از قطره‌های متانول تا شعله‌های بنزین: آیا جادوی پتروشیمی خلیج فارس، کارساز است؟

تیتر 20- پتروشیمی خلیج فارس، به ‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین بازیگران صنعت پتروشیمی کشور، نقش کلیدی در تامین نیازهای استراتژیک کشور ایفا می‌کند. برنامه‌ریزی این شرکت برای تبدیل متانول به بنزین، به‌ عنوان یک ابتکار جذاب، می‌تواند به کاهش کمبود بنزین و افزایش بهره‌وری در حوزه انرژی منجر شود. با این حال، این پروژه عظیم، به‌رغم همه مواهب، چالش‌های خاص خود را دارد که در صورت نادیده گرفتن آنها، برای عملیاتی شدن با موانع بزرگ، مواجه خواهد شد.

خرج، فراتر از دخل!
آمارهای تولید، مصرف و واردات بنزین در ایران نشان می‌دهد در سال 1402، میزان تولید و مصرف، هر دو، روزانه حدود 115 میلیون لیتر و میزان واردات، 30 میلیون لیتر بوده است. با این حال، آمار تولید و مصرف بنزین در سال جاری، از 125 میلیون لیتر در روز عبور کرده و طبق آمارها، میزان مصرف در برخی روزها، 150 میلیون لیتر را هم پشت‌سر گذاشته است! 

به استناد اظهارات مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری، هنگام تقدیم لایحه بودجه 1404 به مجلس، میزان مصرف بنزین، امسال در مقایسه با سال 1398، به میزان 40 درصد افزایش یافته است. بر این اساس، با توجه به میزان مصرف و قیمت واردات هر لیتر بین 30 تا 40 هزار تومان، کشور در سال آینده، نیازمند واردات 130 هزار میلیارد تومان بنزین است.

با توجه به اهمیت استراتژیک بنزین در اقتصاد ایران، علاوه بر لزوم مدیریت مصرف سوخت که سه برابر استانداردهای جهانی است، هرگونه تلاش برای افزایش تولید داخلی اهمیت ویژه‌ دارد و از افزایش بی‌رویه واردات با هزینه‌های هنگفت و در نتیجه، خروج ارز از کشور جلوگیری می‌کند. 

در این راستا، تبدیل متانول به بنزین، یکی از راهکارهای استراتژیک صنعت پتروشیمی و از مسیرهای بالقوه برای تامین کمبود بنزین است. با افزایش مصرف سوخت و ناتوانی در تامین تقاضا از منابع موجود، این راه‌حل، هم به کاهش فشار بر صنایع پالایشی کشور کمک می‌کند و هم فرصت‌های جدید برای توسعه صنعت پتروشیمی ایجاد می‌نماید. شرکت ملی صنایع پتروشیمی خلیج فارس، به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شرکت‌های پتروشیمی، نقش بسزایی در این زمینه دارد و طبق اعلام مدیرعامل این مجموعه، یکی از برنامه‌های جدید هلدینگ خلیج فارس، تبدیل متانول به بنزین و افزایش ظرفیت فروش نفت است.

فرایند تبدیل متانول به بنزین
متانول از منابع مختلف مانند گاز طبیعی و زغال‌سنگ تولید می‌شود و می‌تواند به عنوان یک منبع قابل توجه برای تولید سوخت مایع استفاده شود. تبدیل متانول به بنزین، یکی از فناوری‌های نوین صنایع پتروشیمی است که به‌ طور معمول از طریق فناوری MTO و MTP صورت می‌گیرد. در واقع، Methanol-to-Olefins و Methanol-to-Propylene، امکان تولید بنزین از منابع متانولی را فراهم می‌کند. 

با استفاده از این فناوری، متانول که معمولا در صنایع شیمیایی و دارویی کاربرد دارد، به زنجیره‌های هیدروکربنی موردنیاز برای تولید بنزین تبدیل می‌شود. چنانچه این روش، به ‌درستی انجام شود، قادر است بنزین را با کیفیت و استاندارد مناسب تولید کند و تاثیر فراوانی در کاهش وابستگی به نفت خام و پالایشگاه‌های سنتی داشته باشد.

با این حال، همان‌گونه که هر فناوری یا رویکرد جدید، با مسائل خاص خود مواجه است، اجرای این پروژه توسط پتروشیمی خلیج فارس نیز از یک‌سو محاسن و از سوی دیگر، تردیدهایی را در پیش‌رو دارد که قبل از هرگونه اقدام، باید مدنظر قرار گیرد.

مثلث امتیازات، سه‌ضلعی اشکالات
یکی از بزرگ‌ترین مزایای تبدیل متانول به بنزین، کاهش وابستگی کشور به واردات بنزین است. ایران با مصرف بالای سوخت و عدم توانایی تولید داخلی نسبت به مصرف بی‌رویه، ناگزیر از واردات مقادیر زیادی بنزین است. پروژه‌هایی مانند تبدیل متانول به بنزین از سوی پتروشیمی خلیح فارس، یک راهکار موثر در کاهش این وابستگی است. این فرایند همچنین می‌تواند به کاهش فشار بر پالایشگاه‌های نفتی کمک کرده و آنها را از تولید بیش از حد بنزین رهایی بخشد.

مزیت دوم، امکان استفاده از منابع گسترده متانول موجود در کشور است. ایران به‌ عنوان یکی از تولیدکنندگان بزرگ متانول در دنیا، با بهره‌برداری از این منابع، نیاز داخلی به بنزین را تامین می‌کند. این اقدام به افزایش بهره‌وری در صنعت پتروشیمی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای کشور منجر می‌شود.

سومین مزیت، تاثیر آن بر اشتغال است. این پروژه می‌تواند به ایجاد اشتغال در بخش‌های مختلف صنعت پتروشیمی و نفتی کشور کمک کند. راه‌اندازی تاسیسات و کارخانه‌های جدید برای تبدیل متانول به بنزین، نیازمند نیروی کار متخصص و ماهر است. ین امر، زمینه‌ساز افزایش اشتغال خصوصا در مناطق نفت‌خیز کشور و توسعه برندینگ پتروشیمی خلیج فارس است.

در کنار این مزایا، تبدیل متانول به بنزین با چالش‌هایی نیز همراه است. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم در تاسیسات و زیرساخت‌های جدید است. هرچند ایران از منابع غنی متانول برخوردار است اما برای تبدیل به بنزین، نیاز به راه‌اندازی کارخانه‌ها و تاسیسات ویژه‌ با هزینه‌های بالاست.

علاوه بر این‌، چالش‌های فنی کیفیت بنزین تولیدشده نیز باید مدنظر باشد. بنزین تولیدی از متانول باید مطابق با استانداردهای جهانی باشد تا در بازار داخلی و خارجی به‌ خوبی رقابت کند. اگر کیفیت بنزین تولیدی، پایین‌تر از حد استاندارد باشد، ممکن است جایگاه مناسبی در بازار بین‌المللی نداشته باشد یا حتی در مصرف داخلی نیز با مشکلاتی مواجه شود.

سومین چالش‌، تامین منابع مالی و حمایت‌های دولتی است. بدون حمایت‌ مناسب توسط دولت و فقدان بسترهای لازم برای جذب سرمایه‌گذاری‌، به‌ویژه سرمایه‌گذاری خارجی، ممکن است این پروژه با شکست مواجه شود. در این میان، تحولات سیاسی و اقتصادی کشور و تحریم‌های بین‌المللی نیز بر روند اجرای این پروژه تاثیرگذار است. 

نکته مهم دیگر، ضرورت توسعه تاسیسات فرآورشی نفت خام در مناطق نفت‌خیز جنوب است که مدیرعامل پتروشیمی خلیج فارس، علاوه بر اهمیت تبدیل متانول به بنزین، به آن نیز اشاره کرده است. این اقدام، علاوه بر کمک به افزایش فروش نفت ایران و رشد ظرفیت‌های تولیدی به روزانه چند صد هزار بشکه، بیانگر نقش استراتژیک پتروشیمی و نفت در توسعه اقتصاد کشور است. این امر نشان می‌دهد تنها تولید بنزین از متانول کافی نیست و به موازات آن، توجه به بهبود زیرساخت‌ها و تاسیسات نیز لازم است. 

جایگاه ارزنده و پیشرفت‌ چشمگیر پتروشیمی خلیج فارس، از جمله کسب رتبه 18 در بین ۱۰۰ شرکت پتروشیمی دنیا، کسب رتبه ۵ در بین ۱۰۰ کشور جهان از نظر سودآوری و برترین شرکت ایرانی در بین 100 شرکت، بیانگر توانمندی‌های این مجموعه در عرصه پتروشیمی است. از این‌رو، پایش چالش‌های تبدیل متانول به بنزین، در کنار مزایای آن، یک راهکار کارآمد برای تامین نیاز سوخت و کاهش وابستگی به واردات بنزین خواهد بود؛ مشروط بر اینکه همزمان با این اقدام، مصرف بهینه، نهادینه شود.