نفوذ ضعیف بیمه در ایران / مصرف بیمه از سر اجبار و نه انتخاب 

تیتر20 - سهم خرید بیمه نامه در سبد مصرف خانوار و افراد یکی از معیارهای سنجش توسعه یافتگی کشورها محسوب می‌شود. بر این اساس، هرچه اندازه تولید ناخالص داخلی یک کشور بزرگ‌تر شود، می‌توانیم شاهد بالاتر رفتن سهم تولید حق بیمه در آن کشور باشیم. ایالات متحده آمریکا به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان که بیش از ۳۳۳ میلیون نفر جمعیت دارد، در صدر سرآمدان مصرف بیمه قرار دارد. 

برای درک بهتر رابطه رفاه و توسعه با میزان مصرف بیمه، باید به سراغ شاخص‌های این بخش برویم. یکی از این شاخص ها، سرانه خرید بیمه است. این شاخص، از تقسیم فروش بیمه نامه در یک سال بر جمعیت یک کشور در همان سال به دست می‌آید. آمریکا با بیش از ۳۳۳ میلیون نفر جمعیت، سرانه ۷ هزار و ۶۷۳ دلاری دارد. 

در سال ۲۰۲۲، بیش از ۵۸ درصد مصرف جهانی بیمه مربوط به آمریکایی‌ها و غیرآمریکایی مقیم ایالات متحده بوده است. قاعدتا هرچه رفاه یک کشور بر حسب سرانه تولید ناخالص داخلی که از تقسیم تولید ناخالص داخلی بر جمعیت به دست می‌آید کمتر باشد، کیک رفاه در آن کشور کوچک‌تر است. 

عوارض نبود رفاه بر خرید بیمه 
این به معنای توسعه نیافتگی و در نتیجه مصرف کمتر بر روی کالاهای غیریارانه‌ای است. در نتیجه، هرچه درآمدهای خانوار کمتر باشد، میل به خرید بیمه‌های غیراجباری کمتر می‌شود. در این شرایط، جمعیت مصرف کننده کالاها و خدمات باید درآمدهای خود را صرف تامین مایحتاج ضروری کنند و بیمه‌های زندگی را از سبد خرید خود حذف کنند. 

بیمه در ایران، چنین شرایطی را دارد. برای درک وضعیت ایران باید شاخص «ضریب نفوذ بیمه» را در نظر داشت. این ضریب از نسبت حق بیمه‌های تولیدی و خسارت پرداختی بیمه به تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید. 

در واقع این شاخص به صورت اسمی و نه حقیقی، به ما می‌گوید که چند درصد از تولید اقتصادی بر حسب ارزش افزوده بخش‌های صنعت، کشاورزی و خدمات از سوی حق بیمه‌ها و خسارت‌های پرداختی پوشش داده می‌شود. بر اساس اعلان بیمه مرکزی، این شاخص در ایران به ۲.۱۴ درصد می‌رسد. 

قیاس شاخص نفوذ بیمه در ایران با جهان و کشورهای توسعه یافته و کمتر توسعه یافته، نشان می‌دهد که ایران در حد کشورهای کمتر توسعه یافته عمل کرده است. بر این اساس، ضریب نفوذ بیمه در جهان به ۶.۷ درصد می‌رسد. در کشورهای مرفه این نسبت به ۱۱ درصد می‌رسد. بر این اساس، ضریب نفوذ در آمریکا به ۱۱.۶ درصد می‌رسد که برترین در جهان است. 

تایوان با ۱۱.۴ درصد در جایگاه دوم قرار دارد. ایران عملکردی مشابه آرژانتین و مکزیک دارد. ضریب نفوذ در آرژانتین به ۲ و در مکزیک به ۲.۴ درصد می‌رسد. قاعدتا اگر سطح رفاه در ایران بیشتر شود، مصرف کنندگان از بیمه‌ها بیشتر استقبال می‌کنند؛ به ویژه از بیمه‌های زندگی که در دنیا تسلط بالایی بر حق بیمه‌های تولیدی دارند. 

رجوع به بیمه‌های درمان و اجباری 
در حال حاضر فقر، ترس از ابتلا بیماری و ضعف بیمه‌های پایه در پوشش هزینه‌های درمانی، موجب استقبال شاغلان از بیمه‌های درمان تکمیلی شده است. عملکرد پرتفوی بیمه‌ها در سال ۱۴۰۲ نشان می‌دهد که ۳۰.۲۲ درصد از حق بیمه‌های تولیدی شرکت‌های بیمه مربوط به درمان بوده است. اما سهم بیمه‌های زندگی (عمر) از حق بیمه‌های تولیدی به ۱۴.۰۲ درصد می‌رسد. 

این در شرایطی است که غالب بیمه‌ها بر روی بیمه نامه‌های درمان، سودی نمی‌برند؛ چرا که درمان تنها برابر پرداخت خسارت است و معنای دیگری ندارد. در عملکرد ۱۴۰۲ بیمه‌ها می‌بینیم: در حالی که ۳۰.۲۲ درصد از تولید حق بیمه سهم درمان شده، ۳۸.۲۰ درصد خسارت‌ها مختص به این رشته شده است. 

در مجموع ۹۲.۸۹ درصد خسارت‌های پرداخت شده در سال ۱۴۰۲ مربوط به درمان بود. در مقابل، شرکت‌های پوشش دهنده، بیمه‌های زندگی پرداخت تعهداتی مانند مستمری بازنشستگی و بازخرید را به آینده موکول می‌کنند و به اندازه رشته درمان درگیر پرداخت تعهدات نیستند. بیمه‌های زندگی تنها ۲.۹۵ درصد خسارت را به سمت خود در سال ۱۴۰۲ جذب کردند. 

در نتیجه مطلوب شرکت‌های بیمه، تولید بیشتر حق بیمه در این رشته است اما ضریب نفوذ بیمه‌های عمر در سال ۱۴۰۰ به ۰.۳ درصد می‌رسید. این نرخ در کشورهای توسعه یافته و مرفه بسیار بالا است. در ژاپن که معضل پیری جمعیت هم وجود دارد، نرخ نفوذ بیمه زندگی به ۱۲۶.۴ درصد می‌رسد. در سوییس و دانمارک هم این نرخ بالاتر از ۱۰۰ درصد است.

 
وضعیت رفاه در ایران به گونه‌ای است که تنها بیمه‌هایی که خرید آن‌ها حالت اجباری دارد، مورد استقبال قرار می‌گیرند. برای نمونه در سال ۱۴۰۲، سهم رشته ثالث و مازاد از تولید حق بیمه به ۲۸.۰۷ درصد می‌رسید؛ در حالی که ۳۳.۸۷ درصد خسارت‌ها مربوط به این رشته است. سال ۱۴۰۲، نسبت خسارت در رشته درمان به ۷۳.۵۳ درصد، در رشته ثالث و مازاد به ۷۰.۴۰ درصد و در رشته زندگی (عمر) به ۳۳.۰۹ درصد می‌رسید.