موانع توسعه فروشگاه‌های تخفیفی در ایران

تیتر20- براساس این مقاله افزایش جمعیت، گسترش شهر‌نشینی و تولید انبوه محصولات متنوع، شرایط و وظایف نوینی برای شبکه توزیع و نهاد‌های آن ایجاد نموده است. نیاز مصرف‌کنندگان به اقلام پرمصرف (FMCG) در ایران عموماً از طریق خرده‌فروشی‌های سنتی تأمین می‌گردد و بخش نه‌چندان چشمگیری از طریق بخش مدرن(کمتر از 10 درصد) صورت می‌گیرد.
 آمارها نشان می‌دهد که بيش از 25 درصد از درآمد خانوارهاي ايراني براي تهيه محصولات غذايي (20 درصد) و مابقی برای شوينده‌ها و محصولات بهداشتي هزينه می‌گردد. از جمله فروشگاه‌های مدرن شبکه‌ای، شعبه‌های فروشگاهی است که تحت مدیریت متمرکز در مناطق مختلف قرارگرفته‌اند و کالاهای به‌نسبت مشابهی را عرضه می‌کنند. یکی از مدل‌های در حال ‌توسعه در کشور ایران فروشگاه‌های تخفیفی یا همواره تخفیف است. از مهم‌ترین مزایای این نوع فروشگاه‌ها نسبت به سایر فروشگاه‌های نوین، می‌توان به کاهش هزینه‌های مبادله، دسترسی و هیجانات خرید اشاره نمود.

خلاصه نتایج اجرایی حاصل از مطالعات پشتیبان (طرح انجام شده در موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی با همین عنوان در سال1397) و به‌تبع آن مقاله احصاء شده از آن، در قالب  یافته‌هایی به‌شرح ذیل قابل ارائه می‌باشد:
1.     با عنایت به هدف‌گذاری سهم 20 درصدی خرده‌فروشی‌های مدرن در برنامه ششم توسعه و حضور بیشتر شبکه توزیع نوین در اقلام پرمصرف در فروشگاه‌های زنجیره‌ای (اعم از کوچک و بزرگ) از طرف دیگر گسترش یکی از مدل‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای با عنوان فروشگاه‌های تخفیفی یا همواره تخفیف، شناسایی موانع توسعه آن ضرورت دارد؛ چراکه این فروشگاه‌ها، کالاها را با قیمت‌های پایین‌تر از نرخ بازار و به لحاظ تنوع در طیف محدودی عرضه می‌کنند. همچنین این‌ فروشگاه‌ها در کنترل و راهبری قیمت، افزایش رفاه، اشتغال‌زایی، تحریک تقاضا و تقویت بنیان‌های تولید مؤثرند.
2. تجربیات جهانی درخصوص توسعه فروشگاه‌های تخفیفی حاکی از آن است که این فروشگاه‌ها، از طریق افزایش كارايي و كاهش هزينه‌هاي اضافي در زنجيره‌ تأمین، مصرف‌كنندگان و تأمین‌کنندگان را از فعاليت خود منتفع مي‌كنند. تجارب نشان می‌دهد عموماً توسعه کمی این فروشگاه‌ها از طریق سازوکار بازار و در شرایط رقابتی ایجاد شده است؛ اما توسعه کیفی از طریق اهرم ضوابط و استاندارد‌ها مورد توجه قرار گرفته است. همچنین دولت‌ها توانسته‌اند از طریق کمک‌های فنی، ارائه تسهیلات ارزان‌قیمت، اعطای یارانه‌های آموزشی کارکنان، تدوین قوانین منطقه‌بندی فعالیت فروشگاه‌ها با هدف ایجاد انضباط به توسعه این نوع فروشگاه‌ها کمک کنند.
3. مهم‌ترین مزایای فروشگا‌ه‌های تخفیفی در کشور شامل کاهش قیمت کالا و افزایش کیفیت خدمات نسبت به بخش سنتی، افزایش استفاده از ابزارها و روش‌های نوین در شبکه توزیع، افزایش حمایت از تولید داخلی به‌دلیل انعقاد قراردادهای طولانی‌مدت با تولیدکننده یا تأمین‌کننده داخلی و افزایش حجم سفارش و افزایش اشتغال مخصوصاً در بخش زنان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است.
4. مهم‌ترین مشکلات فروشگاه‌های تخفیفی در 4 دسته مشکلات قانونی، مشکلات مالی، مشکلات رعایت حقوق مصرف‌کنندگان و مشکلات زیرساختی (مدیریتی و فرهنگی) تقسیم‌بندی می‌شود:
·        مشکلات قانونی شامل نقایص و ابهامات ابلاغیه جدید هیئت عالی نظارت، تسری مقررات‌ از بخش سنتی به نظام نوین توزیع ازجمله قانون نظام صنفي کشور، مقاومت فروشگاه‌هاي سنتي در خصوص شبکه‌سازی، هزینه‌بر بودن توانمندسازی واحدهای سنتی، ممنوعيت ورود فروشگاه‌هاي تخفيفي به شهرهاي كوچك می‌باشد.
·        مشکلات مالی شامل الزام پرداخت حق عضویت هم به اتحاديه‌هاي شهرستاني و هم به اتحادیه کشوری فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌باشد.
·        مشکلات مربوط به حقوق مصرف‌کنندگان شامل تبلیغات منفی جهت گرفته در جهت ایجاد ابهام در رعایت حقوق مصرف‌کنندگان ناظر بر قیمت‌ها، تخفیفات، استاندارد بودن اوزان، تاریخ انقضای محصول و مواردی از این قبیل می‌باشد.
·        مشکلات ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت مدیریت و برنامه‌ریزی در نظام توزیع شامل فقدان سامانه جامع و بروز آمار و اطلاعات حوزه بازرگانی می‌باشد.
·        مشکلات فرهنگی شامل وجود مقاومت‌هاي پنهان در بخشهای مختلف دولتی و غیردولتی و عدم اطلاع‌رسانی به مصرف‌کنندگان در مورد مدل‌های مختلف فروشگاهی به‌ویژه فروشگاه‌های تخفیفی و ویژگی‌های آن‌ها می‌باشد.
5. با توجه به بررسی صورت گرفته و هدف‌گذاری افزایش سهم خرده‌فروشی‌های نوین ازجمله فروشگاه‌های تخفیفی، به‌نظر می‌رسد که توسعه کمی این فروشگاه تا سقف در نظر گرفته شده از طریق سازوکار بازار بلامانع باشد. با این وجود، توسعه کیفی این واحدها که مستلزم هزینه‌ بالاتر علاوه بر هزینه‌های متعارف است، نیازمند حمایت‌های هدفمند دولت است. بر این اساس پیشنهادت زیر در خصوص توسعه کیفی این واحدها قابل ارائه است:
·        تدوین شیوه‌نامه خاص جهت استاندارد کردن برچسب کمّیت کالاهای بسته‌بندی‌شده و درج دقیق وزن، زمان انقضای محصول و سایر ویژگی‌های اصلی محصول با هدف رفع شائبه‌های تقلب به‌ویژه محصولات مصرفی اساسی بسته‌بندی‌شده؛
·        تدوين استانداردهاي فني و مديريتي در حوزه فروشگاه‌های زنجیره‌ای تخفیفی؛
·        رتبه‌بندی کیفیت خدمات فروشگاهی در جهت اعتمادسازی مصرف‌کنندگان؛
·        تدوین لوایح متناسب جهت اعمال مجازات مقتضی با تخلفات در خصوص تخفیف‌های خارج از عرف؛/ تجارت طلایی