چه بخریم و کجا سرمایه‌گذاری کنیم؟

تیتر20 - برداشت‌ها از کلمه ریسک معمولاً یک برداشت منفی و به معنی خطر است اما واقعیت این است که ریسک می‌تواند دو چهره داشته باشد. در برابر این چهره منفی، یک روی مثبت و برای اقتصاد به معنی سوددهی بازار دارایی وجود دارد.ریسک‌های مثبت و منفی در شرایط ناپایدار اقتصاد معمولاً به اوج خود می‌رسد. یعنی هر زمان که نا اطمینانی افزایش پیدا می‌کند. درست مانند وضعیتی که چند ماه اخیر با آن مواجه بودیم و ممکن است که در ماه‌های آتی نیز وجود داشته باشد.

اما چطور می‌توان یک بازار درست را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کرد تا از ریسک موجود، فرصت‌های مثبت را ساخت؟ ریسک مثبت و منفی دارایی‌ها چقدر است؟ وظیفه سیاستگذار چیست و در شرایط ریسکی تکلیف پول ملی چه می‌شود؟ پژوهشگران و کارشناسان اقتصادی به این سؤالات پاسخ می‌دهند.

سرمایه‌گذاران معمولاً به سه دسته ریسک گریز، ریسک پذیر و خنثی نسبت به ریسک تقسیم می‌شوند. اما برای سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر میان سهام بنگاه‌ها در بازار بورس، دلار، طلا، زمین و مسکن و ریال؛ کدام یک جذابیت بیشتری دارد؟ معمولاً بازار‌های مطمئن همانقدر که سوددهی کمتری دارند، ضرر پایین‌تری را متوجه سرمایه‌گذار می‌کنند. یعنی ریسک آنها کمتر است.

در این باره احسان سلطانی، پژوهشگر اقتصادی به «ایران» توضیح می‌دهد: «اگر رتبه‌بندی ریسک را در بازه زمانی آذرماه 1399 تا تیرماه 1400 در نظر بگیریم و آنها را با 10 بالاترین ریسک و 0 پایین‌ترین ریسک در نظر بگیریم،  شدت ریسک سهام بنگاه‌ها 10 و زمین (بسته به موقعیت) 4 است. یعنی سرمایه‌گذاری در بورس هنوز با ریسک بالایی مواجه است و البته احتمالاً این ریسک منفی خواهد بود. لذا اگر سرمایه‌گذاری دارایی خود در این بازار را به پول نقد تبدیل کند و آن را سپرده بانکی و اوراق بدهی دولتی کند، بازده بالاتری به دست خواهد آورد.»

او ادامه می‌دهد: «وقتی به میزان رشد ارزش دارایی‌ها در ماه‌های اخیر و پس از ناآرامی‌های اقتصادی نگاه می‌اندازیم، بالاترین میزان رشد مربوط به دارایی سهام بنگاه‌هاست. به طوری که در این مدت شاخص بازار سهام افزایش بیش از 10 برابری را نیز تجربه کرد و اکنون هم که افت کرده هنوز چندین برابر سال گذشته است. این نشان می‌دهد که هنوز ریسک منفی بالایی در این بازار وجود دارد.»سلطانی با اشاره به اینکه بسته به‌شدت ریسک قیمت دارایی‌ها، بهترین و بدترین زمان خرید و فروش مشخص است، عنوان می‌کند: «بر این مبنا، اکنون زمان خوبی برای فروش سهام بنگاه‌ها و زمان بد برای خرید آن است. به ترتیب کالاهای دلاری با شدت ریسک 7، دلار با شدت ریسک 6، طلا با رتبه 6، مسکن با شدت ریسک 5 و زمین بر اساس موقعیت آن 4  در رتبه‌های بعدی شدت ریسک قرار می‌گیرند و به همین نسبت زمان خرید و فروش آنها تعیین می‌شود. اما در نهایت به نظر می‌رسد که اکنون بهترین زمان سپرده کردن پول و خرید اوراق بدهی است.»

برخلاف این نظر، برخی کارشناسان باور دارند که با ریزش‌های اخیر در بازار سهام، دیگر ریسک این بازار از سایر دارایی‌ها کمتر شده است.

آلبرت بغزیان، استاد دانشگاه تهران در این باره به «ایران» می‌گوید: «در وضعیت موجود، بالاترین نرخ ریسک مربوط به ارز است. این دارایی روی بازارهای دیگر نیز اثر دارد و به همین خاطر ریسک سکه در رتبه بعدی و طلای آب شده نیز پس از این دو قرار می‌گیرند. سپس اگر به خودرو به عنوان یک دارایی نگاه کنیم، این بازار ریسک بالاتری به نسبت بازار سهام و مسکن و زمین دارد. ریسک بازار سهام به نسبت ابتدای سال تخلیه شده است و نمی‌توان ریسک مثبت و منفی برای سرمایه‌گذاری در آن مانند نیمه نخست سال قائل بود.»

او ادامه می‌دهد: «به این معنی که سود و زیان چندانی در انتظار بورس بازان نیست و فعالیت آن تقریباً حمایتی و غیرطبیعی شده است.»

به اعتقاد این اقتصاددان اکنون به سبب شرایط بین‌المللی و روابط ایران با جهان، دلار و بازارهای مرتبط با آن است که ریسک بالایی دارند و می‌توانند سود و زیان برای سرمایه‌گذاران در این بخش به دنبال داشته باشند.

هر اندازه احتمال شکست در سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، آن دارایی ریسک بالاتری دارد اما می‌تواند به همین نسبت نیز سودده باشد. البته میزان ریسک در زمان‌ها و دوره‌های مختلف اغلب تغییر می‌کند. با این حال برخی صاحبنظران عقیده دارند که اگر سیاستگذار به درستی برنامه‌ریزی و عمل کند می‌تواند، پول ملی را به جذاب ترین دارایی تبدیل و از این طریق ارزش آن را در بازه‌های مختلف زمانی حفظ کند.

کامران ندری، استاد دانشگاه امام صادق (ع) در این باره به «ایران» توضیح می‌دهد: «بازارها به هم مرتبط هستند و نمی توان گفت که تغییر یک بازار بر بازارهای دیگر اثر نخواهد داشت. بازار ارز به طور کلی بر سایر بازارها بویژه طلا و سکه تأثیر بیشتری می‌گذارد و درجه ریسک این بازارها به هم نزدیک است. اما ریسک در مسکن و زمین کمتر است و قیمت‌ها چسبندگی بیشتری دارند. البته میزان عدم نقدشوندگی نیز بالاست. در اقتصاد ما به جز بازار پول که یک نرخ ثابت برای سود در نظر گرفته می‌شود، در سایر بازارها ریسک وجود دارد و مدام از یک بازار به بازار دیگر منتقل می‌شود. چراکه اقتصاد دچار بلاتکلیفی است.»

او ادامه می‌دهد: «این بلاتکلیفی در حال تضعیف پول ملی است. مسأله‌ای که عوامل برونزا در آن نقش ندارند و از جانب خودمان است. وقتی سیاستی اعلام می‌شود که عامل اقتصاد را در‌ هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهد در واقع ریسک سیاسی بر اقتصاد تحمیل می‌کند. اگر موضع ما نیز شفاف باشد، با ریسک مثبت «ریال» بالا می‌رود و مورد اقبال قرار می‌گیرد. مانند هفته گذشته که به سبب شکل گیری انتظارات مثبت در نتیجه انتخاب جو بایدن در امریکا، ریال جذاب شده بود.»

ندری با بیان اینکه سیاستگذاران از وزارت اقتصاد تا بانک مرکزی باید تکلیف سرمایه‌گذاران چه در بخش دارایی‌ها و چه در تولید را مشخص کنند، توضیح می‌دهد: «ما امروز نمی‌دانیم که زمان خرید کدام دارایی و فروش کدام یک است. سردرگمی اقتصاد زیاد است و این تعیین نبودن سیاست‌های مؤثر بر اقتصاد ایران، سرمایه‌ها را فراری می‌دهد و آن بخشی هم که باقی مانده است، قدرت تصمیم‌گیری ندارند. احتمالاً ریزش ارزش بازار سهام ادامه‌دار است و با همین روند استقبال از ارز و طلا به عنوان دو کالای دارای ریسک مثبت، هر روز بیشتر خواهد شد.»

این اقتصاددان ادامه می‌دهد: «وزارت اقتصاد و بانک مرکزی باید تمرکز خود را از بازار سهام به حفظ ارزش ریال معطوف کنند. باید تورم را مدیریت و کاری کنند که برای یک ایرانی حفظ  ریال بهتر از هر دارایی دیگر شود. باید سیاستگذاران تکلیف خود را درخصوص سیاست خارجی کشور شفاف کنند. اقتصاد ایران نیازمند شفافیت سیاسی است و سیاست‌ها هم باید برای حفظ منافع ملی به کار گرفته شوند.»

اما گذشته از ریسک دارایی‌ها و دانستن اینکه اکنون ریال پرریسک‌ترین دارایی در ایران است، چه کمکی می‌تواند به سرمایه‌گذار و سیاستگذار بکند؟ آیا تمام سرمایه کشور باید به سمت بازار دارایی‌ها برود؟

زهرا کریمی، استاد دانشگاه مازندران به «ایران» توضیح می‌دهد: «به سرمایه‌گذارانی که می‌خواهند در بازار دارایی‌ها فعالیت کنند، توصیه می‌کنم که تمام سرمایه خود را در یک بازار نگذارند و سبدی از دارایی‌ها برای خود تعریف کنند. چراکه در برخی بازارها شفافیت بسیار کم است و این موضوع ریسک را بالا می‌برد. یعنی همان اندازه که احتمال سوددهی بازار وجود دارد، خطر نیز هست.»

او با اشاره به اینکه اما تمام مسأله اقتصاد ایران پایین بودن شفافیت در بازارهای دارایی نیست، به سیاستگذاران توصیه می‌کند: «یک اقتصاد سالم، اقتصادی نیست که سرمایه به جای صنعت و تولید به سمت بازار دارایی‌ها برود. در اقتصاد پویا سود حاصل از سرمایه‌گذاری در تولید در رقابت با سایر بازارها و حتی جلوتر است. این مسأله که امروز ایرانیان نمی دانند چگونه ارزش سرمایه خود را حفظ کنند و با نگه داشتن ریال متضرر می‌شوند، نشان دهنده مشکلات پایه‌ای اقتصاد است. سیاستگذار باید پازل را طوری بچیند که فعالیت‌های بلندمدت نیز توجیه اقتصادی داشته باشد.»

کریمی در پایان با بیان اینکه ادامه این روند به نفع کشور نخواهد بود، تأکید کرد: «شرایط باید به گونه‌ای شود که سرمایه‌گذاران احساس شفافیت و ترسیم چشم‌انداز اقتصادی داشته باشند و بتوانند تصمیم درست را بگیرند. اقتصاد باید از سردرگمی رها و ریال قدرتمند شود.»/ایران