تلخ‌ترین عکس‌های کرونا کدام‌ها بود؟

تیتر20- سیف‌الله صمدیان دبیر جشن تصویر سال، عکاس و مستندساز درباره تصویر سال و تأثیرات کرونا بر آینده عکاسی جهان، فعالیت‌های خود و دیگر عکاسان در این مدت و نحوه عکس‌العمل هنرمند به چنین بحران‌هایی صحبت کرد.

تکلیف تصویر سال چه خواهد بود؟

او در ابتدا درباره تصویر سال عنوان کرد: بر اساس آخرین صحبتی که با جناب مجید رجبی معمار (مدیرعامل خانه هنرمندان ایران) داشتم، قرار است خانه هنرمندان بزودی بازگشایی شود که طبیعتا آثار نمایشگاه تصویر سال نیز که هم اکنون بر دیوارهای کلیه گالری‌ها باقی مانده است، دوباره در مقابل دید هنرمندان و دوستداران هنر عکاسی، گرافیک و کاریکاتور قرار خواهد گرفت.

صمدیان درباره داوری آثار و اختتامیه گفت: داوری‌ آثار تا آنجا که ممکن بود صورت گرفت و قرار بود بخشی هم از ۵ تا ۱۵ اسفند۹۸ انجام شود که به علت شیوع کرونا و تعطیلی سه ماهه دفتر تصویر سال، امیدواریم تا پایان خرداد۹۹، کلیه امور مربوط به داوری بخش نمایشگاه و فیلم را انجام دهیم.
 
او همچنین درباره بخش چهل سال تهران که با همکاری سازمان زیباسازی شهرداری تهران انجام می‌شود، گفت: طبق اعلام قبلی شهرداری تهران قرار بود ۱۵ اسفند ماه همزمان با افتتاح خانه اتحادیه، بخش نمایشگاهی متشکل از عکس‌های برگزیده چهل سال گذشته تهران، به همراه مجموعه کاریکاتورها و کارتون‌های مطبوعاتی و پوسترهای منتخب طراحی شده در طول چهل سال گذشته شهر تهران به نمایش گذاشته شود. البته در بخش جشنواره فیلم تصویر و نمایش مستندهای منتخب چهل سال گذشته تهران، در دو روز اول جشنواره فیلم تصویر که در خانه هنرمندان انجام شد، افتتاحیه با نمایش فیلم سوهانک ساخته بهمن کیارستمی با بازی زنده‌یاد عباس کیارستمی همراه بود.

صمدیان اضافه کرد: البته به‌خاطر تعطیلی اجباری، نمایش ۴۷ فیلم‌ مستند بخش چهل سال تهران که قرار بود هر روز در سالن ناصری خانه هنرمندان ادامه داشته باشد فعلا تا بازگشایی سالن‌های نمایش فیلم به تعویق افتاده است. طبیعتا بخش نمایشگاهی چهل سال تهران نیز در اولین فرصتی که سازمان زیباسازی و شهرداری صلاح بدانند همزمان با افتتاح خانه اتحادیه برگزار می‌شود همراه با نمایش یک فیلم‌ خاص از معرفی فضا و شیوه ساخت ۴۷ مستندی که در خانه هنرمندان اکران می‌شود که قرار است همزمان با نمایشگاه عکس، گرافیک و کاریکاتور چهل سال تهران، همه روزه  در سینما تکی که در خانه اتحادیه ساخته شده است، نمایش داده شود.

برنامه تصویر سال آینده

در ادامه این موضوع را با او مطرح می‌کنیم که در صورت ادامه بیماری کرونا تا سال آینده، برنامه‌ای برای تصویر سال در نظر گرفته شده است؟ پاسخ داد: هر چه پیش بیاید ما نسبت به آن اتفاق و پیش‌آمد برنامه‌ریزی می‌کنیم. اکنون هم که فضای مجازی دست ما را باز گذاشته و می‌توانیم به همان ترتیبی که برای شش پروژه منتخب تصویر سال، عکس‌های بخش «ایران ما»، کاریکاتور و کارتون‌های مطبوعاتی، عمل کردیم، کل اتفاق را در فضای مجازی راه بیندازیم. البته می‌توانیم بخشی از نمایشگاه را در فضای مجازی و بخشی را هم در خانه هنرمندان برگزار کنیم.

عکاسان، هنرمندان پیشتاز بحران

او درباره حضور عکاسان در شرایط بحران بیان کرد: طبیعتا همیشه در شرایط بحرانی حتی در زمان جنگ، هنرمندانی که در صحنه حضور پیدا کرده‌اند، عکاسان بوده‌اند. ولی اگر نقاشی قصد به تصویر کشیدن این صحنه‌ها را داشته، می‌توانسته در خانه خود میدان جنگ را تجسم کند و یا اینکه از روی عکس‌های جنگ، کارهایی را خلق کند که برگرفته از فضای عکاسی شده بود؛ همانند کاری که بسیاری از نقاشان در زمان جنگ تحمیلی ایران انجام دادند.

صمدیان درباره آثاری که دیگر عکاسان در این مدت خلق کرده‌اند، نمونه‌هایی را نام برد و توضیح داد: در زمان کرونا هم عکاسان بار دیگر در فضای بحران حضور پیدا کردند. برخی از دوستانم چه در سطح مطبوعات داخلی و چه خارجی، در این مدت فعال بودند به عنوان نمونه مرتضی نیکوبذل مجموعه‌ای را از فضاهای بیمارستانها و بیماران کرونایی عکاسی کرده که البته من هنوز ندیده‌ام. مجید سعیدی نیز از فضاهای تدفین زمان کرونا لحظات ماندگاری را به ثبت رساند و یا محمد فرنود پروژه خاصی را با سوژه‌های اجتماعی و به ویژه اهالی هنر و فرهنگ ایران از پشت پنجره خانه‌هایشان عکاسی کرد. آلفرد یعقوب‌زاده عکاس ایرانی مقیم پاریس هم پروژه بسیار خاصی را با تمام محدودیت‌هایی که به لحاظ حضور در فضای خارج از خانه در پاریس وجود داشت، کار کرده بود. و یا عباس احمدی مطلق فیلم مستند شاعرانه‌ای را از خیابانها و فضاهای کاملا خلوت شهر نیویورک کار کرده است و ده‌ها عکاس و مستند ساز دیگر که قطعا بزودی از نتیجه کارشان آگاه خواهیم شد.

او ادامه داد: من نیز در تمام روزهای دوران سه ماهه خانه کاری، چند پروژه خانوادگی و پروژه‌ای خاص از تصاویر تلویزیونی شبانه روزی مقابل چشمانم کار کرده‌ام که امیدوارم بتوانم در یک موقعیت مناسب آنها را ارائه بدهم.

تصاویر خیابان‌های خلوت؛ تأثیرگذارترین عکس‌ها

این عکاس همچنین درباره تأثیرگذارترین تصاویری که از دوران کرونا دیده‌ است، گفت: تصویر خیابان‌های خلوتِ در ایران و جهان که هیچ وقت خلوت نبوده و هیچ گاه سر سازگاری با خلوت بودن را چه به حکم اقتصاد و چه به حکم جامعه‌ای که بشری نامیده می‌شود، نداشته‌اند، برایم از دیگر تصاویر تاًثیرگذارتر و جالب‌تر بود. من وقتی چنین تصاویری را چه از فضاهای خاص و همیشه شلوغ درون ایران و چه در خارج از ایران که به ازدحام جمعیت معروف بودند، دیدم، برایم حتی بیشتر از دیدن انسان‌ها با ماسک و لباس‌های خاص، تلخ‌تر و قوی‌تر بود.

اثرات کرونا در دنیای عکاسی

او درباره عنوان بالا گفت: این امر به جامعه بعد از اتفاق بستگی دارد. درواقع از آنجا که تاریخ توسط عکاس که شاهد عینی اتفاق است به تصویر کشیده می‌شود، دوران اعتماد شنیداری جای خود را به اعتماد بینایی خواهد داد و در نهایت اثرات این بحران چه منفی و چه مثبت، اثرات مهمی در تاریخ تصویری جهان خواهد بود. البته به طور قطع می‌توان گفت که جهان با تغییراتی که کرونا در زندگی روزمره اجتماعی، شخصی، خانوادگی و اقتصادی ایجاد کرد، به موقعیتی رسیده‌ایم که در کل جهان باتوجه به نگاه‌‎هایی که به اطراف خود از یک جنس و زاویه انسانی خاص داریم، یک پوست اندازی تصویری صورت خواهد گرفت.

امروزه عکس‌ها نسبت به گذشته تا چه حد تأثیرگذار هستند؟

صمدیان پاسخ داد: اکنون امکان ثبت لحظات جاری زندگی چه برای افراد عادی و چه حرفه‌ای‌های عکاسی هزار برابر شده است. من بارها گفته‌ام امروزه اگر در هر خانه‌ای نقاش، مجسمه‌ساز و یا نویسنده نباشد، قطعا دو سه نفر با موبایل‌های خود عکاسی می‌کنند. حال اگر به آن افراد «عکس‌بردار» بگوییم و به عکاس‌های حرفه‌ای «عکاس»، امکان دسترسی به ضبط و ثبت تصویری آنقدر زیاد است که تأثیرات بعدی آن در سال‌ها و قرن‌های بعدی حتی بیشتر می‌شود. با امکاناتی که فضای مجازی ارائه کرده و برای هر کسی در هر شرایط و مکانی امکان اتصال به شبکه جهانی را به وجود آورده است تأثیر آن خیلی بیشتر از گذشته و انکارناپذیر است.

در پایان از او پرسیدیم که آیا لزومی به عکس‌العمل سریع هنرمند در مواقع بحران وجود دارد؟ پاسخ داد: لزوم یا عدم لزوم عکس‌العمل در چنین مواقعی را کسی تعیین نمی‌کند. بعضی وقت‌ها شاید سکوت بیشترین تأثیر را در تاریخ برای جمع‌بندی ذهنی هنرمند ایجاد کند؛ یعنی بی‌عملی، سکوت و رسیدن به درک درست از اتفاق و بیرون دادن نتیجه، شاید در تاریخ هنر تأثیرات خیلی مشخص‌تری داشته باشد. ولی در برخی موارد که به رویت و دید همگان می‌رسد، عکاس برای اطلاع رسانی باید عکس‌العمل سریع‌تری داشته باشد که گاهی این آثار تنها به درد همان روز می‌خورد.

صمدیان اضافه می‌کند: گاهی عکاس مجموعه‌ای کار می‌کند که در آینده و در جمع بندی ذهنی و یا تکنیکی، به یک تأثیرگذاری دیگر گونه‌ای می‌رسد. این امر به شرایط روحی، کاری و حتی مسئولیتی که برای عکاس ایجاد شده و از او انتظار می‌رود، بستگی دارد./ ایسنا