صورت اجرای برنامه‌های توسعه متوازن، سهم این استان در تولید ناخالص داخلی ملی می‌تواند به ۱۵ درصد برسد.  
سیاست‌گذاران ملی باید کرمان را به عنوان «مدل توسعه درون‌زای ایرانی» مورد توجه قرار دهند؛ جایی‌که منابع طبیعی، نوآوری و پایداری به هم پیوند می‌خورند و مسیر رفاه ملی را هموار می‌سازند.

منبع: تحلیل بر پایه داده‌های ایرنا، ایسنا، وزارت صمت، اتاق بازرگانی کرمان و اسناد آمایش ملی (۱۴۰۲–۱۴۰۴).