چهار سناریو از یارانه جدید

تیتر 20-بازوی پژوهشی سازمان برنامه وبودجه کشور در چهار سناریوی پرداخت یارانه نقدی و تبعات آن را بررسی کرده است. این چهار سناریو عبارتند از: پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70‌هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا پنجم، پرداخت یارانه نقدی 70‌هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا هفتم، پرداخت یارانه نقدی 90 هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا پنجم و پرداخت یارانه نقدی 110هزارتومانی به خانوارهای دهک‌‌‌های اول تا پنجم. بر اساس نتایج این پژوهش هر چهار سناریو سبب کاهش نسبت مخارج خانوارها و ضریب جینی می‌شود، اما درمیان این سناریوها، بیشترین تغییرات کاهشی مربوط به سناریوی چهارم است. به عبارت دیگر، بیشترین میزان سرانه یارانه جدید یعنی 110‌هزار تومان برای دهک‌های اول تا پنجم، بیشترین اثر حمایتی را در پی خواهد داشت. البته این گزارش معتقد است درخصوص منابع مورد نظر و اثرات تورمی باید پژوهش بیشتری در نظر گرفته شود.

اهمیت یارانه نقدی در رفاه خانوار
یکی از بحث‌هایی که در 2 یا 3 سال‌ اخیر در حوزه سیاست‌های حمایتی از خانوارها مطرح‌‌‌ شده است، پرداخت یارانه نقدی جدید به‌منظور حفظ سطح رفاه و کمک به معیشت خانوار است. یک جنبه مهم پرداخت یارانه نقدی کمک به هموار شدن توزیع درآمد و کاهش نابرابری‌هاست. مسلما این جنبه توسط پرداخت همگانی یارانه نقدی نه‌‌‌تنها به‌‌‌سختی حاصل می‌شود، بلکه می‌توان گفت که پرداخت همگانی، سوی مخالف عدالت در توزیع قرار دارد. بر این اساس، مرکز پژوهش‌‌‌های توسعه و آینده‌‌‌نگری با استفاده از داده‌های خام بودجه خانوار مرکز آمار ایران در سال 99، درگزارشی با عنوان «برآورد اثرات اعطای یارانه‌‌‌های نقدی جدید بر شاخص‌های توزیع درآمد خانوارهای شهری در سناریوهای مختلف» به ارزیابی آثار پرداخت یارانه بر مبنای داده‌‌‌های مذکور در قالب چهار سناریوی مختلف پرداخته است.

شاخص‌ها ارزیابی شکاف رفاه خانوارها
یکی از شاخص‌های مورد استفاده برای بیان میزان نابرابری در اقتصاد، ضریب جینی است. این شاخص که برای تحلیل وضعیت توزیع درآمد به‌‌‌طور معمول مورد استفاده قرار می‌گیرد، در حالت برابری کامل عدد صفر و در وضعیت نابرابری کامل کمیت یک را اختیار می‌کند، بنابراین کاهش ضریب جینی به معنی بهبود توزیع درآمد است.

علاوه بر ضریب جینی، استفاده از نسبت‌های درآمد (مخارج کل) دهک‌های بالایی به دهک میانی یا به دهک اول نیز بیانگر نحوه توزیع متغیر درآمد در بین گروه‌ها یا دهک‌هاست. کاهش این نسبت‌ها (دهک‌های بالایی توزیع به دهک‌های پایین توزیع) به معنی بهبود توزیع برای متغیر مورد نظر (مثلا درآمد) است. در این مطالعه برای بررسی اثرات اعطای یارانه‌های نقدی بر توزیع درآمد از شاخص ضریب جینی، نسبت درآمد (مخارج کل) دهک نهم به دهک اول، نسبت درآمد (مخارج کل) دهک نهم به دهک پنجم و نسبت درآمد (مخارج کل) دهک پنجم به دهک اول استفاده ‌‌‌شده است. به عنوان مثال، بررسی‌ها در این گزارش نشان می‌دهد که نسبت مخارج کل دهک نهم به مخارج کل دهک اول، برابر 2/ 5 است؛ یعنی مخارج سالانه دهک نهم کمی بیش از 5 برابر مخارج دهک اول است. نسبت مخارج دهک نهم به دهک پنجم 3/ 2 و برای دهک پنجم به دهک اول حدود 2/ 2 به‌‌‌ دست ‌‌‌آمده است. همچنین نسبت مخارج صدک هفتاد و پنجم به صدک پنجاهم 3/ 2 برآورد شده است. محاسبات این پژوهش نشان می‌دهد که ضریب جینی مخارج کل مقدار 365/ 0 است. قابل‌توجه است از آنجاکه درآمد (مخارج کل) دهک دهم بسیار بزرگ‌تر از دهک‌‌‌های دیگر حتی دهک نهم بوده و مقدار مخارج کل این دهک در قسمت انتهایی توزیع چوله به راست قرار می‌گیرد، در ادبیات کاربردی بررسی وضعیت توزیع درآمد، دهک دهم را برای مقایسه به کار نمی‌‌‌برند.

روش محاسبه مبلغ یارانه نقدی جدید
بازوی پژوهشی سازمان برنامه و بودجه کشور، در این مطالعه به محاسبه مبلغ یارانه نقدی پرداخته است. کارشناسان این مقاله برای محاسبه سناریوهای رقم یارانه پرداختی، از مخارج کل یا از مخارج خوراکی‌‌‌ها استفاده کرده‌اند. از آنجا که ارقام محاسبه‌‌‌شده برای پرداخت برحسب مخارج کل بالا به نظر می‌رسد، بنابراین، از مخارج خوراکی‌‌‌ها به‌‌‌عنوان پایه محاسبه استفاده‌‌‌ شده است. در محاسبه این پژوهش، از افزایش قیمت خوراکی‌ها در مخارج خانوارها به عنوان پایه محاسبه استفاده شده است. در نتیجه محاسبات این پژوهش نشان می‌دهد که «سرانه میزان پرداختی برحسب مخارج خوراکی‌‌‌ها» از ارقام 70‌هزار و 697 تومان به‌‌‌صورت سرانه و ماهانه برای دهک اول شروع‌‌‌ شده و به حداکثر حدود 120‌هزار تومان برای دهک نهم می‌‌‌رسد. بنابراین انتخاب ارقام پرداختی را می‌توان با یک کف 70‌هزار تومان، یک رقم میانی 90‌هزار تومان و یک رقم 110‌هزار تومان به‌عنوان سقف پرداختی در نظر گرفت.

اثرات یارانه جدید نقدی بر توزیع درآمد
برای ارزیابی اثرات اجرای پرداخت یارانه نقدی جدید بر شاخص‌‌‌های توزیع درآمد، چهار گزینه سیاستی در نظر گرفته‌‌‌ شده است. این چهار گزینه عبارتند از: (1) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70‌هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری، (2) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 70‌هزار تومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک هفتم شهری، (3) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 90 هزارتومانی به خانوارهای دهک‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری و (4) پرداخت یارانه نقدی جدید سرانه و ماهانه 110 هزارتومانی به خانوارهای دهک‌‌‌های اول تا حداکثر مخارج کل دهک پنجم شهری./دنیای اقتصاد