رفتن خودروسازان چینی از ایران ؛ بد عهدی یا مساله صرفا اقتصادی؟

تیتر 20 -  هفتم فروردین ماه سال جاری اعلام شد که سند همکاری راهبردی 25 ساله میان ایران وچین به نهایی وبه امضا طرفین رسیده است . یکی از بخش های مورد توافق نیز صنعت خودروسازی است که "همکاری بین شرکت‌های خودروساز ایران و چین به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث از طریق ایجاد چرخه‌های تولید"، "مشارکت شرکت‌های خودرویی چینی با دو خودروساز بزرگ ایرانی از قبیل اشتراک‌گذاری دانش فنی در زمینه ایجاد پلت‌فرم‌های مشترک و…" و  "طراحی شهرک صنعتی خودرو و صنایع مرتبط، با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی تجدیدپذیر"، سه محور اصلی همکاری آتی خودرویی ایران و چین به‌شمار می‌روند.  

این توافق با واکنش های متفاوتی همراه شده است .برخی معتقد هستند که این حضور را با توجه به قدرتی که چین در صنعت خودروسازی به دست آورده است را باید به فال نیک گرفت.برخی نیز خلاف آنان نظر دارند ومعتقد هستند که خودروسازان چینی نیز اگر نه همه بلکه تعداد زیادی از آنها نیز هنگام تحریم ها ایران را ترک کردند.بنابراین نباید برای آنان فرش قرمز پهن کرد.

گذشته از تمام واکنش ها آنچه واقعیت دارد ترک برخی چینی ها از ایران است .اما چه مساله یا مسائلی موجب رفتن چینی ها از ایران شد؟آیا قراردادهای فی مابین محکم نبوده است؟ یا مساله صرفا اقتصادی و یا واکنشی به رفتار طرف های ایرانی است؟

در دور اول تحریم ها بسیاری از خودروسازان اروپایی وآسیایی ایران را به فواصل زمانی کمی ترک کردند.این در حالی بود که چینی ها تازه در حال ورود به بازار ایران بودند و حضور آنان چندان پر رنگ نبود.اما خلاء به وجود آمده ناشی از ترک شرکای خودروسازان باعث شد که آنها با سرعت بیشتری حرکت کنند.به نحوی که در همان سال ها سهم آنها از بازار ایران به 20درصد رسید.این مساله موجب شد که خودروسازی ایران بتواند کج دار و مریز تحریم ها را سپری کند.این مساله باعث شده بود که چینی ها با جدی تر شدن زمزمه های مذاکرات هسته ای (منجر به برجام) توقع داشته باشند که سهم و جایگاه بیشتری در قراردادهای آتی داشته باشند.اما با نهایی شدن برجام ایرانی ها دوباره بیشتر سراغ خودروسازان اروپایی رفتند ودوباره پای خودروسازان فرانسوی به ایران باز شد. البته خودروسازان چینی نیز در این میان سهم مناسبی داشتند. چری که در قالب مدیران خودرو در ایران حضور داشت قراردادهایی  که چانگان ،دانگ فنگ ،بایک ،سایک ،بی وای دی ،جیلی و.... با ایرانیان منعقد کردند بخش دیگری از این حضور بود. 

چینی ها نیز در ادامه برجام همکاری خود با ایرانیان را بیشتر کردند وبا رقبای اروپایی وآسیایی رقابت می کردند.تا اینکه اینبار در اواسط مرداد 97 صنعت خودروی ایران به طور مستقیم تحریم شد.تحریمی که دوباره باعث خروج خودروسازان اروپایی وآسیایی های مانند کره و ژاپن از ایران  شدند. در این شرایط شرکت های ایرانی فکر می کردند که می توانند دوباره با شراکت وگستردگی همکاری با شرکای چینی خود بازهم تحریم ها کمرنگ وبی اثر کنند.اما این بار نسخه قبلی شفا بخش نبود وبسیاری از چینی ها ایران را ترک کردند. برندهایی که با خودروسازان بزرگ وکوچک ایرانی قرارداد داشتند صنعت وبازار خودروی ایران را ترک کردند و تنها یکی دو برند در این میان باقی ماندند.صنعت خودروی کشور با مشکل بسیار بزرگی مواجه شد.از یک سو شرکای غیر چینی ایران را ترک کرده بودند واز سوی دیگر چینی ها نیز همکاری سابق را نداشتند. این مساله باعث شد که تولید به شدت افت کند ،بسیاری از کارخانه ها با توقف تولید مواجه شدند، تعهدات ایفا نشد و بسیاری از حواله داران همچنان نیز بلاتکلیف مانده اند.اما آیا در این میان چینی ها نیز مانند همتایان غیر چینی خود تنها مقصر ماجرا هستند یا خودروسازان ایرانی هم به همان اندازه در شرایط به وجود آمده سهم دارند؟

در این میان برخی همچنان بر بد عهدی شرکای خارجی تاکید می کنند ومعتقد هستند که ورود مجدد آنها باید با شرط وشروط وسختگیری همراه باشد . چرا که بازار و صنعت خودروی ایران را برای شرکا یک فرصت می دانند.اما برخی نیز خلاف این نظر را دارند.چرا که تجربه وهمچنین عملکرد صنعت خودروی کشور نشان داده است که ایران  از نظر دانش فنی ،گستردگی بازارو ضریب نفوذ ،چندان جایگاهی در میان سازندگان خودروی جهانی ندارد.این مساله به نوبه خود باعث می شود که بسیاری از شرکت ها به محض برخورد با یک موضوع سیاسی مانند تحریم ،به سرعت به فکر ترک ایران بیفتند .چرا که در این شرایط حضور در ایران می تواند شرکت را با خطر کاسته شدن از حجم وسهم بازار مواجه کند.چرا که آنها در یک شرایط رقابتی در اقتصادی آزاد حضور دارند ونگاه آنها به این صنعت اقتصادی و مبتنی بر جایگاه جهانی  وهمچنین پیگیری اهداف شرکتی است.بنابراین آنها نیز با مواجه شدن با شرایطی مانند تحریم ها سعی بر نجات سرمایه خود دارند. بنابراین از یک منظر کاری که آنها انجام دادند شاید از  نظر طرف های ایرانی پیمان شکنی وبد عهدی است اما از منظر دیگر دلیل این گونه رفتارها را باید در خودمان جست وجو کنیم.

یکی از دلایل اصلی که موجب شد بسیاری از شرکت های خودروساز ایران را ترک کنند، عدم دارا بودن بازار مناسب وهمچنین عدم استفاده صحیح از توانایی آنها است.به عنوان مثال خودروسازی مانند سایک – ام جی(جنرال موتورز) که یکی از غول های صنعت خودرو در سطح جهان به شمار می رود .از نظر تولید هم در میان 10 تولید کننده برتر دنیا قراردارد.بنابراین کدام منطق اقتصادی حکم می کند که بازاری که در نهایت تولید 3هزاردستگاه را برایش در نظر گرفته است را محکم نگه دارد وبه سایر بازارها پشت کند.یا تولید کننده ای مانند بی وای دی که خودروها وبه خصوص اتوبوس های الکتریکی اش در اروپا فروش بسیار مناسبی دارد وهمچنین شریک تجاری سامسونگ نیز به شمار می رود با کدام سهم بازار می خواهد در ایران بماند.در همین حال بسیاری از شرکت ها برای سرمایه گذاری در هر کشوری علاوه بر بررسی حضور سایر شرکت ها ،موضوعات سیاسی و اقتصادی وهمچنین قوانین سرمایه گذاری کشور مد نظر را نیز مورد مطالعه قرار می دهد. بنابراین طبیعی است که بسیاری از آنان به جای سرمایه گذاری ترجیح می دهند که سبک تر کار کنند تا در موقع لزوم بتوانند راحت تر سرمایه خود را منتقل کنند.اما در مقابل با تکیه بر همین عوامل متوجه خواهیم شد آن برندهایی که از ایران نرفتند سهم وجایگاه مناسبی از بازار خودرو ایران داشتند.به بیان دیگر طرف های ایرانی با شناخت از ظرفیت های موجود طرفین اقدامات لازم برای ماندگاری را انجام داده اند.به نحوی که هم اکنون شرکتی مانند مدیران خودرو جزء برترین تولیدکنندگان بخش خصوصی به شمار می رود،آن هم با شریکی که چینی است وایران را ترک نکرد. این در حالی است که چری نسبت به سایک موتورقدرت وتوانایی های کمتری هم در چین وهم در سطح جهان دارد.