بهداشت اعتباری چگونه ضامن سلامت اقتصادی است؟

تیتر20 - بهداشت اعتباری هر چند نزد افکار عمومی واژه غریبی است، اما مدیران شاغل در نظام بانکی با آن مانوس هستند، به این دلیل که رعایت نکردن این مدل از بهداشت برابر با نفوذ بیماری در دارایی‌ها و حتی مرگ اموال است. به عبارت ساده‌تر بهداشت اعتباری را می‌توان پدیده‌ای همچون بهداشت فردی دانست، مجموعه‌ای از عادات و رفتارهای فردی که اسباب محافظت در برابر بیماری‌ها را فراهم می‌آورد با این تفاوت که هدف از رعایت بهداشت اعتباری مقاومت در برابر بیماری‌های مالی است، اختلالی که می‌تواند با نفوذ در سیستم مالی هر شخص حقیقی و حقوقی عملکرد آن را مختل کند و او را به ورطه ورشکستگی فرو برد. 

برای اینکه تصویر واضح‌تری از جایگاه بهداشت اعتباری در سیستم‌های بانکی ارائه کنیم، گزارش را با اقدامی که بانک دی در این زمینه صورت داده، ادامه می‌دهیم. بانک دی برای ارتقای بهداشت حرفه‌ای سامانه‌ای به نام «اطلس» را به راه انداخته است. اطلس این توانمندی را دارد که شمار تسهیلاتی که بانک دی اعطا کرده و نوع وثایقی که در برابر اعطای تسهیلات دریافت کرده را شناسایی کند، در نتیجه این دستاورد از پراکندگی تصمیم‌های اعتباری در بانک جلوگیری شده و تعهدات غیرمستقیم مشتریان شناسایی می‌شود. 

اطلس همچنین قابلیت شفاف کردن اطلاعات مشتریانی را که آمیختگی مالی و مدیریتی با هم دارند را داراست و در نهایت به مدیران کمک می‌کند تا در استفاده بهینه از اعتبارات بانکی و تخصیص آنها عملکرد بهتری داشته باشند، همین عملکرد مدیران است که میزان رعایت بهداشت اعتباری را در نظام بانکی تعیین می‌کند، هر قدر این بهداشت بیشتر رعایت شود، نظام بانکی سالم‌تر خواهد بود.  

بانک دی در شرایطی در سال 1395 از سامانه اطلس رونمایی کرد که فقر شناسایی ذی‌نفع واحد یکی از نقاط ضعف نظام بانکی به شمار می‌آمد، چرا که با وجود این ضعف یک مشتری می‌تواند به اشکال مختلف برای دریافت تسهیلات گوناگون از بانک‌ها اقدام کند و با این کار بانک را در زمان وصول مطالبات با مشکل مواجه کند. سامانه اطلس در راستای آیین‌نامه های «تسهیلات و تعهدات کلان» و «تسهیلات و تعهدات اشخاص مرتبط» بانک مرکزی طراحی شده است؛ این آیین‌نامه‌ها برای پیاده‌سازی در بانک‌های مختلف ابلاغ شده تا بانک‌ها سقف مشخصی از منابع خود را چه از نظر فردی و چه از نظر جمعی به تسهیلات و تعهدات کلان و یا اشخاص مرتبط اختصاص دهند. این سقف را بانک مرکزی معین کرده و بانک باید براساس دستورالعمل‌های یادشده در آیین‌نامه مربوطه پس از شناسایی این گروه‌ها از میان مشتریان خود، سقف تسهیلات و تعهدات اعطایی به آنها را کنترل کند.

از آنجایی که همه ارکان اعتباری بانک‌ها باید اطلاعات دقیقی از ذی‌نفع واحد داشته باشند تا بتوانند در صورت لزوم نسبت به تشخیص افراد حقوقی معرفی شده برای دریافت تسهیلات دچار انحراف نشوند، استقرار این سامانه در بانک دی سبب‌ساز افزایش بهداشت اعتباری و تصمیم‌گیری آسان‌تر برای مدیران در استفاده بهینه از منابع بانک و تخصیص عادلانه‌تر این منابع می شود و علاوه بر این ضوابط تعیین شده در مورد اشخاص مرتبط به طور مناسب کنترل و رعایت می‌شود. در نتیجه اینها امکان تخصیص منابع بانکی به تعداد بیشتری از افراد جامعه  فراهم می‌آید، سبد اعتباری بانک‌ها متنوع‌تر می‌شود و از زیان‌های ناشی از تمرکز منابع بانک‌ها برای یک شخص یا گروهی از اشخاص که با یکدیگر مرتبط یا به تعبیری ذی‌نفع واحد هستند، کاسته می‌شود. همچنین برای تسهیلات و تعهدات قابل اعطا به هر ذی‌نفع واحد سقفی تعریف می‌شود، بخش محدودی از منابع بانک‌ها به تسهیلات و تعهدات اختصاص می‌یابد و در تخصیص منابع سیستم بانکی به آحاد جامعه عدالت اجتماعی رعایت می‌شود. 

با آنچه از کارکرد اطلس در بانک دی روایت شد تصویر واضح‌تری از بهداشت اعتباری به‌دست آمد، با این حال داستان بهداشت اعتباری در ایران تنها به این بانک جوان خلاصه نمی‌شود و جای خوشحالی دارد که دامنه آن به دیگر بنگاه‌های فعال در نظام بانکی کشور نیز کشیده شده است و جست‌وجو درباره این عبارت در فضای مجازی با اسامی بانک‌هایی دیگر همچون کارآفرین، پست‌بانک، اقتصاد نوین و... نیز همراه است و این امر از توجه ویژه مدیران بانکی به مقوله بهداشت اعتباری حکایت دارد. 

اگر همچنان به موضوع بهداشت اعتباری علاقه‌مند هستید، دانستن این نکته هم می‌تواند جذاب باشد که بنگاه‌های اقتصادی در رعایت این موضوع از پنج مشخصه بهره می‌برند. فارغ از واژگان انگلیسی که هم عبارت بهداشت اعتباری و هم مشخصه‌های آفریننده آن برگرفته‌ از این زبان هستند، این نکته حائز اهمیت است که بنگاه‌های اقتصادی در ارائه اعتبار به مراجعان خود با رعایت موارد زیر می‌توانند بهداشت اعتباری را ارتقا دهند. 

مورد اول، شخصیت متقاضی اعتبار است و مواردی از قبیل میزان تحصیلات، وضعیت شغلی، وضعیت تاهل و وضعیت بازپرداخت دیگر تسهیلات دریافتی او توصیف‌کننده این شخصیت است. پس از شخصیت باید ظرفیت متقاضی اعتبار را با بررسی رقم و زمان دریافت درآمد او و قدرت بازپرداخت با توجه به دیگر بدهی‌هایش سنجید. حجم سرمایه‌گذاری متقاضی در پروژه‌ای که برای آن نیاز به وام دارد، وثیقه‌ای که ضمانت بازپرداخت وام است و در نهایت شرایط اقتصادی کشور و جهان مجموع مشخصه‌هایی را تشکیل می‌دهد که یک بنگاه اقتصادی در ارائه تسهیلات باید به آنها توجه کند تا بهداشت اعتباری آن حفظ شود.