افزایش سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای در تولید ناخالص داخلی/ نوین‌سازی نظام توزیع و نقش مهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای

تیتر20 - داود چراغی، استادیار مرکز موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در گفتگو با تیتر20 با اشاره به اینکه نظام توزیع محصولات(کالا و خدمات) در ایران پس از اجرای طرح تحول نظام توزیع در سال 1388، تغییرات زیادی یافته است، به گونه‌ای که یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این طرح مهم حمایت از شکل‌گیری و فعالیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای است. همچنین در این طرح به نوعی از ایجاد و گسترش فعالیت‌های نوین در کسب و کارهای مختلف در زنجیره تامین و عرضه محصولات به خصوص در فعالیت‌های بازرگانی داخلی حمایت شده است. قابل ذکر است در سالیان قبل از تصویب طرح تحول نظام توزیع، گرفتن  مجوز برای فعالیت‌های نوین همچون فروشگاه‌های زنجیره‌ای، فروش اینترنتی و ... به سختی اعطا می‌شد. 

چراغی با بیان اینکه پس از تصویب طرح تحول توزیع، رشد فعالیت‌های نوین در عرضه کالا و خدمات به ویژه در فروشگاه‌های زنجیره‌ای پیشرفت قابل توجهی در ایجاد و فعالیت فروشگاه‌ها و شعبات آن انجام گرفته و هم عموم مردم استقبال زیادی از خرید محصولات مورد نیازشان نمودند. البته در دو سال اخیر با شیوع ویروس کرونا و پاندمی آن، به تبع محدودیت‌های مختلف رفت و آمد، تقاضا برای خرید آنلاین از فروشگاه‌های مختلف زنجیره‌ای، سنتی و بیشتر از همه فروشگاههای اینترنتی، افزایش یافت. این درحالی است که هنوز نظام توزیع محصولات در ایران اگرچه نسبت به دهه قبل بهبود یافته اما با مشکلاتی در تامین و عرضه محصولات با کمترین قیمت، بالاترین کیفیت، تنوع گسترده و در دسترس بودن خرید و رعایت استانداردهای مختلف سخت افزاری و نرم افزاری بهداشت، سلامت و حقوق مصرف کنندگان، روبرو است. در نتیجه هم در خرید حضوری و هم در خرید غیر حضوری، تخلف‌هایی صورت می گیرد که لازم است با انجام اقدامات لازم آن را  کمتر نمود. 

او با تاکید بر اینکه در سال 90 سهم نظام خرده‌فروشی در تولید ناخالص داخلی حدود 9.1 درصد به قیمت جاری بوده و تصریح کرد: این سهم 9 درصد فعالیت‌های مرتبط با بازرگانی داخلی(عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) به نسبت سال‌های گذشته از شرایط مطلوب‌تری برخوردار است اما بهتر است این سهم به کمتر از 7 درصد کاهش یابد. هرچه سهم کمتر باشد یعنی نظام توزیع کارآتر عمل کرده و نقش واسطه‌ها و دلالان در انتقال محصولات کمتر شده است.

چراغی با تاکید بر اینکه در سال 1397 سهم بازرگانی داخلی در تولید ناخالص داخلی در ایران افزایش و به بیش از 11 درصد رسیده، گفت: سال 1390 در بخش توزیع کالا، سهم فروشگاه‌های سنتی بیش از 61 و 31 صدم درصد بوده و سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای، شرکت‌های پخش و فروشگاه‌های اینترنتی حدود 38.69 درصد بوده، که در سال 1397 سهم فروشگاه‌های نوین به 40.4 درصد افزایش یافته است. 

این موضوع نشان می دهد هنوز سهم نظام سنتی توزیع از نظام نوین توزیع بیشتر است اما رقابت بین این کسب و کارها شکل گرفته و باید این فضای رقابتی براساس اصول اساسی رقابت در قیمت، کیفیت، تنوع و در دسترس بودن محصولات برای عموم جامعه به‌ عنوان مصرف کنندگان افزایش یابد. اما در کل تلاش‌های صورت گرفته برای بهبود نظام نوین توزیع در ایران تقریبا موفق بوده و باید این روند با سرعت بیشتری رشد و توسعه یابد. باید توجه داشت که گسترش رقابت از ابعاد مختلف به نفع اقتصاد ایران بصورت مستقیم و غیرمستقیم شده است به گونه ای که حتی بسیاری از فروشگاه‌های سنتی خرده‌فروشی به سمت استفاده از ابزار و روشهای نوین در جهت درآمد و سود بیشتر با جذب مشتریان بیشتر می‌باشند.

استادیار موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی اذعان داشت فروشگاه‌های زنجیره‌ای در جهان از دهه‌های ابتدای قرن بیستم در کشورهای توسعه یافته شکل گرفت و گسترش یافت. او با بیان اینکه در ایران از دهه بیست خورشیدی فروشگاه زنجیره‌ای فردوسی بصورت دولتی شکل گرفت، تصریح کرد: اما رشد این گونه فروشگاهها در ایران عمدتا در اواخر دهه 40 و اوایل دهه 50 توسط بخش خصوصی صورت گرفت. هرچند در ادامه با شروع جنگ تحمیلی و ...، تقریبا رشد فروشگاه‌های زنجیره‌ای بیشتر در قالب بخش تعاون همچون تعاونی کارگران، کارمندان و محلات صورت گرفت. اما در دهه 1370مجددا ایجاد و فعالیت فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای مدنظر دولت قرار گرفت و قشر تحصیل کرده و متوسط از تامین مایحتاج شان از فروشگاه‌های زنجیره‌ای استقبال کردند. هرچند رشد و توسعه فروشگاه‌های نوین بعد از انجام تحقیقات گسترده در موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی و انعکاس نتایج آنها با متولیان طرح تحول نظام اقتصادی ایران در نیمه دوم دهه 1380، گسترش یافت و خوشبختانه از این فروشگاه‌ها استقبال خوبی صورت گرفت و در نهایت در دهه 1390 جایگاه فروشگاه‌های نوین در شبکه توزیع محصولات در ایران تثبیت شد.