رشد نامتوازن اعضای اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای؛ چالشی برای توسعه متوازن

تیتر20- بررسی گروه‌های کالایی و ترکیب اعضای اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بیانگر چالش عدم توازن اعضا در حوزه‌های مختلف است؛ ترکیبی که از غلبه فروشگاه‌های خرده‌فروشی مواد غذایی و کالاهای مصرفی روزانه بر سایر گروه‌ها حکایت دارد. این عدم توازن، تاثیر مستقیم بر عملکرد و تصمیم‌گیری‌های این نهاد صنفی دارد.

مروری بر وب‌سایت اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای نشان می‌دهد اعضای اتحادیه، هفت گروه کالایی یعنی رستوران و فست‌فود، لوازم خانگی، محصولات فرهنگی، پوشاک، کیف و کفش، کالاهای سوپرمارکتی، آرایشی و بهداشتی و نیز تجهیزات ساختمانی، خدماتی، قطعات و لوازم را شامل می‌شوند. با این حال، نگاهی به اعضای زیرمجموعه گروه‌های کالایی، بیانگر تفاوت فاحش از نظر کمیت در برخی گروه‌هاست.

درصد اعضای اتحادیه در انواع گروه‌های کالایی
تعداد اعضای هفت حوزه اتحادیه، به استناد لوگوهای مندرج در وب‌سایت آن در هر گروه کالایی، تا اواخر آذرماه 1403 عبارتند از:
رستوران و فست‌فود: 16 عضو
لوازم خانگی: 40 عضو
محصولات فرهنگی: 2 عضو
پوشاک، کیف و کفش: 38 عضو
کالاهای سوپرمارکتی: 49 عضو
آرایشی و بهداشتی: 2 عضو
تجهیزات ساختمانی، خدماتی، قطعات و لوازم: 15 عضو
مجموع اعضا: 162 عضو
(توضیح: چنانچه تعداد اعضا، با ارقام بالا متفاوت است، ناشی از اطلاع‌رسانی غیردقیق وب‌سایت اتحادیه یا به‌روزرسانی، بعد از انتشار این گزارش است.)

با توجه به آمار یادشده، سه گروه، شامل‌ کالاهای سوپرمارکتی با 30 درصد، لوازم خانگی با 25 درصد و پوشاک، کیف و کفش با 23 درصد، حدود 78 درصد اعضا و گروه‌های محصولات فرهنگی و آرایشی و بهداشتی نیز هرکدام، با حدود یک درصد، کمترین تعداد را تشکیل می‌دهند. همچنین 20 درصد باقی‌مانده اعضا، به ترتیب رستوران و فست‌فود و نیز تجهیزات ساختمانی را شامل می‌شوند که هریک، تقریبا 10 درصد اعضا را به خود اختصاص می‌دهند.

بررسی آمار تفکیک‌شده بر اساس گروه کالایی، در کنار نتایج حاصل از انتخابات اخیر هیئت‌مدیره اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای که 29 آبان‌ماه امسال برگزار شد، نشان می‌دهد تمام اعضای اصلی، از بین صاحبان فروشگاه‌های زنجیره‌ای در گروه سوپرمارکت‌ها یا خرده‌فروشی‌ها انتخاب شدند. 

ترکیب اعضای اتحادیه، فارغ از اینکه عضو هیئت‌ مدیره شده‌اند یا خیر و نیز ترکیب اعضای جدید هیئت‌ مدیره شامل محمدعلی خراسانی (مدیرعامل هلدینگ رفاه)، حسین صبوری (مدیرعامل افق کوروش)، داود قربانیان (مدیرعامل شهروند)، سیدعلی موسوی (مدیرعامل فروشگاه اتکا) و مهدی کاظمی (مدیرعامل فروشگاه هفت) به عنوان اعضای اصلی و نیز رضا حسن‌پور (مدیرعامل اسنوا) و سیدنیکان میرقلمی (پرپروک)، از نگاهی موشکافانه، بیانگر نکات متعددی است که ذکر آنها خالی از لطف نیست: 

تمرکز بر خرده‌فروشی 
تعداد اعضا در هفت گروه کالایی و نیز مسئولیت شرکتیِ اعضای منتخب حاکی است انحصار اعضای تاثیرگذار در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها، همچنان در اختیار خرده‌فروشی‌هاست و از سایر گروه‌ها، فقط دو نفر از حوزه لوازم خانگی و رستوران/ فست‌فود، به عنوان عضو علی‌البدل، به جمع اعضای اتحادیه راه یافته‌اند.

این تمرکز موجب می‌شود نیازهای دیگر گروه‌های کالایی و خدماتی که اتفاقا اعضای پرشمار دارند مانند لوازم خانگی (نماینده‌ای مثل اسنوا) یا خدمات رستورانی (مانند پرپروک)، در اولویت کمتر قرار گیرد. ضمنا گروه پوشاک، کیف و کفش، با وجود در اختیار داشتن حدود 25 درصد اعضا، نقش چندانی در تصمیم‌گیری‌ها ندارد. 

عدم تنوع در تصمیم‌گیری‌ها
به ‌دلیل سلطه برخی گروه‌ها، تصمیمات اتحادیه بیشتر بر مسائل و دغدغه‌های این گروه‌ها متمرکز می‌شود. برای مثال، احتمالا سیاستگذاری‌ و مذاکره با نهادهای دولتی بیشتر در راستای حمایت از خرده‌فروشی‌ها و مواد غذایی خواهد بود و ممکن است سایر حوزه‌ها، نادیده گرفته شوند یا کمتر به چشم بیایند. 

عضویت فقط دو شرکت در حوزه آرایشی و بهداشتی که طبق اظهارات مدیرکل اداره فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی سازمان غذا و دارو، بازار چهار میلیارد دلاری در کشور دارد و شرکت‌های متعدد در این حوزه، فعال هستند، در اتحادیه‌ای که پسوند «کشوری» و «فروشگاه‌ها» را یدک می‌کشد، جای تعجب دارد و بیانگر غفلت مدیران این تشکل صنفی در جذب فعالان این حوزه است. 

همین موضوع درباره محصولات فرهنگی نیز صدق می‌کند. هرچند سهم محصولات فرهنگی در ایران، در مقایسه با دنیا پایین است اما با گسترش صنایع و محصولات فرهنگی، به‌ویژه بعد از تحولات فناورانه سال‌های اخیر، حضور فقط دو شرکت در اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بعد از حدود هشت سال فعالیت، بسیار ناچیز و حتی شگفت‌آور است.  

آکرومگالی اتحادیه با رشد نامتوازن
عدم نمایندگی کافی گروه‌های کالایی دیگر باعث می‌شود فرصت‌های رشد و توسعه این حوزه‌ها محدود شود. برای نمونه، حوزه خدماتی رستوران‌ها، که پتانسیل زیادی برای اشتغال‌زایی و توسعه اقتصادی دارد، ممکن است از مزایای سیاست‌های حمایتی اتحادیه بی‌بهره بماند. 

همچنین اگر قرار است اتحادیه، واقعا «کشوری» باشد، باید حوزه‌های کالایی دیگر و حتی فروشگاه‌های استانی که وسعت و دامنه محدودتری نسبت به فروشگاه‌های سراسری یا مستقر در پایتخت دارند، به آن افزوده شوند تا جامعیت بیشتری پیدا کند. با تداوم وضعیت موجود، اتحادیه به عارضه «آکرومگالی» دچار می‌شود که نوعی اختلال یا نابهنجاری ناشی از افزایش بیش از اندازه هورمون رشد در بدن است. نمود این عارضه، بزرگ شدن غیرعادی بخش‌های پایانی بدن مانند بینی، آرواره و انگشتان دست و پاست. 

در سازمان‌ها، پدیده آکرومگالی، با مفاهیمی مانند عدم توازن، با رشد بیش از اندازه یک بخش و عقب‌ماندگی بخش دیگر، مترادف است؛ اتفاقی که به نظر می‌رسد برای اعضای اتحادیه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در گروه‌های کالایی مختلف رخ داده است. با این حال، خوشبختانه از نگاه متخصصان علوم پزشکی و روان‌شناسی، این عارضه و تاثیرات جسمانی و روانی آن، با تشخیص به‌موقع، قابل درمان است و قاعدتا در حوزه سازمانی نیز قابل پیشگیری و در صورت ابتلا، درمان‌پذیر است.

 
علاج واقعه 
برای رهایی از این وضعیت و ایجاد توازن در ترکیب اعضای اتحادیه، نسخه‌های مختلفی می‌توان تجویز کرد. یکی از این راهکارها، تعیین سهمیه برای هر گروه کالایی و خدماتی است تا تعادل بیشتری در ترکیب اعضا ایجاد شود اما به دلیل آمار متغیر فروشگاه‌ها در کشور، نگاه توسعه‌محور اتحادیه، تاثیرگذاری بیشتر برخی اصناف بر فضای اقتصادی و زندگی مردم و سهم بازار بالا، مانند حوزه خرده‌فروشی، این راه‌حل، چندان منطقی نیست.

موضوع دیگر، ترغیب گروه‌های کالایی جدید برای عضویت و نیز ایجاد انگیزه برای کاندیداتوری در هیئت مدیره است. تقویت حضور گروه‌هایی که به دلایل مختلف، تمایل، انگیزه یا امکان کمتری برای مشارکت در تدوین سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها دارند، مانند فروشگاه‌های لوازم خانگی، پوشاک، رستوران‌ و فست فود، به ایجاد توازن بیشتر اعضا کمک می‌کند. همچنین اتخاذ سیاست‌‌هایی که به‌صورت همزمان نیازهای چند گروه کالایی و خدماتی را پوشش دهند، ضروری است.

عدم توازن در گروه‌های کالایی و اعضای اتحادیه، مانع بهره‌برداری بهینه از ظرفیت‌های موجود می‌شود. لذا بازنگری در ساختار و سیاست‌های اتحادیه برای ایجاد توازن بیشتر بین بخش‌های مختلف، نه تنها ضروری، بلکه پیش‌نیاز توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران است.