پرورش شتر؛ صنعتی سودآور در مراتع فقیر

 «حبیب حمیدی» شتردار اطراف ایرانشهر در سیستان و بلوچستان  می‌گوید: خیلی‌ها چون با پرورش شتر آشنایی ندارند به‌دنبال پرورش دام‌های دیگر هستند ولی در استان ما شترداری بهتر جواب می‌دهد.» شترداری در سیستان و بلوچستان هماره با مشکلاتی رو به رو بوده است. او می‌گوید: «باید به ما کمک کنند. ما سال‌ها است شتر پرورش می‌دهیم و از فروش گوشت این حیوان روزگار می‌گذرانیم، شترها را نباید در یک فضای کوچک پرورش داد آنها باید راه بروند وگرنه پاهای آنها ورم می‌کند و از بین می‌روند. پس شتردار مجبور است شتر را به صحرا ببرد ولی متأسفانه در بیابان خدا هم ما را راحت نمی‌گذارند می‌گویند شترها گیاهان کویری را می‌خورند حتی ما را جریمه می‌کنند.» مخاطب او کارشناسان منابع طبیعی است. دلنگرانی این کارشناسان درست است. سیستان وبلوچستان با همین پوشش گیاهی هم هماره با ریزگردها و شن‌های روان تهدید می‌شود و بسیاری از روستاهای آن زیر شن‌ها دفن شده‌اند. او می‌پرسد: «پس ما چه کنیم؟ ما کار دیگری هم بلد نیستیم.»

خارشتر؛ گیاه مورد علاقه شتر و محیط زیست

 «سیدحسین حسینی جنگجو»، مدیر امور دام جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان می‌گوید: استان ما به‌دلیل آب و هوای خشک و گرمی که دارد مستعد پرورش شتر است و ما بزرگ‌ترین پرورش دهنده شتر در کشور هستیم. در حال حاضر جمعیت شتر در استان سیستان و بلوچستان 75 هزار نفر است و یک برنامه

5 ساله برای افزایش جمعیت شترها به چند برابر وجود دارد.» به گفته وی عمده‌ترین نژادهای شتر در این استان تک کوهانه جماز، بلوچی، لاری و بندری است. حسینی جنگجو با اشاره به اینکه صادرات رسمی شتر نداریم، خاطرنشان می‌کند: با این حال صادرات غیررسمی داریم و این یکی از چالش‌های پیش روی ماست. وی تصریح می‌کند: «بخش اعظم پرورش شتر در سیستان و بلوچستان سنتی است و اگر افرادی خواهان مجوز پرورش شتر‌داری صنعتی باشند، هم برای ایجاد جایگاه دام شتر به آنها کمک می‌کنیم و هم اعتبارات لازم را به آنها می‌دهیم. در بحث واردات نیز از آنجا که سیاست ما تولید شیر شتر است مجوز برای واردات نژادهای شیری را می‌دهیم.» شتر‌داری در این استان عمدتاً در اطراف شهرهای خاش و ایرانشهر صورت می‌گیرد. وی در پاسخ به گلایه شترداران برای جلوگیری از چرای شترها در بیابان می‌گوید: «متأسفانه ما هنوز ممیزی مرتع برای چرای دام نداریم. یعنی هنوز قانونی نیست بگوید چه تعداد شتر به طور مثال می‌تواند در 10 هکتار مرتع چرا کند و به آن آسیبی وارد نشود. به همین دلیل بازرسان منابع طبیعی از چرای شترها در مناطق مرتعی و نیمه بیابانی جلوگیری می‌کنند، زیرا می‌گویند چرای بی‌رویه موجب تخریب این اراضی می‌شود.» وی می‌گوید: از وسعت 165 میلیون هکتاری ایران بیش از 140 میلیون هکتار جزو مناطق ایرانی -تورانی است که کویر لوت و مرکزی هم در دل آن قرار دارد. از سوی دیگر 86 میلیون هکتار مرتع کم بازده و بیابانی داریم که همه اینها مستعد پرورش شتر است که حیوانی مقاوم به خشکی و کم آبی است. از سوی دیگر شترها از «هالوفیت‌ها» یا گیاهان مقاوم به شوری مانند خارشتر تغذیه می‌کنند که با آب شور و در زمین شور پرورش می‌یابد. لذا ما می‌توانیم با آشنا کردن علاقه مندان به پرورش شتر علمی و نیمه صنعتی و صنعتی از نعمت‌های خدادادی کشور برای توسعه پرورش شتر بهره ببریم.» هرچند نباید از کنار بیکاری و عدم وجود شرایط برای شترداران گذشت اما خارشترها یکی از موانع طوفان‌های شنی هستند که چون سدی طبیعی شرایط زیست انسانی را در مناطق کویری به‌وجود می‌آورند.

برنامه 10 ساله برای افزایش جمعیت شتر

 در همین حال «سیدرضا علیان» مجری طرح پرورش شتر وزارت جهاد کشاورزی هم می‌گوید: «ایران یکی از غنی‌ترین کشورها در زمینه ذخیره ژنتیکی انواع دام سبک و سنگین است که هر کدام از این ذخایر از 100 چاه نفت ارزشمندتر است اما متأسفانه ما از این تنوع ژنتیکی استفاده نمی‌کنیم.» وی می‌افزاید: «ما در 25 استان کشور شتر داریم که برخی نژادها مانند شتر جماز (تندرو) که به آنها شتر ریسینگ یا مسابقه گفته می‌شود در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر پرورش می‌یابند؛ از جمله نژادهایی هستند که مورد علاقه کشورهای حاشیه خلیج فارس است و می‌تواند منبع درآمد ارزی خوبی برای کشور باشد.» برگزاری مسابقه شترسواری یکی از راه‌های درآمدزایی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس است. ایران هم می‌تواند در این میدان درآمدزایی کند اما هنوز برنامه جدی آن روی میز تصمیم گیری‌ها نرفته است. به گفته علیان، در حال حاضر از جمعیت 185 هزار نفری شتر در کشور تقریباً 50 درصد در 2 استان سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی هستند و مابقی در 23 استان دیگر قرار دارند. شرایط اقلیمی و تفاوت دمای 40 درجه‌ای مابین استان‌های کشور موجب شده که ایران اکوتیپ‌های مختلف شتر داشته باشد. جمعیت شتر در دهه چهل حدود 700 هزار نفر، دهه پنجاه 500 هزار نفر و در حال حاضر به‌دلیل بی‌توجهی به زیر 200 هزار نفر رسیده است. مجری طرح توسعه پرورش شتر خاطرنشان می‌کند: در قالب یک برنامه 10 ساله قرار است جمعیت شتر کشور به یک و نیم میلیون نفر برسد. وی البته می‌افزاید: اولویت نخست پرورش شتر با هدف تولید شیر شتر به‌عنوان یک غذای فراسودمند است. این فرآورده می‌تواند به‌عنوان یک داروی ضد هپاتیت و ضد دیابت مورد استفاده قرار بگیرد و پس از آن تولید گوشت شتر است. وی تأکید می‌کند: خوشبختانه نخستین محموله پودر شیر خشک شتر چندی پیش به کشور چین صادر شد. هر20 گرم پودر شیر خشک شتر 1.5 یورو ارزآوری برای کشور دارد. در حال حاضر بخش اعظم پرورش شتر به‌صورت سنتی انجام می‌شود اما دولت به منظور توسعه پرورش صنعتی شتر به متقاضیان تسهیلات خوبی می‌دهد.

حالا این سؤال پیش می‌آید که جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی چه برنامه‌ای برای برداشتن این تضاد دارند؟ که هم شترداران بتوانند چرخ زندگی را با پرورش شتر بچرخانند و هم شرایط محیط زیست به سمتی نرود که شترداران مجبور به مهاجرت از سیستان و بلوچستان شوند بی‌شک بدون تأمین منافع بومی نمی‌توان از محیط زیست و منابع طبیعی دفاع کرد./ ایران