تبعات فیلترینگ بر صنایع دستی جدی است

تیتر۲۰- زمانی که سفرها به حداقل رسیدند علاوه بر آنکه اوضاع در صنعت حمل‌ونقل و اقامتگاه‌ها و هتل‌‌‌ها با مشکل مواجه شد‌‌‌، بسیاری از افرادی که در روستاها و سایر مناطق در حال تهیه صنایع دستی بودند نیز بازار فروش خود را از دست دادند. در این دوره زمانی بحث‌‌‌های زیادی برای آماده‌سازی زیرساخت جهت فروش آنلاین صنایع دستی مطرح و مجموعه کارگاه‌‌‌هایی نیز برای تولیدکنندگان خرد برگزار شد تا بتوانند به شکل فردی اقدام به بازاریابی و فروش صنایع‌دستی خود کنند. با همین آموزش‌‌‌ها برخی هنرمندان و تولیدکنندگان توانستند با استفاده از فضای اینستاگرام به فروش قابل قبولی برسند و با مدیریت صفحات شخصی خود، ‌‌‌ مشتریانی از سراسر کشور پیدا کنند.
پایین آمدن آمار مبتلایان به کووید-۱۹ نویدبخش رونق گردشگری در ایران بود که نشانه‌‌‌هایش را در بهار و دو ماه ابتدایی تابستان ۱۴۰۰ نشان داد، ‌‌‌ با این حال تحولاتی که در کشور به وقوع پیوست گردشگری را مختل کرد، ضمن اینکه با فیلترینگ اینستاگرام، بازار ایجاد شده توسط هنرمندان صنایع دستی نیز با چالش جدی مواجه شد. بسیاری از مدیران این صفحات که هنرمندان ساکن روستاها و شهرهای کوچک در نقاط مختلف کشور بودند‌‌‌، نتوانستند ارتباط خود را با مشتریان‌‌‌شان حفظ کنند و به این ترتیب بازارشان را از دست دادند.

در این میانه تورم و بالا رفتن قیمت دلار را داشتیم که سبب شد اولویت‌‌‌ خانوارها تغییر پیدا کند، ‌‌‌ همین موضوع سبب شد گردشگری نتواند پس از عبور از رکود در دوره کرونا جهش قابل‌توجهی داشته باشد. در این بازه زمانی شاهدیم که سفرهای خارجی با کاهش قابل‌توجه مواجه شده و سفرهای داخلی نیز چندان که باید رشد نداشته است. در این وضعیت حتی با وجود رونق نسبی گردشگری که با توجه به صنایع دستی چندان که باید و شاید شاهد اقبال از سوی توریست‌‌‌ها نبود، همچنان که گفته شد تورم یکی از این عوامل است که صنایع دستی را از سبد خرید مردم خارج کرد و در کنار آن فیلترینگ هم باعث شد هنرمندان و گروه‌‌‌های روستایی که برای بازاریابی و فروش برای صفحات خود در شبکه‌‌‌های اجتماعی سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام داده‌بودند، با ضرر جدی مواجه شوند.

گردشگران توان خرید ندارند

فاطمه غنچه عضوی از یک تعاونی زنان در کلاته‌‌‌ خیج شهری کوچک در حاشیه شهرستان شاهرود است. در این شهر بسیاری از زنان پارچه‌بافی می‌کنند. دستبافته‌‌‌های آنها هم در روستاها و شهرهای اطراف به فروش می‌رسد و هم توانسته در شهرها و استان‌‌‌های دورتر مشتری پیدا کند. با این حال به گفته غنچه در گفت‌‌‌وگو با «دنیای اقتصاد» این روزها، ‌‌‌ بازار صنایع دستی در این شهر در رکود به سر می‌‌‌برد و حتی گردشگرانی هم که به قصد خرید به اقامتگاه‌‌‌های این شهر می‌آیند چندان طالب صنایع دستی نیستند. او می‌‌‌افزاید: برخی گروه‌‌‌های گردشگری که می‌آیند بسیار کم از ما خرید می‌کنند و در مواردی شاهدیم که حتی یک گروه گردشگر می‌‌‌آید و فروش ما صفر است. آیا این فروش صفر به واسطه قیمت‌گذاری نامناسب نیست؟ پاسخ فاطمه غنچه به این پرسش منفی است. او اضافه می‌کند: قیمتی که ما در فروشگاه عرضه می‌کنیم مشابه فروش کلی است. با این حال به نظر می‌رسد پایین آمدن توان اقتصادی گردشگران سبب شده آنها تمایلی به خرید کردن نداشته یا بابت کالاهای ارزان درخواست تخفیف بالا داشته باشند.

گلیم‌‌‌ روی دست بافنده مانده است

معصومه قلی هروی صاحب اقامتگاهی در رضاآباد در حاشیه پارک ملی توران است. در روستای رضاآباد به گفته قلی هروی وضعیت فروش صنایع دستی به اندازه کلاته خیج بد نیست. او در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: برخی اجناس ما مانند دستبافته‌های کوچک که شامل دستبند یا پابند می‌شود و قیمتی بین ۲۰ تا ۲۵‌هزار تومان دارند فروش خوبی دارند، با این حال برخی کالاها نظیر گلیم که جزو دستبافته‌‌‌های اصلی رضاآباد است فروش خوبی ندارد. زمانی که از گلیم به عنوان یک کالای ارزشمند صحبت می‌‌‌کنیم منظور گلیم‌هایی چند میلیونی نیست. گلیم‌های رضاآباد که با پشم شتر بافته می‌‌‌شوند در اندازه کوچک بافته شده و قیمتی بین ۴۰۰ تا ۵۰۰‌هزار تومان دارند. قلی هروی می‌گوید: اغلب توریست‌‌‌ها می‌خواهند کالاهایی با قیمت‌های کمتر از ۱۰۰‌هزار تومان بخرند، البته در مواردی کالاهای ۲۰۰‌هزار تومانی را هم می‌‌‌فروشیم ولی قیمت که بالا می‌رود مشتریان نیز کاهش پیدا می‌کنند.

فیلترینگ فروش ما را از بین برد

فریبا رادی در شهداد کرمان به همراه گروهی از زنان یک تعاونی راه انداخته که در آن علاوه بر فروش صنایع دستی‌‌‌، تلاش می‌کنند حافظ قنات‌‌‌هایشان باشند. اوضاع فریبا رادی که فروش بالایی حتی در دوره کرونا داشته هم چندان مناسب نیست. او می‌گوید: پیش از آنکه اینستاگرام فیلتر شود، ‌‌‌ فروش مجازی خوبی داشتیم‌‌‌ اما اکنون این فروش به شدت کاهش داشته است. رادی که کار طراحی زیورآلات را انجام می‌دهد تا سال قبل به کسانی که به او سفارش می‌دادند وعده چند ماه بعد را برای تحویل می‌داد. اوضاع برای او در سال ۱۴۰۲ کاملا تغییر کرده است. در همین رابطه این فعال صنایع دستی می‌افزاید: در حال حاضر گاه هر ماه یک سفارش دارم و می‌توانم بگویم نسبت به زمان اوج فروش تعاونی مان ۲‌درصد

فروش داریم.  گردشگری در شهداد و کرمان رونق قابل ملاحظه‌ای داشته است. آیا این موضوع باعث نشده که میزان فروش صنایع دستی نیز بالا رود؟ پاسخ رادی منفی است. او اضافه می‌کند: اگر قبلا ۳۰ نفر با هم سفر می‌کردند‌‌‌، ۲۰ نفر آنها خرید صنایع‌دستی داشتند و حالا این عدد به ۲ الی ۳ نفر رسیده است. میزانی هم که این دو سه نفر می‌خرند در حد ۱۰۰‌هزار تومان است. همین یکی دو سال پیش ما پته‌های یک در یک متر می‌بافتیم چون فروش خوبی داشتیم اما الان پته‌های بزرگ اصلا فروش نمی‌روند. با اینکه قیمت‌های پته افزایش قابل‌توجهی داشته ما قیمت کالاهایمان را به آن اندازه بالا نبرده‌ایم ولی باز هم فروش خوبی نداریم. به گفته رادی قیمت کالاهای تولید شده توسط این گروه زنان از ۳۰‌هزار تومان شروع شده و تا چند میلیون تومان بالا می‌رود. او می‌گوید: با وجود این تنوع قیمتی صنایع‌دستی، نه کالاهای ارزان و نه گران ما فروش ندارند؛ زیرا به نظر می‌رسد که مردم اولویت‌شان خرید صنایع‌دستی نیست.

گفته می‌شود ایران یکی از متنوع‌ترین کشورهای جهان به لحاظ صنایع‌دستی است. دلیل این امر هم به تنوع اقلیمی و اقوام در کشورمان برمی‌گردد. با این حال به نظر می‌رسد این روزها با کاهش فروش صنایع دستی ممکن است برخی اقلام به واسطه نداشتن بازار آرام آرام از صنایع دستی ایران محو شود. در این راستا باید مشابه کشورهایی مانند تایلند که توانسته‌‌‌اند روی صنایع‌دستی مجموعه‌ای از اقدامات برنامه‌ریزی شده را داشته باشند، ‌‌‌در ایران نیز متولیان دست به کار شده و از ظرفیت‌‌‌های این بخش بهره گیرند./دنیای اقتصاد