دلایل سهم اندک صنعت از صادرات غیرنفتی کشور

تیتر۲۰- آمار صادرات صنعتی در هشت‌ماهه امسال افزایش میزان صادرات نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. اما بررسی  دقیق‌تر حاکی از تهدید بازارهای صادرات صنعتی بنگاه‌‌‌هاست. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد سیاست‌‌‌های سختگیرانه ارزی، عدم‌حمایت کافی از صادرات و اعمال قوانین مرتبط با اخذ تعهد ارزی و افزایش هزینه تمام‌شده تولید و فعالیت‌‌‌ها، افت توان صادراتی بنگاه‌‌‌ها در بخش صنعت را به دنبال داشته و موجب شده است صادرات به‌صرفه نباشد. همچنین سیاست‌‌‌هایی که به نبود ‌حمایت از صادرات منجر شده ، تجارت با کشورهای همسایه را که عمده‌‌‌ترین شرکای تجاری بخش صنعت هستند، کاهش داده است. شاهد این ماجرا گزارش‌‌‌های دوره‌‌‌ای، از جمله گزارش شامخ بخش صنعت است که نشان می‌دهد شاخص میزان صادرات کالا و خدمات در آذرماه در مقایسه با آبان‌ماه با شدت بیشتری کاهش داشته و به کمترین میزان سه‌ماه اخیر رسیده و حاکی از این است که صادرات صنعت برای ششمین ماه متوالی کاهش داشته است.

صادرات صنعتی در هشت‌ماهه 1402

بررسی آمار صادرات غیرنفتی طی هشت‌ماهه 1402 به تفکیک بخش‌‌‌های عمده و مقایسه با مدت مشابه سال قبل حاکی از این است که صادرات صنعت از لحاظ ارزشی و وزنی رشد داشته است. با این حال، ارزش واحد صادرات این بخش منفی بوده است. کشور در هشت‌ماهه 1402، 4میلیارد و 938میلیون دلار به وزن 4645‌هزار تن کالا صادر کرده است که از لحاظ ارزشی 12‌درصد و از لحاظ وزنی 13‌درصد افزایش نشان می‌دهد. ارزش واحد صادرات صنعت منفی یک‌درصد بوده است.

بررسی صادرات به تفکیک بخش‌‌‌های عمده و گروه‌‌‌های کالایی طی این مدت حاکی از این است که محصولات پلیمری 4.1درصد، صنایع غذایی 3.7درصد، صنایع شیمیایی 2.1درصد، نساجی، پوشاک و کفش 1.5درصد، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات 0.9درصد، لوازم‌خانگی 0.8درصد، صنایع برق و الکترونیک 0.8درصد، خودرو و نیروی محرکه 0.6درصد، محصولات سلولزی 0.5درصد، دارو 0.2درصد، صنایع ورزشی و خلاق 0.1‌درصد و تجهیزات پزشکی کمتر از یک‌درصد و نزدیک به صفر سهم ارزشی از صادرات کشور داشته‌‌‌اند.

سهم ناچیز ایران از صادرات صنایع خلاق در حالی است که اهمیت نسبی صادرات خلاق در دنیا در حال افزایش است. طبق برآورد آنکتاد در سال 2020، کالاها و خدمات خلاقانه به ترتیب نماینده 3 و 21‌درصد از کل صادرات کالاها و خدمات بودند. در این سال چین با 169میلیارد دلار صادرات، بزرگ‌ترین صادرکننده کالاهای خلاق بود و ایالات‌متحده با 32میلیارد دلار، ایتالیا با 27میلیارد دلار، آلمان با 26میلیارد دلار و هنگ‌کنگ با 24میلیارد دلار سهم عمده‌‌‌ای از صادرات این کالاها در دنیا داشته‌‌‌اند.

عمده‌‌‌ترین مقاصد صادراتی صنعت

بررسی مقاصد صادراتی طی هشت‌ماهه 1402 نیز نشان می‌دهد صادرات صنعتی کشور همچنان محدود به چند کشور همسایه است. نزدیک به 45‌درصد صادرات صنعتی ایران طی این مدت به عراق بوده است. افغانستان با 0.9درصد، پاکستان با 0.8درصد، امارات متحده عربی با 0.6درصد، ترکیه با 0.5درصد، فدراسیون روسیه با 0.4درصد، جمهوری‌آذربایجان با 0.3درصد، ترکمنستان با 0.3‌درصد و سایر کشورها با سهم 17درصدی، اصلی‌‌‌ترین مقاصد صادراتی بخش صنعت هستند.

اما در حالی نزدیک به نیمی از صادرات صنعتی کشور به عراق است که براساس اظهارات فعالان اقتصادی، تاجران ایرانی در حال واگذاری بازار این کشور به رقبا از جمله ترکیه، عربستان و امارات هستند. این موضوع به این دلیل است که محصولات ایرانی در این بازار به گفته فعالان اقتصادی 20‌درصد گران‌‌‌تر از رقبای دیگر است. دلیل قیمت بالاتر کالاهای ایرانی در بازارهای صادراتی از جمله عراق نیز به سیاست‌‌‌های ارزی کشور از جمله پیمان‌‌‌سپاری ارزی و این موضوع بر می‌‌‌گردد که صادرکنندگان مجبورند ارز حاصل از صادرات را ارزان‌‌‌تر بفروشند.

بررسی آمار صادرات به عراق به عنوان دومین بازار صادراتی کشور، حاکی از این است که صادرات صنعتی به این کشور شامل محصولات پلیمری با سهم 11درصدی، صنایع غذایی با سهم 9درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم 3درصدی است. این در حالی است که صادرات صنعتی به چین به عنوان اولین بازار صادراتی کشور، سهم چندانی از آمار صادرات هشت‌ماهه نداشته است. صادرات صنعتی کشور به امارات به عنوان سومین بازار صادراتی کشور نیز تنها شامل صنایع شیمیایی با سهم 6درصدی است. صادرات صنعتی ایران به ترکیه به عنوان چهارمین بازار صادراتی کشور نیز ناچیز بوده و این کشور سهم چندانی از صادرات صنعتی کشور نداشته است. صادرات صنعتی به هند به‌عنوان پنجمین بازار صادراتی نیز تنها شامل صنایع شیمیایی با سهم 4درصدی است. صادرات صنعتی به پاکستان به عنوان ششمین بازار صادراتی وضعیت نسبتا بهتری دارد. صادرات به این کشور شامل صنایع غذایی با سهم 11درصدی و محصولات پلیمری با سهم 10درصدی است. بررسی صادرات صنعتی به افغانستان به عنوان هفتمین بازار صادراتی کشور نیز نشان می‌دهد صنایع غذایی و محصولات پلیمری عمده‌‌‌ترین کالای صادراتی صنعتی به این کشور هر دو با سهم 11درصدی است. نساجی، پوشاک و کفش با سهم 7درصدی و صنایع شیمیایی با سهم 3درصدی دیگر محصولات صنعتی صادراتی به این کشور است. بررسی صادرات به عمان به‌عنوان هشتمین بازار صادراتی کشور حاکی از این است که عمده‌‌‌ترین اقلام صادراتی به این کشور شامل شمش فولاد و قیر است و صادرات صنعتی عمده‌‌‌ای به این کشور نداریم. صادرات صنعتی ایران به فدراسیون روسیه به عنوان نهمین بازار صادراتی نیز تنها شامل صنایع غذایی با سهم 8درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم 6درصدی و شیمیایی با سهم 4درصدی است. صادرات صنعتی به اندونزی به‌عنوان دهمین بازار صادراتی تقریبا صفر بوده است و بیش از 93‌درصد صادرات ایران به این کشور شمش فولاد است.

سهم ناچیز صادرات فناوری

بررسی آمار صادرات همچنین حاکی از این است که محصولات واسطه‌‌‌ای سهم ارزشی 85.2درصدی، محصولات مصرفی سهم 13.9درصدی و محصولات سرمایه‌‌‌ای سهم 0.9درصدی از صادرات هشت‌ماهه 1402 دارند. این در حالی است که در مقایسه با هشت‌ماهه 1401، سهم ارزشی کالاهای واسطه‌‌‌ای در صادرات 3‌درصد کاهش و سهم ارزشی کالاهای مصرفی و سرمایه‌‌‌ای به ترتیب 15و 11‌درصد افزایش داشته است. از لحاظ وزنی اما صادرات کالاهای واسطه‌‌‌ای 29‌درصد افزایش و صادرات کالاهای مصرفی یک‌‌درصد کاهش نشان می‌دهد. موضوع قابل تامل دیگر در بررسی آمار صادرات، سهم ناچیز صادرات محصولات با فناوری بالاست. در هشت‌ماهه 1402، صادرات فناوری سطح بالا تنها 0.1‌درصد از صادرت کشور و صادرات فناوری سطح پایین، 0.8‌درصد از صادرات کشور را شامل شده است. صادرات فناوری سطح متوسط، 30درصد، صادرات مبتنی بر منابع 24‌درصد و صادرات محصولات اولیه 37‌درصد صادرات هشت‌ماهه امسال را شامل شده است.

واردات صنعتی در هشت‌ماهه 1402

بررسی سهم ارزشی بخش‌‌‌های عمده کالایی از واردات طی هشت‌ماهه سال 1402 حاکی از سهم 68درصدی بخش صنعت است. کشور در این مدت 28میلیارد و 706میلیون دلار واردات صنعتی به وزن 6939‌هزار تن داشته که نسبت به هشت‌ماه مشابه سال 1401، از لحاظ ارزشی 19‌درصد و از لحاظ وزنی 6‌درصد رشد نشان می‌‌‌دهد و ارزش واحد واردات این بخش نیز 12‌درصد افزایش داشته است.

بررسی آمار واردات به تفکیک نوع کالا نیز حاکی از این است که کالاهای واسطه‌‌‌ای سهم ارزشی 72.4درصدی، کالاهای سرمایه‌‌‌ای سهم 14.7درصدی و کالاهای مصرفی سهم 12.8درصدی از واردات کشور در هشت‌ماهه 1402 داشته‌‌‌اند.  اما ایران چه کالاهای صنعتی را در هشت‌ماهه امسال وارد کرده است؟ بررسی آمار واردات صنعتی بیانگر این است که خودرو و نیروی محرکه سهم 15.2درصدی، صنایع برق و الکترونیک سهم 13.7درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات سهم 9.7درصدی، شیمیایی سهم 6.7درصدی، صنایع غذایی سهم 6.6درصدی، محصولات پلیمری سهم 3.9درصدی، نساجی، پوشاک و کفش سهم 3.1درصدی، محصولات سلولزی سهم 3.1درصدی، تجهیزات پزشکی سهم 2.7درصدی، دارو سهم 2درصدی، لوازم خانگی سهم 1.3درصدی، سایر تولیدات صنعتی سهم 0.1درصدی و صنایع ورزشی و خلاق سهم 0.1درصدی از واردات کشور در این بازه زمانی داشته‌‌‌اند.

مبادی وارداتی بخش صنعت

بررسی مبادی وارداتی بخش صنعت طی هشت‌ماهه 1402 نشان می‌دهد، چین با سهم 36درصدی، عمده‌‌‌ترین مبدا وارداتی بخش صنعت است؛ این در حالی است که ایران صادرات صنعتی عمده‌‌‌ای به این کشور ندارد. امارات متحده عربی با سهم 30درصدی، ترکیه با سهم 10درصدی، آلمان با سهم 4درصدی، ایتالیا با سهم 2درصدی، هند با سهم یک‌درصدی و سایر کشورها با سهم 17درصدی، دیگر مبادی وارداتی بخش صنعت هستند.واردات صنعتی از امارات شامل صنایع برق و الکترونیک با سهم 22درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم 9درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم 7درصدی، شیمیایی با سهم 6درصدی و صنایع غذایی با سهم 6درصدی است.

واردات صنعتی از چین شامل خودرو و نیروی محرکه با سهم 34درصدی، صنایع برق و الکترونیک با سهم 17درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم 12درصدی، شیمیایی با سهم 7درصدی، محصولات پلیمری با سهم 5درصدی و لوازم‌خانگی با سهم 3درصدی است. واردات صنعتی از ترکیه نیز شامل صنایع غذایی با سهم 17درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم 12درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم 8درصدی، شیمیایی با سهم 7درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم 6درصدی است.

واردات صنعتی از آلمان هم شامل ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم 40درصدی، صنایع برق و الکترونیک با سهم 8درصدی، صنایع غذایی با سهم 8درصدی، خودرو و نیروی محرکه با سهم 7درصدی، تجهیزات پزشکی با سهم 7درصدی و شیمیایی با سهم 6درصدی است.واردات صنعتی از هند نیز شامل شیمیایی با سهم 15درصدی و صنایع غذایی با سهم5درصدی است. واردات صنعتی از روسیه شامل محصولات سلولزی با سهم 14درصدی، صنایع غذایی با سهم 6درصدی، ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم 5درصدی و شیمیایی با سهم 2درصدی است./دنیای اقتصاد