تغییرات اقلیمی و آینده دریای خزر / آیا بزرگترین دریاچه جهان در حال ناپدید شدن است؟

تیتر20- در روزگاری که تغییرات اقلیمی به یکی از بزرگترین چالش‌های جهان تبدیل شده، دریای خزر (بزرگترین دریاچه جهان) نیز از این آسیب در امان نمانده است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که این دریاچه نمکی، که میان پنج کشور ایران، آذربایجان، ترکمنستان، قزاقستان و روسیه قرار دارد، با سرعتی نگران‌کننده در حال کوچک شدن است؛ پدیده‌ای که پیامدهای محیط‌زیستی، اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای در پی دارد. اما این کاهش سطح آب دقیقاً چه معنایی برای ساکنان منطقه، تنوع زیستی و آینده اکوسیستم دریای خزر دارد؟

آینده دریای خزر تحت تأثیر گرمایش جهانی
بر اساس بررسی‌های علمی دانشگاه لیدز در بریتانیا، حتی اگر جهان موفق شود گرمایش زمین را به کمتر از ۲ درجه سانتی‌گراد محدود کند، باز هم سطح آب دریای خزر ممکن است بین ۵ تا ۱۰ متر کاهش یابد. این یعنی از دست رفتن حدود ۱۱۲ هزار کیلومتر مربع از مساحت فعلی دریا، چیزی معادل اندازه کشور ایسلند.

در صورت ادامه روند کنونی و عدم کنترل گرمایش زمین، سطح آب خزر تا پایان قرن حاضر ممکن است تا ۲۱ متر پایین‌تر بیاید. چنین کاهشی به معنای تغییرات اساسی در ترکیب اکوسیستم منطقه، از بین رفتن زیستگاه‌ها، تهدید معیشت مردم و انتشار گرد و غبار سمی خواهد بود.
تهدیدی برای فوک‌ها و ماهیان خاویاری
یکی از اصلی‌ترین گونه‌هایی که از این کاهش سطح آب آسیب خواهد دید، فوک خزری است. این پستاندار تنها در دریای خزر زندگی می‌کند و به‌شدت با نوسانات دمایی آن سازگار شده است. کاهش سطح آب به‌ویژه در مناطق شمالی، جایی که این فوک‌ها در زمستان زادآوری می‌کنند، ممکن است تا ۸۱ درصد زیستگاه آن‌ها را از بین ببرد.

از سوی دیگر، ماهیان خاویاری که شهرت جهانی دارند و از رودخانه‌های اطراف به دریا می‌آیند تا تخم‌ریزی کنند، با خطر جدی مواجه‌اند. کاهش مناطق کم‌عمق دریا، جایی که این ماهیان بیشتر در آن زندگی می‌کنند، ممکن است تا ۴۵ درصد کاهش یابد و این می‌تواند نسل آن‌ها را به انقراض نزدیک‌تر کند.

تأثیرات بر پرندگان مهاجر و اکوسیستم‌های حساس
دریای خزر یکی از مسیرهای مهم برای پرندگان مهاجر بین اروپا، آسیا و آفریقاست. پرندگان در سفرهای طولانی خود از تالاب‌های ساحلی و نی‌زارهای این دریا برای استراحت و تغذیه استفاده می‌کنند. با کاهش سطح آب، این زیستگاه‌ها در معرض نابودی هستند.

به طور کلی، اگر سطح آب دریا ۱۰ متر کاهش یابد، چهار نوع از ۱۰ اکوسیستم منحصر به فرد دریای خزر کاملاً از بین خواهد رفت و بسیاری از مناطق حفاظت‌شده نیز از میان خواهند رفت.

پیامدهای انسانی و خطرات اقتصادی و بهداشتی
در حال حاضر بیش از ۱۵ میلیون نفر در حاشیه دریای خزر زندگی می‌کنند که زندگی و معیشت آن‌ها مستقیماً به دریا وابسته است؛ از جمله در زمینه‌های ماهیگیری، حمل‌ونقل و تجارت. با کاهش سطح آب، بنادر مهمی چون بندر انزلی در ایران، بندر باکو در آذربایجان و آکتائو در قزاقستان ممکن است تا بیش از یک کیلومتر از دریا فاصله بگیرند، و این باعث اختلال در زیرساخت‌های اقتصادی و تجاری منطقه خواهد شد.

اما شاید نگران‌کننده‌ترین پیامد انسانی، تهدیدهای بهداشتی ناشی از انتشار گرد و غبار سمی از بستر خشک‌شده دریاست. گرد و غباری که احتمالاً حاوی نمک و آلاینده‌های صنعتی است و می‌تواند همانند فاجعه دریای آرال، سلامت میلیون‌ها نفر را تهدید کند.

 تصویری که عقب نشینی دریای خزر را در 23 سال نشان می دهد.

آیا می‌توان جلوی این بحران را گرفت؟
به گزارش یورونیوز، دکتر سایمون گودمن، زیست‌شناس دانشگاه لیدز می‌گوید: “برخی از کاهش‌ها در سطح آب اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد، حتی با تلاش‌های جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای.” اما این به آن معنا نیست که کاری نمی‌توان انجام داد.

در مقابل، باید از هم‌اکنون برنامه‌ریزی کرد تا از آسیب‌های بیشتر به تنوع زیستی و اقتصاد منطقه‌ای جلوگیری شود. این موضوع نیازمند همکاری گسترده منطقه‌ای و بین‌المللی، تدوین سیاست‌های حفاظتی، برنامه‌ریزی دقیق محیط‌زیستی و همچنین آگاهی‌بخشی عمومی است.

کاهش سطح آب دریای خزر، صرفاً یک تغییر طبیعی یا دوره‌ای نیست؛ بلکه یکی از پیامدهای مستقیم و قابل مشاهده‌ی بحران جهانی تغییرات اقلیمی است. تبعات آن نه‌تنها زیستگاه‌ها و گونه‌های منحصر به فرد را تهدید می‌کند، بلکه مستقیماً بر زندگی، سلامت و معیشت میلیون‌ها نفر در آسیای مرکزی تأثیر خواهد گذاشت.

اگر اقدامی فوری و هماهنگ انجام نشود، دریای خزر ممکن است به سرنوشت تلخ دریای آرال دچار شود. اکنون زمانی است برای توجه، اقدام و محافظت از این گنجینه طبیعی که هم زیباست، هم حیاتی./تجارت نیوز