گذر اثر مثبت درآمدهای نفتی در رشد اقتصادی

تیتر۲۰- مرکز آمار ایران نرخ رشد اقتصادی در تابستان سال جاری را 7.1درصد گزارش کرد. بر این اساس در دومین فصل سال، اقتصاد غیرنفتی ایران توانست رشد 4.2درصدی را به ثبت برساند. این اعداد در مقایسه با رشد اقتصادی بهار امسال کاهشی بوده اما همچنان از بهار 1400، دومین  رشد بالای  اقتصادی فصلی به شمار می‌رود. جزئیات این گزارش حاکی از آن است که از میان سه گروه اصلی اقتصادی، رشد بخش کشاورزی منفی و رشد صنعت و خدمات مثبت به ثبت رسیده است.

نکته قابل توجه در گزارش رشد تابستان، یکه‌تازی رشد بخش نفت است. بر این اساس، در تابستان 1402، بخش استخراج نفت و گاز طبیعی معادل 25.6درصد رشد را تجربه کرده است. بخش استخراج نفت و گاز که در تابستان 1402 سهم 15.5درصدی از تولید ناخالص داخلی کشور داشته، توانسته 3.4درصد از رشد 7.1درصدی این فصل را به خود اختصاص دهد. نقش‌آفرینی پررنگ نفت و گاز در تولید کشور، برای دومین فصل متوالی است که رقم می‌خورد و به‌نوعی اقتصاد ایران در سطح تولید قابل‌توجه خود تا حد زیادی به نفت اتکا دارد. با توجه به ظرفیت محدود بخش نفت و سقف تولید آن، به نظر می‌رسد تداوم رشد قابل‌توجه در دو فصل اخیر در هاله‌ای از ابهام است. به عبارت دیگر، رشد مداوم و بالا نمی‌تواند مانند دو فصل اخیر صرفا با اتکا بر رشد بخش نفت تداوم پیدا کند و برای این مقصود، سیاستگذار باید توجه ویژه‌ای به بخش‌های دیگر، مانند صنعت داشته باشد.

تصویر تابستانی رشد

مرکز آمار ایران تصویر رشد اقتصادی را به‌روز کرد. بر این اساس در تابستان 1402 تولید در اقتصاد ایران شاهد رشدی 7.1درصدی بوده است. در‌حالی‌که این عدد از رشد فصل بهار کمتر است اما دومین رشد اقتصادی بالا از بهار 1400 به شمار می‌رود. در بخش رشد اقتصادی غیرنفتی نیز مرکز آمار اعلام کرد که اقتصاد ایران در تابستان 4.2درصد رشد غیرنفتی را به ثبت رسانده است یا به عبارتی سهم نفت از رشد اقتصادی تابستان به حدود 3درصد می‌رسد. با توجه به تاثیر قابل‌توجه بخش نفت بر رشد اقتصادی تابستان، می‌توان موتور رشد این فصل را مشابه فصل بهار، بخش نفتی نامید.

دوپینگ نفتی در فصل دوم

در حالی که پیش‌تر «دنیای اقتصاد» در گزارش مربوط به رشد اقتصادی فصل بهار، رشد بخش نفت را جان تازه‌ای در رگ‌های اقتصاد ایران نامیده بود، به نظر می‌رسد این وضعیت در تابستان تشدید شده و بخش نفت توانسته بار دیگر موتور رشد اقتصاد ایران باشد. بر این اساس بخش نفت در تابستان رشد 25.6درصدی را به ثبت رساند. نتایج تفصیلی نیز نشان می‌دهد 3.4درصد از رشد 7.1درصدی تابستان به رشد بخش استخراج نفت و گاز بازمی‌گردد. پس از بخش نفت، این بخش خدمات است که بیشترین رشد را تجربه کرده است. بخش خدمات در کنار کشاورزی و صنعت، سه قسمت عمده و اصلی تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهند. طبق اعلام مرکز آمار ایران، نرخ رشد بخش خدمات در تابستان 7.5درصد ثبت شده است. باید توجه کرد که سهم بخش خدمات از کل تولید اقتصاد ایران به 54درصد می‌رسد و رشد آن از این جهت حائز اهمیت بالایی است. طبق نتایج تفصیلی اعلام‌شده، 4درصد از رشد 7.1درصدی تولید ناخالص داخلی به رشد اقتصادی بخش خدمات بازمی‌گردد.

با‌این‌حال بخش کشاورزی، که دیگر بخش مهم اقتصاد ایران به شمار می‌رود، افت 3.2درصدی را در سطح تولید تابستان تجربه کرده است. بخش‌های صنایع و معادن نیز توانسته‌اند به‌ترتیب 2.6 و 1.7درصد رشد را در تابستان تجربه کنند. نکته قابل‌توجه درباره بخش‌های صنایع و معادن این است که این گروه‌ها بدون احتساب بخش نفت 0.4درصد کاهش تولید را تجربه کرده است. گروه صنعت در این مدت توانسته به‌تنهایی 2.6درصد رشد کند. باید توجه داشت که با توجه به ظرفیت محدود بخش نفت و سقف تولید آن، به نظر می‌رسد تداوم رشد قابل‌توجه در دو فصل اخیر در هاله‌ای از ابهام است. به بیان ساده‌تر رشد مداوم و بالا نمی‌تواند مانند دو فصل اخیر صرفا با اتکا بر رشد بخش نفت تداوم پیدا کند و برای این مقصود، سیاستگذار باید توجه ویژه‌ای به بخش‌های دیگر، مانند صنعت، داشته باشد.

رشد بدون رفاه؟

رشد اقتصادی از طریق افزایش تولید کالا و خدمات اقتصادی می‌تواند سطح بالاتری از رفاه را برای شهروندان به همراه بیاورد. با‌این‌حال بخش قابل‌توجهی از رشد اقتصادی کشور به بخش استخراج نفت و گاز بازمی‌گردد و سوال همیشگی درباره بازگشت ارز و دسترسی به منابع حاصل از فروش نفت را مطرح می‌کند. به عبارت دیگر ممکن است رشد اقتصادی نفت خام افزایش یابد و صادرات را نیز افزایش دهد، اما تا زمانی که این صادرات در قالب واردات کالا‌های مصرفی و واسطه به سطح بالاتری از دسترسی به کالا و خدمات برای شهروندان منتهی نشود، نمی‌توان آن رشد اقتصادی را افزایش‌دهنده رفاه اقتصادی تلقی کرد.

رشد از دریچه مخارج

بخش دیگری از گزارش مرکز آمار، رشد اقتصادی تابستان را از سمت مخارج مورد بررسی قرار داده است. بر این اساس مصرف نهایی بخش خصوصی در اقتصاد ایران با افزایش 7.9درصدی همراه شد که از بهار سال 1401 بی‌سابقه بوده است. همزمان، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص نیز با افت نسبت به فصل بهار، 4.3درصد افزایش یافت. از این میزان افزایش در سطح تشکیل سرمایه ثابت، بخش بیشتری از آن به تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات بازمی‌گردد. بر این اساس درحالی‌که رشد تابستانی تشکیل سرمایه در ماشین‌آلات 6.1درصد ثبت شد، این عدد در بخش ساختمان تنها 2.9درصد است. همچنین در فصل تابستان صادرات جهشی 46.9درصدی را ثبت کرد و واردات تنها افزایشی 2.5درصدی داشت.

اجزای کیک اقتصاد

سهم بخش‌های مختلف از اقتصاد ایران دستخوش تحولاتی شده است. مهم‌ترین تغییر در سهم این‌گروه‌ها به بخش نفت بازمی‌گردد. بر این اساس در تابستان سال 1402، استخراج نفت و گاز طبیعی بیش از 15.5درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر، سهم بخش صنعت به 11.7درصد می‌رسد. در بخش خدمات نیز که سهمی 54درصدی از تولید دارد، بیشترین سهم با 13.3درصد به گروه مستغلات، کرایه و خدمات کسب‌وکار باز می‌گردد. امور عمومی، آموزش، بهداشت و مددکاری نیز با سهم 10.7درصدی، دومین گروه بزرگ بخش خدمات به شمار می‌رود. در گروه خدمات، بخش عمده‌ و خرده‌فروشی، هتل و رستوران سهم 10.3درصدی از تولید اقتصاد ایران دارد. گروه کشاورزی نیز تنها سهمی 7درصدی از اقتصاد ایران دارد. به عبارت دیگر اگر گروه‌های عمده اقتصادی را به بخش‌های کوچک‌تر خرد کنیم، خواهیم دید که بخش نفت همچنان بزرگ‌ترین بخش از اقتصاد ایران به شمار می‌رود./دنیای اقتصاد