سهم زبان فارسی از «ایدفا»ی ۲۰۱۹

تیتر20- جشنواره بین‌المللی فیلم مستند آمستردام (ایدفا) در سی و دومین دوره خود، به‌واسطه آنکه فیلم های ایرانی در بخش‌های مختلف آن حضور چشمگیری داشتند، زبان فارسی را پرشمارتر از همیشه در سالن‌های سینمای پایتخت هلند عرضه کرد.

خطای محسوس در عرضه فیلم‌های ایرانی

البته در این میان، یک لغزش سهل‌انگارانه در عرضه فیلم‌های ایرانی مانند جشنواره‌های مشابه در سال‌های اخیر خودنمایی کرد؛ آن هم اینکه متاسفانه چند سالی است برخی از فیلم‌های ایرانی در شناسنامه‌های خود همچنان با عبارت معتبر Persian عرضه می‌شوند اما برخی دیگر، با عبارت Farsi که می‌توان گفت، نه تنها پشتوانه علمی و تاریخی در اسناد فرهنگی، دانشگاهی، اداری و غیره ندارد، بلکه از منظرهایی و در موردهایی، به سردرگمی، بویژه نزد مخاطب خاص یا عام غیر ایرانی هم می‌تواند بیانجامد.

شعبه جشنواره حقیقت در آمستردام!

به هر حال، حضور زبان فارسی در ایدفا ۲۰۱۹ از همیشه پررنگ تر بود؛ چراکه یک دلیل آن، حضور به نسبت پرشمار فیلم های ایرانی بود؛ تا جایی که برخی اهالی سینمای مستند و رسانه ایرانی، به شوخی، از جشنواره امسال به عنوان جشنواره "سینما حقیقت ۲" یاد می کردند.
از این رو می‌توان گفت، پس از هلند که به عنوان کشور میزبان، سهم بلامنازعی در فراوانی فیلم‌های این جشنواره دارد، ایران جزو کشورهایی بود که بیشترین تعداد فیلم‌ها را در ایدفای امسال داشتند.

مستند «سایه‌های بی‌خورشید» ساخته مهرداد اسکویی بود که در اولین نمایش جهانی خود در افتتاحیه سی و دومین جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (ایدفا) به‌عنوان مهم‌ترین رویداد سینمای مستند، و در بخش رقابتی مستندهای بلند این دوره از جشنواره، به روی پرده رفت.
هرچند که اسکویی پیش تر نیز در ایدفا حضور داشته و برنده جایزه هم شده است، اما انتخاب یک فیلم ایرانی به‌عنوان فیلم افتتاح این جشنواره، اتفاقی بی‌سابقه و تاریخی را برای سینمای ایران رقم زد. درنهایت هم این فیلم، برای نخستین‌بار جایزه ایدفا را در بخش فیلم‌های بلند (در بخش بهترین کارگردانی) برای سینمای ایران به ارمغان آورد، ضمن آن‌که اسکویی را اولین ایرانی کرد که دو بار در ایدفا به جایزه رسیده است.

این مستند روایتگر داستان پنج دختر در کانون اصلاح و تربیت است که به جرم همدستی در قتل پدر، همسر یا عضو مذکر خانواده، دروان محکومیت خود را سپری می‌کنند.


مستند «خلاف جهت عقربه‌های ساعت» به کارگردانی جلال وفایی نیز در بخش رقابتی مستندهای نیمه بلند ایدفا ۲۰۱۹ حضور داشت. این مستند درباره یک ساعت‌ساز در شهر همدان است که دیدگاه سیاسی او نسبت به دوران جوانی تفاوت زیادی کرده است. این فیلم هم که نخستین تجربه فیلمساز آن به‌شمار می‌رفت، در اولین حضور جشنواره‌ای‌اش توانست که جایزه بهترین فیلم نیمه بلند ایدفا ۲۰۱۹ را به خود اختصاص دهد. در سال‌های گذشته، محین عبدالوهاب در این بخش به جایزه رسیده بود.
همچنین در بخش رقابتی مستند کودک و نوجوان نیز فیلم «آشو» ساخته جعفر نجفی به نمایندگی از سینمای ایران در این بخش و نیز در بخش فیلم‌های کوتاه به نمایش گذاشته شد. این فیلم که زندگی ایلیاتی نوجوانی بختیاری را روایت می کند که یک "عشق فیلم" است، در ایدفا دومین حضور جهانی خود را پس از جشنواره لایپزیک تجربه کرد که در آن به دیپلم افتخار کارگردانی دست یافته بود و در اینجا هم به جایزه بهترین فیلم بخش کودک رسید. در سال‌های گذشته، مهرداد اسکویی این جایزه را برای سینمای مستند ایران به‌دست آورده بود.

جشنواره بین‌المللی مستند آمستردام (ایدفا) امسال در بخش غیررقابتی «Luminous» خود نیز میزبان سه مستند ایرانی «فقدان» به کارگردانی فاطمه ذوالفقاری، «تارهای ممنوعه» ساخته حسن نوری (محصول مشترک ایران و افغانستان) و «کاغذپاره‌ها» به کارگردانی بهزاد نعلبندی - با استفاده از تکنیک استوپ موشن - بود؛ هرچند که فیم "فقدان" در همان روز نخستین، به دلیل آنچه مشکل فنی اعلام شد، از جدول نمایش‌های رسمی جشنواره خارج شد.

محسن مخملباف، سینماگر ایرانی که یکی از داوران بخش رقابتی اصلی جشنواره مستند آمستردام بود نیز با مستند «یک لحظه معصومیت» که درواقع همان فیلم قدیمی او با نام "نون و گلدون" بود، به‌عنوان محصول مشترک ایران و فرانسه در بخش «Focus» جشنواره حاضر بود. «Nerd- Funk» نیز عنوان مستندی ساخته علی اسلامی و مملی شفاهی بود که به‌عنوان محصول مشترک هلند، فرانسه و ایران در بخش رقابتی «Doc Lab» حضور داشت.

مستند «برای آنها که می‌خواهند، راه ها باز است» به کارگردانی «پائولین اولتیتن» هم محصول مشترک ایران، روسیه و هلند بود که در بخش "آخر هفته هنر آمستردام" نمایش داشت.

زبان فارسی از دهان دیگران

طنین زبان فارسی در سینماهای جشنواره سی و دوم ایدفا به همین‌ها محدود نمی‌شد؛ بلکه این جشنواره شاهد حضور فیلم‌هایی محصول کشورهای دیگر و بعضا ساخته کارگردانانی غیر ایرانی بود که تمام یا بخش مهمی از تکلم های آن‌ها به زبان فارسی بود.
"متولد اوین" ساخته مریم زارع که به‌عنوان محصول آلمان و اتریش به ایدفا آمده و درواقع راوی داستان زندگی شخصی کارگردان آن بود، دارای شخصیت‌های اصلی بود که بعضا کلا به زبان فارسی صحبت می‌کردند.
خود کارگردان اما به‌عنوان شخصیت اول فیلم که بیشتر به زبان آلمانی و در بخش‌هایی به زبان‌هایی چون فرانسوی و انگلیسی سخن می‌گفت، کمتر تمایل داشت که فارسی صحبت کند، مگر در موارد اجبار.

"حلقه های ممنوعه" ساخته آریل نصر، نیز محصول کشور کانادا در ایدفا ۲۰۱۹ بود که تقریبا کل دیالوگ‌های آن به زبان فارسی بود.
این فیلمساز افغانستانی‌الاصل به سرگذشت سینما در افغانستان و نیز ماجرای نجات یافتن بخش عمده‌ای از حلقه‌های فیلم موجود در آرشیو "افغان فیلم" پرداخته بود که ستاره‌ها و عوامل آن عمدتا به زبان فارسی صحبت می‌کردند.

حسن فاضلی دیگر کارگردان افغانستانی و فارسی زبان بود که او نیز با فیلم "مسافران نیمه شب" در بخش غیررقابتی جشنواره بین‌المللی فیلم مستند آمستردام حضور داشت و مورد توجه در آرای تماشاگران قرار گرفته بود.
این فیلم که درواقع به ماجرای مهاجرت خانواده کارگردان می پرداخت، به عنوان محصول ایالات متحده آمریکا و افغانستان مسافر ایدفا شده بود و درنهایت در فهرست ۱۰ انتخاب مردمی جشنواره (رتبه ششم) قرار گرفت.

این موضوع دستمایه فیلم دیگری هم بود با نام "عشق کودک" به کارگردانی اوا مولواد که موضوع آن یک خانواده سه نفر مهاجر ایرانی بودند.
همچنین کشور آمریکا با فیلم دیگری هم در جشنواره امسال حضور داشت که بخش قابل توجهی از آن، ازجمله کل صحبت‌های سه مصاحبه شونده ایرانی در آن، به زبان فارسی بود. Desert One به ماجرای تسخیر سفارت آمریکا در تهران و شکست عملیات کماندوهای آمریکایی در طبس می‌پرداخت که به نوعی یک مستند تاریخی محسوب می‌شود.


فرهنگ پارس در متن و فرامتن

به هر حال با این فیلم‌ها که زبان اصلی آن‌ها، زبانی غیر از فارسی ثبت شده بود و نیز با احتساب نمایش‌های فیلم های ایرانی یادشده، ولو با خروج یکی از آنها از جدول نمایش‌ها، با یک حساب سرانگشتی می‌توان دریافت که زبان فارسی در بیش از ۵۰ نمایش در حدود ۱۵ سالن سینما در پایتخت هلند، در جریان سی و دومین جشنواره بین المللی فیلم آمستردام (ایدفا)، از ۳۰ آبان تا ۱۰ آذر طنین‌انداز شد.

البته فرهنگ و زبان پارسی در ایدفا به همین‌جا خلاصه نشد و علاوه بر نشست‌های پرسش و پاسخ و نیز کارگاه‌های برخی از سینماگران یادشده، کاتالوگ جدول برنامه اکران‌ها و توضیح درباره فیلم‌های جشنواره ایدفا نیز یک غافلگیری داشت.


علاوه بر تصویر فیلم اسکویی در کادری از جلد آن، یادداشت اوروا نیرابیا، دبیر هنری با اصالت سوریه‌ای جشنواره، ترجمه انگلیسی چند جمله از کتاب شمس تبریزی را برای پیشانی مطلب خود انتخاب کرده بود.

دبیر هنری جشنواره بین‌المللی فیلم مستند آمستردام (ایدفا) در گفت‌وگوی کوتاهی با خبرنگار ایسنا، با اشاره به این‌که این چند جمله از یک کتاب با همین مضمون انتخاب شده است، گفت باعث افتخار اوست که از این تفکر و این سخنان می‌تواند بهره بگیرد./ایسنا