تاثیر حضور فروشگاه های زنجیره ای خارجی در ایران

تیتر20 - نخستین فروشگاه زنجیره ای با سرمایه مستقیم خارجی از سال 2009 با افتتاح نخستین شعبه در غرب تهران آغاز به کار کرد. از آن به بعد صنعت فروشگاهی کشور وارد فاز جدید فعالیت های خود شد. حضور برند خارجی تاثیر بسزایی در بالا بردن سطح استاندارد های فروشگاهی در ایران داشت و باعث شد کم کم سلیقه ی مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه های زنجیره ای تغییر کند. پیرامون نقش و اهمیت حضور فروشگاه های زنجیره ای خارجی در ایران پرسش هایی با امیرخسرو فخریان، رییس اتحادیه کشوری فروشگاه های زنجیره ای مطرح کرده ایم که در ادامه پاسخ های ایشان را می خوانید:

پیش از صحبت درخصوص سوال شما، بهتر است در ابتدا نیم نگاهی به تاریخچه فروشگاه های زنجیره ای در ایران بیاندازیم. باید گفت سال 1328 مبدا تحولات جدید در روش‌هاي توزیع در ایران بود که به‌دنبال آن، روش‌های نوین توزیع با ابزاری بهنام فروشگاه‌های زنجیره‌ای شکل گرفت و فروشگاه تعاونی مصرف سپه به‌عنوان نخستین فروشگاه زنجیره‌ای ایرانی در این سال تاسیس شد و فعالیت خود را آغاز کرد. بعدها یعنی در سال 1334 فروشگاه زنجیرهای اتکا تاسیس شد و با ماموریت خدماترسانی به خانوادههای نیروهای مسلح در اقصی نقاط کشور آغاز بهکار کرد. در فاصله زمانی 29 ساله یعنی از سال 1328 تا 1357، فروشگاههای زنجیرهای دیگری در رستههای مختلف راهاندازی و به فعالیت مشغول شدند که برخی از این فروشگاه‌ها بهدلایل گوناگون موفق به ادامه فعالیت نشدند و امروز نامی از آنها نیست. در فاصله زمانی 1357 تا 1370 نیز چندین فروشگاه زنجیره‌ای دیگر در رسته‌های متنوعی از جمله فرش، لوازم خانگی، مصنوعات چرمی، پوشاک و... به جمع دیگر فروشگاههای زنجیرهای فعال کشور اضافه شدند.

 پس از انقلاب و با تجربه توزیع اقلام اساسی، به‌ویژه در سال‌های جنگ تحمیلی و در نبود یک شبکه توزیع کارآمد و گسترده، در سال ۷۱ موضوع ایجاد ‌فروشگاه‌های ‌زنجیره‌ای برای اصلاح ساختار توزیع کالا در سطح ‌خرده‌فروشی مطرح و شهرداری تهران پیشگام این رویکرد شد و در آبان ۱۳۷3 با افتتاح فروشگاه شهروند توسط رئیسجمهور وقت این جریان را آغاز کرد. در ادامه ایجاد شبکههای گستردهتر در دستور کار قرار گرفت که فروشگاه زنجیره‌ای رفاه یکی از آنها بود که به لحاظ اهمیت این نوع فعالیت‌ها، نخستین شعبه آن با حمایت رئیسجمهور وقت افتتاح شد. توجه به ظرفیت‌های کشور و استقبال عمومی مردم و شهروندان از فروشگاه‌های زنجیرهای سبب شد در فاصله زمانی 1380تا 1390، فروشگاه‌های دیگری با سرمایهگذاری بخش خصوصی راهاندازی و مشغول فعالیت شوند. 

در همین رابطه و با توجه به ظرفیت های موجود در صنعت خردهفروشی کشور  و تشویق دولت برای حضور سرمایه گذاران خارجی و تصویب قوانینی مرتبط در مجلس شورای اسلامی سرمایه گذاران از سایر کشورها به فکر ورود به این عرصه در ایران افتادند. اولین فروشگاه زنجیره ای با سرمایه مستقیم خارجی با برند هایپراستار از سال 2009 با افتتاح نخستین شعبه استارت ورود دیگر برندهای خارجی  از جمله جانبو به کشور را زد و هم اکنون 12 سال از حضور هایپر استار و 10 سال از حضور جانبو در ایران می گذرد.

در حال حاضر هایپر استار با 38 شعبه در استان های تهران ، اصفهان،  یزد،کرج ، شیراز ،  قم، ارومیه، مشهد ، و قزوین در حال فعالیت است. جانبو نیز با حدود 1300 شعبه تقریبا در تمامی استان های ایران در حال فعالیت است.

فروشگاه های زنجیره ای به دلایل مختلفی از جمله رعایت استاندارد کیفیت، قیمت و خدمات و سهولت  در خرید مایحتاج در مکان واحد و در نتیجه صرفه جویی در زمان و هزینه، ارائه کالا و خدمات یکسان در سراسر کشور حتی نقاط دور افتاده و مرزی و ...  مورد استقبال هموطنان قرار گرفته اند و صدور بیش از 1.5 میلیون فاکتور به صورت روزانه گواهی این ادعا است. در این میان فروشگاه های خارجی عضو این اتحادیه نیز همگام با دیگر اعضا گام برداشته و با ارائه کالا و خدمات با قیمت و کیفیت مطلوب رضایت حداکثری هموطنان را کسب کرده اند . فروشگاه های هایپر استار به دلیل سطح فروشگاهی گسترده و همچنین تنوع بالای محصولات و برندها، که از مزایای رقابتی این فروشگاه به حساب می آید، از استقبال خوبی در بین مشتریان ایرانی برخوردار است.  فروشگاه های جانبو به دلیل تعدد شعب (حدود 1300 شعبه در سراسر کشور) که مهمترین مزیت رقابتی گستردگی آن در کل کشور به حساب می آید، مورد  توجه و استقبال مشتریان در بازار ایران قرار گرفته است. 

تغییر سلیقه ی مردم از خرید سنتی به سمت خرید از فروشگاه های زنجیره ای، تغییر ذائقه ی آنان به خرید هدفمند بر پایه توان مالی در کمترین زمان و داشتن حق انتخاب برای مشتری، افزایش تنوع کالاها با ایجاد حس نیاز بین مشتریان، ایجاد فضای رقابتی بین تامین کنندگان، حذف واسطه ها و کاهش قیمت فروش  و ایجاد شغل پایدار به صورت گسترده با توسعه فروشگاه‌ها از جمله مهمترین تاثیرات ورود آنان به کشور بوده است.

بله، در ابتدا ارتقاء سطح فعالیت این گونه شرکت ها و لزوم رقابت در بالابردن سطح کیفی خدمات بعنوان یک هدف در شرکت های ایرانی و در ادامه رقابت در بین تامین کنندگان کالاها و خدمات، رقابت جهت افزایش سهم بازار، رقابت جهت تامین نیازهای مشتریان، رقابت به جهت افزایش ارزش برند، رقابت در قیمت‌گذاری و ارائه تخفیف‌های بیشتر ، رقابت در چانه‌زنی با تأمین‌کنندگان و افزایش مارژین از جمله محاسنی بود که در نتیجه ورود سرمایه گذاران خارجی بوجود آمد.

قطعا تاثیر بسزایی در بالا بردن استاندارد های فروشگاهی داشتند. برای مثال گسترش تخفیف‌های جذاب، پروموشن‌های هیجانی و کمپین‌های فروش (پیش از ورود فروشگاه‌های خارجی، فروشگاه شهروند به صورت محدود فعالیت‌های مارکتینگی داشته است)، معرفی مدل فروشگاهی همواره تخفیف، معرفی مدل همکاری با فروشگاه‌ها به صورت فرانچایز، گسترش فروش اینترنتی، چیدمان فروشگاهی با تمرکز بر افزایش فروش (چیدمان سرلاین‌ها و چیدمان در eye-level و  ...)، استفاده بیشتر از فضای فروشگاهی جهت کسب درآمدهای غیرعملیاتی (تبلیغات داخل فروشگاه، استندها، فضای اختصاصی برندها و ...)، ایجاد فروش میوه و سایر محصولات باغی و ... به صورت فله و به طور کلی فروش محصولات تازه، استفاده مؤثر از پروموتر در نقطه فروش، ارتقای باشگاه مشتریان و طرح‌های مربوطه مهمترین مواردی است که در ارتقاء سطح استانداردها مورد توجه بوده است. 

به دلایل مختلف از جمله سیاست‌های شرکت مادر، سودآوری پایین این فعالیت، موانع قانونی و دولتی کشور و بعضا کارشکنی های موجود در روند اقدامات اجرایی برای این شرکت‌ها، عدم شناخت و انطباق سریع با فرهنگ مصرف و خرید جامعه به خصوص شرکت هایپر استار که کشور منشاء آن توسعه یافته است و  فروشگاه جانبو که از فرهنگ کشور ترکیه بهره مند است در زمینه تطبیق با فرهنگ قابلیت بالاتری از خود نشان داده، نوسانات شدید اقتصادی و تغییرات زیاد در قوانین پولی و مالی بر روند سرعت توسعه تاثیر گذار بوده است.

خیر و علت مختلفی از جمله سیاستها دارد. اتحادیه طی مکاتبات فراوان با مرکز توسعه صادرات ایران و جلسات متعدد با موضوع موانع صادرات موادغذایی به دنبال راهکاری برای حضور کالای ایرانی در شلف های این فروشگاه ها بود اما به علت برخی موانع خصوصا پرداخت یارانه به کالاهای اساسی مثل آدر، شکر، روغن و نهادهای دامی جهت تولید انواع پروتئین، تخم مرغ و ... به نتیجه ای نرسید.

اصولا امکان حضور برندها و توسعه در سایر کشورها نتیجه کسب تجربه و ایجاد پایه های اقتصادی قوی و حمایت های دولتی است که به انحاء مختلف صورت میگیرد تا امکان کسب موفقیت در بازارهای بین المللی با وجود رقبای قدرتمند فراهم شود که در این خصوص متاسفانه سیاست روشنی از سوی دولت وجود نداشته است و از طرفی به دلایلی همچون بالا بودن ریسک سرمایه گذاری در برخی از کشورها (عدم ثبات سیاسی و اقتصادی در آن کشورها و وجود خطراتی مانند گروه های تندرو در برخی از کشورها مانند نایروبی در آفریقا) عدم حمایت دولت از فعالان صنعت که این خود عامل مهمی در بالابردن ریسک سرمایه گذاری می باشد (مشکلاتی در خصوص واردکردن ارزهای حاصل از فروش به داخل کشور)، وجود قوانین مالکیت در برخی از کشورها که 51% مالکیت باید بومی و 49% میتواند خارجی باشد. نوسانات نرخ ارز در کشور ایران و تغییرات سیاستی در بخشنامه های مرتبط.