چرا تراز تجاری منطقه آزاد انزلی منفی است؟

تیتر ۲۰ -  براساس عملکرد بندری منطقه آزاد انزلی در 9 ماهه 1402 نشان می دهد که 141 کشتی به این بندر وارد و 478 هزار و 308 تن محصول تخلیه کردند. همچنین 39 کشتی به بنادر منطقه آزاد انزلی وارد شده که در مجموع 56 هزار و 995 تن کالا بارگیری کرده اند.

 هرچند در این گزارش اشاره شده که میزان بارگیری کالا از بندر انزلی رشدی 31 درصدی و تخلیه کالا از بندر انزلی رشدی 28 درصدی داشته است. اما با توجه به تراز منفی 421 هزار تن کالا در 9 ماهه سال 1402 وجود داشته نتیجه این است که عملا وعده توسعه صنعتی منطقه آزاد انزلی محقق نشده و صادرات از این منطقه محدود به کالاهای کشاورزی و غذایی بوده است.

در حالی که پیش از این دبیر شورای عالی مناطق آزاد اعلام کرده بود که منطقه آزاد انزلی به هابی برای توسعه تجارت با روسیه و کشورهای حوزه اوراسیا خواهد بود. اما در شرایط کنونی آمارها حکایت از این دارد که بندر این منطقه به هابی برای واردات کالا تبدیل شده است.

از طرف دیگر تعداد 39 کشتی در ایران 56 هزار تن صادرات داشته اند که نشان می دهد که هر کشتی کمتر از 1500 تن کالا بارگیری کرده است. در مقابل 141 کشور به بندر انزلی وارد شده و 470 هزار تن بار تخلیه کرده اند و این یعنی به طور میانگین هر کشتی وارد شده به بندر انزلی بیش از 3 هزار تن بار داشته اند.

این اعداد گویای این است که آمار کالای سفارش صادرات ایران از بندر انزلی بسیار جزئی بوده یا مقصد بازار کوچکی بودن که از شناورها کوچک برای حمل بار استفاده شده است. 

باید توجه داشت که در حال حاضر عمده صادرات ایران به منطقه اوراسیا شامل پسته، محصولات شیمیایی، فولادی و صنایع غذایی است. از این رو حجم کم صادرات ایران از بندر انزلی نکته دیگری را نمایان می کند که از این بندر بیشتر برای صادرات صنایع غذایی و محصولات کشاورزی استفاده شده است.

در سال های اخیر که بحث فعال سازی کریدور شمال- جنوب مطرح بوده، همواره مقامات ایرانی از عدم آمادگی اسکله های روسیه برای پذیرش کشتی های قول پیکر انتقاد کرده اند. همچنین بر عدم تمایل هندی ها برای انتقال کالا از این کریدور و استفاده از بنادر شمالی ایران برای واردات و صادرات کالا از این کشور به روسیه و بالعکس گلایه مند بوده اند. در شرایط کنونی  وضعیت واردات و صادرات از بندر منطقه انزلی نشان می دهد که نه تنها موضوع ترانزیت کالا مطرح نیست، بلکه ایران بیشتر از این بندر برای واردات کالاهایی مانند گندم استفاده می کند.

بنابراین در حال حاضر ارزیابی فعالیت منطقه آزاد انزلی نشان می دهد که در مقطع کنونی صادرات کالا از این منطقه و حتی صادرات مجدد آن اصلا قابل دفاع نیست. هرچند این منطقه در چند وقت اخیر تلاش کرده با تقویت گردشگری خلا ناشی از ضعف عملکرد صنعتی را بپوشاند. با این حال در صورتی که در این منطقه سرمایه گذاری مناسب برای توسعه زیرساخت ها و تقویت سرمایه گذاری انجام نشود نمی تواند در مقابل سایر مناطق آزاد که به صورت تخصصی روی یک یا چند حوزه فعالیت می کنند حرفی برای گفت داشته باشد.

به طور قطع یکی از ظرفیت های منطقه آزاد انزلی می تواند تولید و تامین کالاهای مورد نیاز روسیه باشد که شامل مجموعه از کالاهای صنعتی از صنایع غذایی یا تجهیزات خودرو و ... است.

 در سال های اخیر با وجود اینکه مزیت تجارت با روسیه برای ایران و به ویژه برای شهرهای شمالی کشور از جمله منطقه آزاد انزلی نمایان بوده است. اما برنامه ریزی برای جذب سرمایه گذاری در این منطقه آزاد شکل نگرفته است. به همین دلیل تراز تجاری آنجا بسیار ضعیف است. از این رو تا زمانی که سرمایه گذاری مولد در این منطقه شکل نگیرد و در کنار آن تجارت دریایی تقویت نشود این عملکرد منفی مثبت نخواهد شد.