مجموعه‌های موفق نوروزی در تاریخ سریال‌سازی تلویزیون

تیتر20- برنامه‌های نوروزی تلویزیون، باسابقه‌ترین برنامه‌های مناسبتی این رسانه محسوب می‌شوند که قدمتی تقریبا برابر با سابقه پنج‌دهه‌ای این رسانه دارند. در آیین و رسوم ایرانی، رسیدن بهار و نوشدن سال کهنه از چنان اهمیتی برخوردار است که ساخت برنامه‌های ویژه نوروز و به‌خصوص سریال‌های نمایشی مختص آن از همان سال‌های نخست در دستور کار برنامه‌سازان تلویزیون قرار گرفتند. در ۴۱ سالی که از پیروزی انقلاب می‌گذرد نیز مجموعه‌های نوروزی خاطره‌انگیز بسیاری روی آنتن رفته‌اند که در مطلب پیش‌رو به شاخص‌ترین و موفق‌ترین آن‌ها نگاهی گذرا انداخته‌ایم:

با صرف‌نظر از میان‌پرده‌های نمایشی که در سال‌های ابتدایی انقلاب در دل جُنگ‌های بهاری ویژه عید روی آنتن می‌رفتند و پرداختن به آن‌ها مجال دیگری می‌طلبد، می‌توان گفت نخستین سریال نوروزی بعد از انقلاب سیما، مجموعه‌ای به نام «مخمصه» بوده است؛ مجموعه‌ای به کارگردانی فرهاد مجدآبادی که نام‌های آشنایی نظیر سیروس گرجستانی، هادی مرزبان و تانیا جوهری در فهرست بازیگران آن دیده می‌شوند و همان‌طور که عنوان و ترکیب نقش‌آفرینانش نشان می‌دهد، در قالب یک سریال اجتماعی طنز در نوروز سال ۱۳۶۳ روی آنتن رفته است.

مجموعه نوروزی موفق بعدی تلویزیون، مجموعه‌ای بوده تحت عنوان «اُغر بخیر» به کارگردانی مجید بهشتی و با بازی جمعی از بازیگران خاطره‌انگیز تلویزیون ازجمله آزیتا لاچینی، هرمز سیرتی و زنده‌یادان فاطمه طاهری و مصطفی عبداللهی. البته در اطلاق واژه موفق به این سریال و مجموعه‌های هم‌نسلش باید به ظرف زمانی تولید و پخش آن‌ها هم توجه داشت و بدیهی است که بسیاری از سریال‌های مناسبتی قدیمی تلویزیونی در بازبینی‌های امروزی، کسالت‌آور و فاقد جذابیت به نظر برسند.

آنچه از این مجموعه پس از ۳۳ سال هنوز هم در خاطره‌ها مانده، دیالوگ معروف کاراکتر آقای همه‌فن‌حریف (با بازی کامران فیوضات) خطاب به کاراکتر شکموی هم‌ولایتی‌اش است با این مضمون که «ای کارد به شکمت بخوره» که با آن میمیک خاص صورت و طرز خنده‌دار ادای کلمات که کامران فیوضات برای پرسوناژ «آقای همه‌فن‌حریف» ساخت و بعد‌ها هم چند بار در سایر مجموعه‌های آن سال‌ها تکرارش کرد، حسابی در حافظه بینندگان قدیمی‌تر تلویزیون حک شده است.

آخرین سریال نوروزی موفق و محبوب دهه اول انقلاب را زنده‌یاد منوچهر پوراحمد کارگردانی کرده بود؛ مجموعه‌ای به نام «ازدواج پرماجرا» در گونه طنز خانوادگی/ اجتماعی و با داستانی که همان‌طور که از اسمش برمی‌آید، حول محور ازدواج، آن‌هم گونه سنتی و امروز کمرنگ‌شده آن دور می‌زد. نقش پسر خواستگار ماجرا را امیر وطن‌زاد، بازیگر پرکار آن سال‌ها و بی‌نام‌و‌نشان دهه‌های اخیر، بازی می‌کرد و زنده‌یادان جواد خدادادی، نعمت‌الله گرجی و شهلا ریاحی که جای خالی‌شان به‌شدت محسوس است نیز در آن ایفای نقش می‌کردند.

سریال‌های متوسط «میهمان» و «تعطیلات نوروزی» هر دو به کارگردانی خسرو ملکان که در دو نوروز متوالی ۷۱ روی آنتن رفتند، به‌جز کاراکتر دوست‌داشتنی «طاهره‌خانم» چیز دیگری در چنته نداشتند که بتوان آن‌ها را جزء آثار موفق نوروزی طبقه‌بندی کرد؛ اما همین کاراکتر هم با بامزگی‌هایش، لحظات خوش و خاطره‌انگیزی را برای بینندگان آن سال‌های تلویزیون خلق می‌کرد، زنده‌یاد پروین سلیمانی نقش‌آفرین این پرسوناژ دوست‌داشتنی بود؛ شخصیتی به‌شدت فضول با چنگالی در دست که از آن برای بازکردن در منزل همسایه‌ها و سرک‌کشیدن در زندگی آن‌ها استفاده می‌کرد و البته آن‌قدر بانمک بود که در عین داشتن این خصلت زشت، محبوب میلیون‌ها بیننده تلویزیونی شود.

موفق‌ترین سریال نوروزی نیمه اول دهه ۷۰، نتیجه کار گروهی سه برنامه‌ساز نه‌چندان باتجربه (داریوش کاردان، علی عمرانی و مهرداد خسروی) به‌عنوان کارگردان بود که تعدادی بازیگر گمنام را که معروف‌ترینشان یعنی مهران مدیری را فقط رادیویی‌ها و درصد کمی از شنوندگان این رسانه می‌شناختند، به مخاطبان معرفی کرد. در آن مقطع، به‌سختی می‌شد باور کرد که نتیجه این همکاری و اعتماد به نیرو‌های تازه‌نفس، به ساخت برنامه‌ای با این کیفیت منجر شود.

مخاطب خسته از طنز‌های تلویزیونی که ماهیت رادیویی داشتند، به‌شدت از طنز بدیع و خلاقانه «نوروز ۷۲» که در قالب طنز آیتمی ساخته شده بود، استقبال کردند. مهران مدیری، ارژنگ امیرفضلی، مهرداد نظری، زنده‌یاد داوود اسدی و... از کانال همین برنامه به موفقیت‌های درخشان بعدی خود دست پیدا کردند. یکی از معروف‌ترین آیتم‌های این برنامه، آیتم خلاقانه «شوخی با تلویزیون» بود که در بخش شوخی با «مسابقه هفته» آن، مهران مدیری با اجرائی درخشان، به شوخی با سبک اجرای این مسابقه از سوی مرحوم منوچهر نوذری می‌پرداخت.

پربیننده‌ترین برنامه نوروزی تلویزیون در سال‌های انتهایی این دهه، در عید سال ۷۸ و با ویژه‌برنامه نوروزی «جنگ ۷۷» اتفاق افتاد. جنگ ۷۷ برنامه موفق و پربیننده‌ای بود که مهران مدیری در بازگشت از غیبت سه‌ساله‌اش در تلویزیون، در پاییز و زمستان ۷۷ راهی آنتن شبکه سوم سیما کرد و برُد و موفقیت آن به‌قدری بود که برایش ویژه‌برنامه عید هم تدارک دیده شد. علاوه بر خود مدیری، بازیگرانی مانند لاله صبوری (در نقش دوست‌داشتنی مریم)، غلامرضا نیکخواه، جواد عابدی، نیما فلاح، فلامک جنیدی، محمدرضا هدایتی، سروش صحت و زنده‌یادان عارف لرستانی و علی ابوالحسنی که بسیار زود از دستشان دادیم، بازیگران شناخته‌شده‌تر این مجموعه طنز آیتمی بودند.

دومین نوروز دهه ۸۰ یعنی نوروز سال ۸۱، با مناسبت مذهبی محرم هم‌زمان شده بود؛ اتفاقی که موجب شد برنامه‌سازان سیما مجموعه‌های نمایشی که هر دو مقوله مهم ملی و مذهبی را مدنظر داشته باشند، روانه آنتن بهاری خود کنند. مهم‌ترین مجموعه محرمی/ نوروزی آن سال، مجموعه «شب دهم» ساخته حسن فتحی بود. فتحی که با ساخته‌هایش اثبات کرده گونه نمایشی مورد علاقه‌اش تاریخی/ عاشقانه است، در این مجموعه دیدنی هم بستر زمانی حساسی را برای روایت قصه‌اش انتخاب کرده بود؛ روایت عشق پاک جوانی لوطی‌مسلک جنوب‌شهری به نام حیدر (حسین یاری) به یک شاهزاده‌خانم قجری (کتایون ریاحی) و شرط دختر مبنی بر پذیرش پیشنهاد ازدواج در صورت برگزاری مراسم عزاداری در هر ۱۰ شب دهه اول محرم، روایت دلنشین و تأثیرگذاری بود که هم مخاطبان بسیاری را در آن زمان مجذوب خود کرد و هم در میان خاطرات مشترک آن‌ها جای گرفت.

با گذر از سال‌های ۸۲ و ۸۳ که سریال‌های متوسط «خوش‌رکاب» و نسخه نوروزی مجموعه «نقطه‌چین» را به‌عنوان مجموعه نوروزی روی آنتن داشتند، به یکی دیگر از ساخته‌های مهران مدیری به نام «جایزه بزرگ» می‌رسیم که نوروز ۸۴ از شبکه سوم سیما پخش شد. حکایت مرد جوانی به نام بیژن که در قرعه‌کشی بانکی برنده یک اتومبیل گران‌قیمت شده و نقشه‌های مختلفی که از سوی اقوام و دوستانش برای رسیدن به منفعتی از این جایزه بادآورده کشیده می‌شود، درون‌مایه این مجموعه طنز بودند. یکی از دلنشین‌ترین خاطرات این مجموعه، شخصیت بانمک «کامبیز باغی» با بازی رضا شفیعی‌جم بود؛ شخصیتی پهلوان‌پنبه که به قول معروف اِهِن و تُلُپ زیادی داشت، ولی در مقابل اولین خطر جدی، کم می‌آورد و قافیه را می‌باخت.

نوروز ۸۵ مجموعه کاملا جدی و در زیرگونه سیاسی/عاشقانه «وفا» ساخته محمدحسین لطیفی روی آنتن رفت. این مجموعه روایت دلنشین رابطه عاطفی یک جوان یهودی به نام ژوبین (با بازی پوریا پورسرخ) با دختری عرب/ ایرانی به نام وفا (با بازی هانیه توسلی) بود که در ترکیب با دست‌مایه سیاسی جنایات، آدم‌ربایی و آدم‌کشی سازمان جاسوسی اسرائیل (موساد) به اثری فوق‌العاده دلچسب و پرکشش تبدیل شد.

در ادامه هم مهران مدیریِ تمام‌ناشدنی با دو مجموعه دنباله‌دار «مرد هزارچهره» و «مرد دوهزارچهره» که ایده آشنای اشتباه گرفته‌شدن یک آدم ساده به نام «مسعود شصت‌چی» با شخصیت‌های دارای جایگاه‌های مهم اجتماعی، محوریت آن را تشکیل می‌داد، دو نوروز ۸۷ و ۸۸ را برای مخاطبان آثار نمایشی سیما به‌یادماندنی کرد.

در میان سریال‌های نوروزی دهه جاری، سریال دنباله‌دار «پایتخت» ساخته سیروس مقدم که بر اساس طرح و متن‌های درخشان محسن تنابنده جلوی دوربین می‌رود، موفق‌ترین داشته سیما است. روایتی حول محور زندگی و آرزو‌های ساده دو آدم معمولی به نام «نقی معمولی» با بازی محسن تنابنده و «ارسطو عامل» با نقش‌آفرینی احمد مهران‌فر که از مهاجرت به پایتخت تا تعامل با همسران و بستگانشان، شرکت نقی در مسابقات جهانی پیش‌کسوتان، سفرشان به ترکیه و سوریه در حال جنگ با داعش تا همین ششمین فصل در حال پخشش را دربر می‌گیرد. سریالی که به‌جز فصل چهارم آن که با تولیدی عجولانه در ماه رمضان روی آنتن رفت، در مجموع یک کار موفق نوروزی به حساب می‌آید که با هر بار موفقیتش، تدارک ساخت سری‌های بعد در دستور کار قرار می‌گیرد و عملا بر تمام سریال‌های نوروزی دهه ۹۰ سایه انداخته است./شرق