صنعت غذا ؛ چالش ها و فرصت ها

تیتر20 - امنیت غذایی و ایمنی غذا از واژه های بسیار مهم وکاربردی هستند که امروزه در اقتصاد دنیا و صنعت غذا جایگاه ویژه ای دارند و توجه سیاست مداران و محققان و مسئولین را به خود جلب کرده است . امنیت غذایی در واقع به معنای دسترسی همه افراد یک جامعه در تمام طول عمر به غذای سالم و کافی برای داشتن یک زندگی سالم و فعال است .

سازمان جهانی فائو اعلام کرده که برای تامین غذای جمعیت 9 میلیارد نفری دنیا در سال 2050 باید دو برابر میزان کنونی تولید کرد . برای تامین این هدف باید موانعی چون کمبود آب و محدویت زمین های کشاورزی ، هزینه بالای انرژی ، افزایش ضایعات غذایی و کمبود سرمایه گذاری در بخش تحقیقات کشاورزی رفع شود. این موارد نشان می دهد که باید با منابع کمتر غذای بیشتری برای مردم سراسر جهان تولید شود و در واقع سازمان فائو تولید مواد غذایی را در قرن حاضر با مشکلاتی پیش بینی کرده است.

یکی از راهکارهای اساسی رسیدن به امنیت غذایی اصلاح الگوی مصرف جامعه است . تقویت فرآیند بازاریابی ، اصلاح الگوی مصرف و توجه هر چه بیشتر به بسته بندی و توزیع درست محصولات غذایی برای جلوگیری از اتلاف آنها از وظایف مهمی است که مسئولین و مردم در هر جامعه ای باید به آن توجه ویژه ای داشته باشند .  

همچنین با توسعه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی و بهبود آموزش و بهداشت در جامعه می توان به امنیت غذایی جامعه کمک کرد. 

صنعت غذا در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی، تنوع و کیفیت مطلوب کشاورزی دارای اهمیت و مزایای فراوانی است. صنایع غذایی در ایران نسبت به دیگر بخش‌ها، صنعتی جدیدتر به شمار می‌رود و به این دلیل نیاز به حمایت‌های بیشتری دارد .اکنون ایران در سال ۱۰۰ هزار تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند و در صورتی که صنایع غذایی در کشور متناسب با تولیدات کشاورزی رشد نداشته باشد، ارزش افزوده‌ای که در این صنعت است به کلی از دست خواهد رفت.  همچنین بر اساس افق ۱۴۰۴ ایران باید میزان تولید محصولات کشاورزی را به ۳۰۰ هزار تن برساند. در صورتی که ایران بتواند به این سطح از تولید دست یابد، باید برای صنایع تبدیلی و غذایی هم سیاست‌گذاری مناسبی درنظر گرفته شود.

بررسي‌ها نشان مي دهد صنايع غذايي بالاترين سهم را در ايجاد اشتغال در كشور داشته است و پيش بيني ها بر اين نكته استوار است كه اين بخش امكان توسعه اشتغال در اقتصاد كشور را بيش از ساير بخش هاي صنعتي خواهد داشت . صنايع مواد غذايي به تنهايي 16.8 درصد از كل اشتغال صنعتي كشور را از آن خود كرده اند

یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند زمینه توسعه رقابت‌پذیری صنایع غذایی در ایران را فراهم کند، دسترسی به مواد اولیه باکیفیت و قیمت مناسب است. صنایع تبدیلی و غذایی ایران از این نظر دچار مشکل است.

از آنجا که مواد اولیه این صنعت محصولات فصلی است، در زمان خاص و کوتاهی باید تمامی مقدار مورد نیاز از کشاورزان که تمایلی به فروش قسطی و نسیه ندارند نقدی خریداری شود و به همین دلیل چرخش سرمایه در این صنعت به زمانی طولانی نیاز دارد. بنابراین یکی از بزرگترین مشکلات تولیدکنندگان به ویژه در صنایع‌غذایی حجم کلان سرمایه مورد نیاز است.

بخش عمده‌ای از محصولات کشاورزی در مقیاس نامناسب، تولید و به بازار عرضه می‌شود. کوچک بودن اراضی کشاوزی، یکپارچه نبودن، هدر رفت منابع آبی و محدودیت‌های مالی کشاوزان را دچار مضیغه کرده و باعث می شود دلالان و واسطه ها فعال شوند. در این میان هزینه های حمل و نقل بالا می رود و کیفیت مواد غذایی به دلیل شرایط نامناسب حمل و نگهداری پایین می آید.

در حال حاضر نحوه تخصیص ارز به واردات مواد اولیه، از دغدغه‌های اصلی فعالین اقتصادی به‌ویژه صنعت غذا است.

تولید در اقتصاد ایران به شدت به واردات کالاهای سرمایه ای، واسطه ای و مواد اولیه وابسته است. با درنظرگرفتن چنین شرایطی، تضعیف ارزش پول ملی، افزایش هزینه های تولید، رکود و تعطیلی صنایع را در پی خواهد داشت. 

بسیاری از مواد اولیه غذایی ناگزیر است که از دیگر کشورها تأمین شود . هنوز ما ناچار به واردات بسیاری از ماشین آلات و دستگاهها از سایر کشورها هستیم . بسته بندی ما هنوز به خودکفایی کامل نرسیده و ما چاره ای جز واردات بسیاری از مواد اولیه بسته بندی خود نداریم . تمام این موارد قطعاً متأثر از نوسانات نرخ ارز خواهد بود و افزایش نرخ ارز به شدت تولیدکنندگان را تحت فشار قرار می دهد.

با توجه به اینکه کشور ما کشوری چهار فصل است و موقیت خوبی از لحاظ اقلیمی و جغرافیایی دارد از پتانسیل بالایی در تولید انواع محصولات کشاورزی برخوردار است که باید با اصلاح مناسب زیرساخت های کشاورزی و پاسخگویی به نیازهای کشاورزان از این پتانسیل بالا به نحو مطلوبی بهر برداری نمود. بویژه در شرایط حساس اقتصادی کشور که باید مسئله ارز در کشور به نحو بهینه ای مدیریت شود بهره برداری از حداکثر ظرفیت های تولیدات کشاورزی کشور و جلوگیری از واردات غیرضروری کالاهایی که امکان تولید آن ها در کشور فراهم است نقش کلیدی در مدیریت اقتصادی کشور ایفا می کند. ضمن اینکه به این طریق از اشتغال و کارآفرینی و پتانسیل های روستایی کشورمان حمایت می شود و مانع خروج بی رویه ارز از کشور برای کالاهای غیر اساسی خواهد شد.

در ایران حدود 50 میلیون هکتار زمین زراعی مناسب وجود دارد که 20 میلیون هکتار از آن زیرکشت است.  سالانه بیش از صد میلیون تن موادغذایی در کشور تولید می شود.

کشور ما در حال حاضر در تولید بیشتر محصولات استراتژیک در مسیر خودکفایی قرار دارد.  سالانه به حدود ۲۰ هزار تن برنج نیاز داریم. تولید داخلی ما در زمینه محصول برنج و چای به میزانی است که نیاز داخل را برطرف می کند و ما در زمینه این محصولات تولید خوبی داریم و نیازی به واردات نداریم.

در حل حاضربا تولید ۸ میلیون و ۵۰ هزار تن چغندر قند در کشور و با احتساب شکر نیشکری، بیش از یک میلیون و ۹۲۰ هزار تن شکر که در کشور تولید شده نیازی به واردات این محصول در سال 97 نداریم.

همچنین در زمینه تولید دانه های روغنی با توجه به ظرفیت بالای تولید کلزا در کشور رسیدن به خودکفایی در این زمینه در سالهای آینده دور از دسترس نیست.

حبوبات از جمله محصولاتی است که امکان تولید آن در کشور فراهم است و متاسفانه واردات غیر ضروری این محصولات با ارز دولتی باعث خروج میلیون ها دلار از ثروت ملی کشور می شود.  ایران پتانسیل و ظرفیت تولیدی کافی و لازم را برای رسیدن به خودکفایی در تولید حبوبات دارد اما آمار و ارقام وزارت جهادکشاورزی نشان می‌دهد که حجم واردات برخی از اقلام حبوبات به کشور هر ساله افزایش پیدا می‌کند به‌‌طوری که در حال حاضر ایران یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان حبوبات در دنیاست. چرا این قبیل محصولات نباید از کشاورزان کشور خریداری شود و اگر کمبودی در زمینه کشت و تولید آن هست چرا نباید در صدد رفع آن برآییم و امکانات کافی در اختیار کشاورز قرار گیرد؟

استان کرمانشاه، لرستان و خوزستان از جمله استان‌هایی هستند که قابلیت بسیار زیادی برای کشت و تولید حبوبات دارند. هر چند در سال های اخیر بروز خشکسالی های متعدد آسیب های زیادی را به کشاورزان وارد کرده و نیز مصرف سرانه حبوبات در کشورمان نیز به دلیل کاهش قدرت خرید مردم برای خرید مرغ و گوشت افزایش پیدا کرده است.

باید در جهت افزایش بهره وری از کشاورزی با کاهش ضایعات محصولات کشاورزی ، بهبود تولید و متعادل کردن مصرف به صورت درست و منسجم برنامه ریزی کرد . دولت ها و مسئولین باید در جهت تقویت زیر ساخت های کشاورزی و افزایش بهره وری ، اصلاح سیستم های آبیاری  و توجه به صنایع تبدیلی و ایجاد فضاهای مدرن کشاورزی تلاش کنند و بخش عمده ای از تسهیلات به این بخش تعلق گیرد.

اصلاح زیر ساخت های کشاورزی با توجه به شرایط آب و هوایی کشور و کمک هرچه بیشتر به کشاورزان عزیز و فراهم کردن شرایط و تسهیلات مناسب برای فعالیت آنها می تواند به افزایش تولید و متعاقباً بهبود کیفیت و کاهش قیمت مواد اولیه و محصولات کشاورزی منجر شود. استفاده بهینه از نیروی کار متخصص نیز در کاهش هزینه های تولید موثر است .