استقبال کم رمق مردم از دسته چک الکترونیک/ زیر ساخت ضعیف برای صدور امضای دیجیتال 

تیتر20 - گذار خدمات بانکی از عصر اسناد کاغذی به عصر اسناد دیجیتال، زمینه حاکمیت فرایندهای الکترونیک بر نقل و انتقالات را فراهم کرده است. یکی از حوزه های بانکی که به سرعت زیادی از این تغییر تاثیر پذیرفته، انتقال بدهی های مستقیم است. محصولی که این تغییر را ممکن می کند، چک الکترونیک (eCheck) است. 

فناوری چک الکترونیک، سال 1339 شمسی در آمریکا ایجاد شد. آمریکایی ها از زیر ساخت ACH (انتقالات تسویه حساب خودکار) برای راه اندازی چک الکترونیک استفاده کردند. فناوری دیگری که در چک الکترونیک به کار گرفته شد، EFT (انتقال وجوه الکترونیکی) است. چک الکترونیک یک نوع EFT است که از شبکه ACH استفاده می کند.

 
مزایای چک الکترونیک
تنها در 3 ماهه دوم سال 2021 بیش از 7 میلیارد پرداخت الکترونیک مبتنی بر چک الکترونیک، به ارزش 18.4 تریلیون دلار در دنیا به گردش درآمده است. چک الکترونیک، امکان جعل چک را از بین می برد؛ ضمن اینکه امکان صدور آنی و برخطَ چک، انتقال سریع از کارتابل صادرکننده به کارتابل طرف دیگر معامله که چک در وجه او نوشته می شود و حدف مراجعه حضوری را ممکن می کند. 

نظام بانکی ایران شکاف گسترده ای در به کارگیری این فناوری با جهان دارد؛ هم به لحاظ زمانی و هم به لحاظ حجم تبادلات مالی. سامانه چک الکترونیک (چکاد) تازه در آبان 1401 در ایران راه اندازی شد. بر همین اساس، طبیعی است که نتوان انتظار استقبال چندانی را از این فناوری داشت. 

استقبال کم و زیرساخت ضعیف
داده های موجود نشان می دهند که 600 هزار نفر از چک الکترونیک استفاده می کنند که 300 هزار چک نقد شده است. از کل میزان نقدشوندگی چک ها تنها 1 درصد آنها به چک های الکترونیک اختصاص دارد. بر همین اساس، تاکنون 12 بانک به چکاد متصل شده اند. قرار است که 3 بانک دیگر هم به این سامانه متصل شوند.

 
بانک مرکزی در نظر دارد که تا 3 سال آینده تمام بانک ها را به چکاد متصل کند تا چک کاغذی به کل حذف شود اما به نظر نمی رسد که زیرساخت های موجود که صدور امضای دیجیتال و احراز هویت الکترونیک را در پیوند با یکدیگر ممکن می کنند، آماده باشند. یکی از دلایل استقبال پایین از چک الکترونیک هم همین ضعف است. 

در حال حضار یک برنامه تلفن همراه (برنامک) برای این منظور وجود دارد که همه باید به آن رجوع کنند؛ در حالی که ظرفیت کافی برای تحمل رجوع تعداد زیادی کاربر در روز به آن دیده نشده است. در نتیجه خطای عدم برقراری ارتباط با سرور در پاسخ به درخواست های کاربران نمایش داده می شود. 

ایراد دیگر این برنامه که کاربران به آن اشاره می کنند به زمانی برمی گردد که به احراز هویت از طریق تشخیص چهره نیاز است. در این مواقع هم کاربران صدور خطا را گزارش می دهند. یک کارمند بانک هم گزارش داده است که احراز هویت با این برنامه از 9 صبح تا پایان ساعت اداری، ممکن نیست. 

البته دریافت خدمات از این برنامه با پرداخت هزینه انجام می شود. پس از پرداخت، به کاربر پیام می رسد که برای ادامه کار به کارتابل درخواست رجوع و کد پیگیری را انتخاب کند. با این وجود، در کارتابل درخواست، هیچ کد پیگیری وجود ندارد.  در واقع از همان ابتدای کار، مشکل وجود دارد. 

بانک های دارای بهترین عملکرد 
با همه این احوال، برخی بانک ها دست روی دست نگذاشته اند و در زمینه صدور چک الکترونیک موفق تر و پیش روتر از سایرین عمل کرده اند. بانک تجارت در میان اولین بانک ها در این زمینه، قرار دارد. این بانک برنامه های متعددی را در این زمینه پیاده کرد؛ از جمله سامانه چک نگار تجارت و راه اندازی بستر متمرکز مدیریت پیامک چک. 
بانک صادرات هم از اولین ها در زمینه متصل شدن به چکاد از طریق سامانه اختصاصی خود چکنو به حساب می آید. چکنو با بارگیری از امضای دیجیتال بر روی برنامه همراه بانک این بانک، زمینه ثبت فعال سازی، ثبت درخواست صور دسته چک، مدیریت چک ها و... را فراهم کرده است. 

آینده چک الکترونیک 
در حال حاضر، خدمات چک الکترونیک بر اساس امضای دیجیتال، رمز نگاری می شود اما در آینده ادغام بلاکچین با خدمات بانکی، رمزنگاری امضای دیجیتال را از حالت انحصاری خارج می کند. ضمن اینکه بلاکچین، تراکنش های مربوط به چک ها را در محیطی امن تری نسبت به رمزنگاری های کنونی که مبتنی بر تکنولوژی های قدیمی تر تابع هش است، پردازش می کند.