تحمیل هزینه بسیار سنگین به اقتصاد کشور با بی توجهی به مشکل بزرگ شبکه پرداخت الکترونیک

تیتر20 - به گواهی شاخص‌ها و آمار عملکردی باید شبکه پرداخت الکترونیکی را در ایران یکی از بزرگترین شبکه‌های پرداخت الکترونیکی در جهان دانست. نگاهی به آمارهای مقایسه‌ای به روشنی این جایگاه را به نمایش می‎گذارد؛گذشته از کشورهای چین و آمریکا که طی سه سال اخیر بیشتر از 100 میلیارد تراکنش داشته‌اند، تعداد تراکنش سالانه در سایر کشورها در محدوده ۲ الی ۲۵ میلیارد بوده است. در میان این کشورها اما ایران به طور میانگین مقام سوم تا پنجم کشورهای پُرتراکنش را دارا بوده است یعنی رتبه‌ای پایین‌تر از روسیه و بالاتر از انگلیس و کره جنوبی.

بر اساس گزارش بانک تسویه جهانی کشورهای چین و آمریکا هرکدام به ترتیب با ۹۳ و ۶ تریلیون دلار پرداخت کارتی، با فاصله نسبت به دیگر کشورها قرار دارند اما بر خلاف تعداد تراکنش‌ها، ایران با ۲۲ صدم تریلیون دلار پرداخت سالانه، در رده کشورهای با مبلغ نسبتاً پائین نظیر آرژانتین، بلژیک، مکزیک و سوئد قرار دارد. به عبارت دیگر ما در ایران زیاد کارت می‌کشیم اما این تراکنش‌ها معمولا خُرد هستند آنچنان کم‌ارزش که در برخی دامنه‌های ارزشی، قیمت تمام شده تراکنش ممکن است از ارزش آن تراکنش بیشتر باشد. گرچه به هر حال مبلغ تراکنش‌های ایران از کشورهای اندونزی، عربستان، آفریقای جنوبی و سنگاپور بیشتر است.

چین با ۳۱ میلیون کارتخوان فیزیکی در رتبه اول جهان در این شاخص قرار دارد و ایران در جایگاه دوم و فراتر از کشورهای برزیل، هند، ایتالیا، ترکیه و انگلستان! 

اگر بخواهیم این تعداد کارتخوان را نسبت جمعیت ارزیابی کنیم در بین کشورهایی که این شاخص برای آن‌ها ارائه شده، ایران دارای بیشترین مقدار است یعنی ۹۰ دستگاه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر. سایر کشورهای دارای کمتر از ۵۰ دستگاه به ازای هر ۱۰۰۰ نفر هستند.

مقایسه شاخص‌های فوق نشان می‌دهد ایران در رده کشورهای با بیشترین تعداد تراکنش پرداخت و بیشترین ابزار کارتخوان فیزیکی است ولی مبلغ نسبتا کمی از پرداخت‌ها را با سیستم پرداخت کارتی پردازش می‌کند.

شبکه پرداخت الکترونیکی در ایران اما با وجود چنین سهمی در اقتصاد کشور با چالش‌هایی به قدمت سال‌های فعالیت خود دست به گریبان است که بعید به نظر می‌رسد در سال 1400 نیز از آن‌ها خلاصی داشه باشد.

نظام کارمزدی نادرست یکی از بزرگترین و در عین حال پیچیده‌ترین مشکلات شبکه بانکی و پرداخت الکترونیکی در ایران است که علی‌رغم تلاش‌های فراوان تا کنون به قوت خود باقی است و در سال 1400 نیز چندان امیدی به حل آن نمی‌رود. پرداخت کارمزد تراکنش‌های خرید توسط بانک‌ها و رایگان بودن استفاده از ابزارهای پرداخت برای دارندگان و پذیرندگان پیامدهای ناگوار فراوانی برای شبکه پرداخت الکترونیکی به دنبال داشته و فشار زیادی را نیز بر بانک‌ها تحمیل می‌کند. این مدل کارمزدی همچنین مناسبات تجاری، امنیتی و اقتصادی را در این شبکه و حوزه‌های مرتبط تحت تأثیر قرار داده و ریشه بسیاری از هدرروی‌ها، نابهره‌وری‌ها و حتی بالا رفتن قیمت تمام شده تجهیز منابع در شبکه بانکی کشور است. افزایش تعداد تراکنش‌ها طی سال‌های اخیر به دامنه اثرگذاری این مشکل و به تبع آن پیچیدگی‌های حل آن دامن زده است و به همین خاطر به نظر نمی‌رسد با وجود تلاش‌هایی که بانک مرکزی برای ساماندهی و بازنگری در این مدل انجام می‌دهد بتوان چندان به اصلاح نظام کارمزدی در سال جاری امیدوار بود.

گذشته از این مشکل قدیمی، مجموعه‌ای از اتفاقات طی دو سال اخیر شبکه پرداخت الکترونیکی کشور را با پارادوکس جدیدی مواجه کرده است؛ ضریب نفوذ بالا، فراگیری و سهولت دسترسی همراه با پایداری قابل قبول خدمات شبکه پرداخت الکترونیکی باعث شده نهادهای حاکمیتی مختلف برای رفع نیازهای خود و انجام مسئولیت‌های قانونی به سراغ این شبکه بیایند؛ استفاده از کارتخوان‌ها برای توزیع کمک‌های معیشتی، اتصال شبکه پرداخت به سامانه‌های مالیاتی و حتی استفاده‌هایی مانند ثبت نام نامزدهای انتخابات شورای شهر از جمله این مراجعات است. 

گذشته از درستی یا نادرستی چنین استفاده‌هایی که در جای خود باید بررسی شوند نکته مهم این است که این قبیل کارکردها، ابزارهای پرداخت الکترونیکی را از ابزارهایی با کارکرد ایجاد سهولت در تبادلات پولی و پرداختی به ابزارهایی الزامی تبدیل کرده‌اند که نصب و استفاده از آن‌ها الزام قانونی دارد. به این ترتیب نمی‌توان از دارندگان این ابزار پذیرش انتظار داشت برای استفاده از این ابزارها که قرار است تراکنش‌های انجام شده با آن‌ها به عنوان مثال مبنای محاسبه مالیاتی بر درآمدشان باشد، کارمزدی پرداخت کنند. 

به عبارت دیگر تغییر پارادایم استفاده از ابزارهای پرداخت الکترونیکی را باید عمده‌ترین چالش شبکه پرداخت کشور در سال‌ 1400 و حتی سال‌های بعد از آن دانست که هزینه بسیار سنگینی به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد.