نقد عملکرد نادرخشان بیمه ها/ روز صنعت بیمه یادآور انحصار و قیمت‌گذاری دستوری

تیتر20 - 89 سال از اولین روز فعالیت یک شرکت بیمه در ایران می گذرد. در این سال ها، صنعت بیمه، کم بالا و پایین ندید. اقتصاد ایران و درآمیختنش با تشویش های بین المللی، در این نزدیک به 9 دهه، خواب صنعت بیمه را آشفته کرد. گرچه این تاریخ بلند است، اما قانون اداره امور شرکت های بیمه، 36 سال پیش در 13 آذر تصویب شد. 

به همین دلیل، 13 آذر روز صنعت بیمه نام گرفت. در این 36 سال که بخش عمده آن پس از جنگ 8 ساله گذشت، اصلاحات و جراحی های متعددی بر روی تن این صنعت انجام شد.

در این 36 سال تلاش هایی صورت گرفت که انحصار از بالای سر صنعت برداشته و شرایط رقابتی ایجاد شود. در سال 1402، سهم بیمه های غیردولتی 74.4 درصد گزارش شده است. این در حالی که است این سهم در سال 1393 به 58.9 درصد می رسید. 

در کل، موفقیت هایی به دست آمد و شمار شرکت های خصوصی از سال 1380 به بعد افزایش یافت اما چالش ها به دلیل رگلاتوری متمرکز و مشکلات اقتصاد کلان، یا حل نشده رها شدند یا اینکه تلاش هایی برای رفع آنها صورت گرفت که به نتایج لازم نرسیدند.

انحصار (قیمت گذاری، مقررات گذاری، مالکیت)

وجود انواع انحصار در صنعت بیمه، شاید یکی از مهم ترین این چالش ها باشد. انحصار در ایران، دیگر مانند 89 سال پیش نیست که شرکت سهامی بیمه ایران تاسیس شد. انحصار معاصر، به دست شرکت های بیمه از نوع عمومی غیردولتی و شرکت های دولتی ایجاد شده اند که عمده سهم بازار بیمه های غیرتجاری را به دست گرفته اند.

در این بین، سهم شرکت های عمومی غیردولتی و دولتی در زمینه عرضه بیمه های پایه 100 درصد است. سال هاست که به بهانه کالای عمومی محسوب شدن بیمه های پایه، این نوع بیمه، به دست مجموعه های یاد شده افتاده است.

تسلط دولت بر این بیمه ها، موجب کاهش انگیزه بخش خصوصی و نارضایتی بیمه شدگان از سطح خدمات درمانی، بیمه بیکاری و... شده است. 

از سویی دیگر، دولت در بازار بیمه های تجاری هم دستی در آتش دارد. برای نمونه، بیمه ایران در 6 ماه ابتدای سال جاری، با 19 درصد سهم از بازار، بهترین وضعیت را در میان سایر شرکت های بیمه داشته است.

سهامداری شرکت های دولتی و صندوق های بازنشستگی در شرکت های نیمه خصوصی بیمه هم دست دولت را در رگلاتوری بالا آورده و انگیزه سرمایه گذاری را کاهش داده است.

گونه دیگر انحصار در صنعت بیمه، به مقررات و نرخ گذاری ها برمی گردد. نرخ گذاری در صنعت بیمه، تحت تاثیر تورم سالیانه و موارد دیگری مانند رشد نرخ دیه است. برای نمونه، بیمه شخص ثالث از نمونه های ملموس قیمت گذاری دستوری است که سالیانه بر اساس نرخ دیه تعیین می شود.

اهمیت تعیین نرخ دستوری و گره خوردن مقررات به آن، در این است که بیمه شخص ثالث یکی از پرتقاضاترین رشته ها در پرتفوی تولید حق بیمه و پرداخت خسارت شرکت ها قرار دارد. برای نمونه در 5 ماه ابتدای سال جاری، 21.9 درصد حق بیمه های تولید شده و 27 درصد خسارت های پرداخت شده مربوط به رشته ثالث-مازاد است.

پرتفوی پرریسک بیمه ها

یکی از مشکلات بیمه ها در ایران، وجود ریسک بالا در پرتفوی آنها است. رشته های پرتقاضا در بازار بیمه، مانند بیمه شخص ثالث، بیمه بدنه، بیمه حوادث راننده و اعتبار نسبت خسارت بالایی را در قیاس با نسبت خسارت کل، در پرتفوی بیمه ها رقم می زنند. داده های 5 ماه ابتدای سال جاری، نشان می دهند که نسبت خسارت کل 43.4 درصد است.

به این وجود، رشته بیمه بدنه با 84.1 درصد نسبت خسارت در صدر رشته های پرریسک قرار گرفته است. گرچه سهم رشته اعتبار در پرتفوی بیمه کم است اما نسبت خسارت آن به 82.4 درصد می رسد. نسبت خسارت رشته شخص ثالث-مازاد به 53.5 درصد می رسد. حوادث راننده هم با نسبت خسارت 46.3 درصد، در بین بیمه های پرخسارت (بالاتر از نسبت خسارت کل) قرار گرفته است.

عقب ماندگی از فناوری

عقب ماندگی بیمه ها از فناوری هایی مانند اینترنت اشیاء برای ارزیابی هوشمند و بسیار دقیق خسارت و بلاکچین برای صدور بیمه نامه و پرداخت آنی خسارت، در صنعت بیمه ایران بسیار مشهود است. یک دلیل عقب ماندگی نسبت به فناوری ها نوین، بازدهی پایین صنعت بیمه برای پاسخگویی به سرمایه گذاران است.

میانگین بازده سرمایه گذاری در بیمه در سال 1402 حدود 22 درصد گزارش شده است. این در شرایطی است که تورم به طور میانیگن 2 برابر بوده است: 44 درصد. این وضع فاجعه بار در جایی مشخص می شود که می بینیم که سرمایه گذاری در استارت آپ های های بیمه ای، صورت نمی گیرد.

طبق گزارش استارت آپ بیمه ای «ازکی» میزان سرمایه گذاری در استارت اپ های بیمه ای در 2 سال ابتدای دهه 1400 (1400-1401) صفر بوده است. 

کاهش صدور بیمه های زندگی

یکی از چالش های صنعت بیمه در ایران ضعیف ماندن بیمه های زندگی است. در کشورهای مرفه، بیمه های زندگی بسیار توسعه یافته هستند. در این کشورها شرکت های تخصصی بیمه زندگی با یکدیگر رقابت می کنند.

انتظار می رود که در پایان سال 2024، اندازه بازار جهانی بیمه های زندگی، برحساب حق بیمه ناخالص به 3.56 تریلیون دلار برسد. در آمریکا متوسط هزینه سرانه بیمه های زندگی به 458.90 دلار (31 میلیون و 833 هزار تومان) می رسد.

ارزش بازار بیمه های زندگی (حق بیمه ناخالص) در سال 2029 و در کل جهان، 3.84 تریلیون دلار برآورد می شود که رشد سالیانه 1.57 درصدی را از سال 2024 تا 2029 رقم می زند.

در ایران اما تعداد بیمه های نامه زندگی صادره از 2 میلیون و 232 هزار و 326 مورد در سال 1393 به 2 میلیون و 93 هزار و 647 مورد در سال 1402 رسیده است؛ کاهشی 6.2 درصدی. 

سال 1399 اوج فروش بیمه نامه های زندگی از 1393 تا 1402، بر حسب تعداد بود. در این سال، تعداد بیمه نامه های صادره به 3 میلیون و 653 هزار و 347 مورد رسید. در نتیجه از سال 1399 تا 1402 شاهد سقوط 42.6 درصدی صدور بیمه نامه های زندگی بودیم.

در همین بازه 1399 تا 1402 میزان خسارت های پرداختی بر روی بیمه نامه های زندگی از 1 میلیون و 75 هزار و 738 مورد در سال 1399 به 2 میلیون و 174 هزار و 531 مورد رسیده است که افزایش 102 درصدی را نشان می دهد.

کاهش 42.6 درصدی بیمه نامه های زندگی صادره در برابر افزایش 102 درصدی تعداد خسارت های پرداختی در 4 سال گذشته، به هیچ وجه عملکرد قابل قبولی نیست.