بیمه زندگی در ایران، فقط «زنده» است؛ زندگی نمی‌کند!/ ضریب نفوذ بیمه زندگی؛  ایران:  15 درصد، دنیا: 75 درصد!

تیتر20- سرانه پایین بیمه زندگی در ایران در مقایسه با دنیا نشان می‌دهد این نوع بیمه‌، حیات موثر و پرنفوذی در سرمایه‌گذاری خانواده‌ها، کسب‌وکارها و در نتیجه، اقتصاد ایران ندارد و بیشتر زنده است تا اینکه به «زندگی»، رنگ اطمینان و امید ببخشد! آمار 15 درصدی ضریب نفوذ بیمه زندگی در ایران در مقایسه با میانگین بیش از 75 درصدی در کشورهای پیشرفته، موید این ادعاست.

صنعت بیمه، بعد از بانکداری، از مهم‌ترین ارکان توسعه اقتصادی کشورها، به‌ویژه جوامع پیشرفته است. در این میان، بیمه زندگی یا عمر یکی از انواع بیمه‌ها با دو هدف پوشش بیماری یا مرگ و نیز سرمایه‌گذاری برای بیمه‌شونده است. به تعبیر دیگر، کارکرد اول بیمه زندگی، پوشش یا حفاظت بیمه‌شده در طول حیات و بعد از فوت افراد است،؛ بدین صورت که مبلغ تعیین‌شده بعد از اتمام قرارداد، به فرد یا ذینفع پرداخت می‌شود. کارکرد دوم آن، بیانگر نقش سرمایه‌گذاری بیمه زندگی در طول حیات یا بعد از فوت اشخاص است. 

•    بیمه زندگی: مزایای زیاد، تنوع وسیع
بیمه زندگی مزیت‌های فراوانی دارد که از آن جمله می‌توان به خرید بیمه بدون محدودیت سنی، برخورداری از معافیت مالیاتی، فرصت اخذ وام برای بیمه‌شده، دریافت سود مشارکت و سود تضمینی، امکان تعیین ذینفعان توسط بیمه‌گذار، امکان بازخرید زودتر از موعد، امکان تعیین میزان و روش پرداخت حق بیمه اشاره کرد. در این نوع بیمه، حق بیمه، بعد از کسر هزینه‌‌ها، یک اندوخته همراه با سود است و هنگام سررسید، مبلغ سرمایه‌گذاری با سود آن، به انتخاب بیمه‌گذار، یکجا یا ماهانه پرداخت می‌شود.

نکته قابل توجه دیگر، انواع متعدد بیمه زندگی است. این امر امکان ترغیب برای خرید این نوع بیمه را بیشتر می‌کند. انواع آن عبارتند از: 
    زمانی: جبران خسارت فوت بیمه‌شده در زمان اعتبار
    مختلط (عمر و پس‌انداز): پرداخت مبلغ سرمایه‌گذاری به ذینفع مندرج در بیمه‌نامه 
    مستمری: امکان دریافت مستمری در طول حیات طی مدت معین یا تا پایان عمر 
    بازنشستگی: پوشش اقتصادی برای بازنشستگان و ازکارافتادگان در دوران سالمندی از جمله بازنشستگی تکمیلی
    مانده بدهکار: پرداخت اقساط باقی‌مانده وام در صورت فوت شخص
    عمر و سرمایه‌گذاری: مانند بیمه عمر و سرمایه‌گذاری زنان خانه‌دار، آتیه کودکان و نظایر آن
    گروهی: تقسیم حق بیمه بین افراد و پوشش گروهی آنها ویژه ادارات دولتی، شرکت‌ها، انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی.
با این توصیف، بیمه زندگی، مواردی مانند فوت طبیعی، فوت بر اثر حادثه، بیماری‌های خاص مانند سرطان، سکته، پیوند اعضای اصلی، جراحی عروق قلب در مدت اعتبار بیمه‌نامه و پوشش تکمیلی هزینه‌های پزشکی تا سقف مشخص را شامل می‌شود و البته اتفاقاتی مانند خودکشی، جنگ، اعمال مجرمانه و حوادث عمدی را پوشش نمی‌دهد.

•    اختلاف فاحش سرانه بیمه زندگی: از ایران تا جهان
با توجه به مزایای گسترده، تنوع فراوان و فرصت انتخاب، قاعدتا تصور این است که بیمه زندگی در بین اکثریت مردم رایج است و اصطلاحا ضریب نفوذ بالایی دارد اما این‌طور نیست! 

آمارها نشان می‌دهد هرچند میانگین ضریب نفوذ بیمه در جهان، حدود 7.5 درصد است اما این رقم در ایران، با وجود پیشرفت‌ این صنعت و تبلیغات گسترده شرکت‌های بیمه‌، حدود 2.7 درصد، یعنی تقریبا یک‌سوم میانگین دنیا و البته یک‌پنجم کشورهای توسعه‌یافته است. ضریب نفوذ بیمه، نسبت حق بیمه‌های تولیدی به تولید ناخالص داخلی است و این امر بدین معناست که صنعت بیمه به رشد تولید ناخالص داخلی، به عنوان یکی از شاخص‌های کلان اقتصادی کمک می‌کند. 

با این وضعیت، حال و روز بیمه زندگی نیز مساعد نیست. هرچند وضعیت بیمه زندگی در ایران، در سال‌های اخیر، خصوصا به دلیل فعالیت پلتفرم‌های آنلاین فروش بیمه و آگاهی تدریجی شهروندان بهبود یافته اما همچنان آمار دقیق و مستمر درباره سرانه بیمه عمر و سرمایه‌گذاری موجود نیست. بررسی صنعت بیمه در ایران در سال‌های اخیر (1399) نشان می‌دهد سرانه بیمه زندگی در ایران، حدود 15 درصد است. طبق برآوردها، ۷۵ درصدِ حق بیمه‌های تولیدی به سه رشته بیمه‌ای شخص ثالث (33.5 درصد)، درمان (19.2درصد) و عمر (15.5 درصد) اختصاص دارد. بنابراین سهم بیمه زندگی در پورتفوی صنعت، به 16 درصد نمی‌رسد.

سرانه پایین بیمه زندگی در ایران، در حالی است که طبق آمار، ۷۸ درصد مردم در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا و اروپا از خدمات بیمه عمر و سرمایه‌گذاری استفاده می‌کنند. در ژاپن، به طور میانگین هر فرد، بین سه تا پنج بیمه زندگی دارد و در بسیاری از کشورهای عربی مانند امارات، افتتاح حساب بیمه عمر به صورت اجباری همراه با شناسنامه صورت می‌گیرد. این آمار، بیانگر اختلاف فاحش ایران با دنیا در زمینه ضزیب نفوذ بیمه زندگی است. 

•    موانع رشد بیمه زندگی: از فرهنگی تا اقتصادی
نکته قابل تامل این است که چرا با وجود مزایای یادشده، ضریب نفوذ بیمه زندگی در ایران نسبت به استانداردهای جهانی پایین است؟ در این رابطه، حداقل دو دسته از عوامل، شامل متغیرهای فرهنگی و اقتصادی قابل ذکر است:

در زمینه متغیرهای فرهنگی، می‌توان به عدم اطمینان مردم به شرکت‌های بیمه، تردید بر سر ترجیح سرمایه‌گذاری در حوزه بانک یا بیمه، کفایت بیمه تامین اجتماعی و عدم ضرورت بیمه عمر اشاره کرد. علاوه بر این موارد، با وجود تعدد تیزرهای تلویزیونی، تبلیغات محیطی، تبلیغات اینترنتی و حتی فروش مستقیم در فضاهای پرتردد مانند فرودگاه، راه‌‌آهن، مترو، ورودی مجتمع‌های تجاری و...، هنوز آگاهی شهروندان درباره جزییات بیمه زندگی کافی نیست. بعضا همین وسعت تبلیغات ناکارآمد و تنوع آن یا وعده‌های بیش از حد، به سردرگمی و ضدتبلیغ در این حوزه منجر شده است. طبق تحقیقات انجام‌شده، بیش از 30 درصد مردم، بی‌اطلاعی از شرایط بیمه‌نامه را دلیل عدم خرید آن می‌دانند و وضعیت تاهل، وضعیت شغلی، میزان درآمد، سن فرد و آشنایی آنها در خرید بیمه زندگی موثر است.

 
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش «ضریب نفوذ بیمه، مروری بر واقعیت‌های آماری» توسط پژوهشکده بیمه، تورم طولانی و مزمن، عامل مهم کاهش ضریب نفوذ بیمه و یکی از مهم‌ترین دلایل عقب‌ماندگی ایران نسبت به میانگین جهانی است؛ موضوعی که کاملا درباره بیمه زندگی نیز صدق می‌کند. بدیهی است رشد‌ هزینه‌ها در مقایسه با درآمدها، افزایش خط فقر و مشکلات تامین نیازهای اولیه زندگی مانند خوراک، پوشاک و مسکن، به‌ویژه در بین دهک‌های پایین و حتی متوسط درآمدی جامعه، بر سرانه بیمه زندگی تاثیر منفی دارد و افزایش هزینه‌ها با درآمد پایین به کاهش خرید بیمه زندگی می‌انجامد. همچنین فشارهای اقتصادی و عدم بهبود کیفیت زندگی، امید به حیات را کاهش می‌دهد و در نتیجه، رشد بیمه زندگی در وضعیت کاهش امید به زندگی، معنادار نیست.

عدم ثبات اقتصادی کشور و کاهش شدید ارزش ریال نسبت به نرخ ارز نیز موجب شده سودهای آن‌چنانی که شرکت‌های بیمه از آن نام می‌برند، آن هم در سال‌ها یا دهه‌های آینده، پررنگ جلوه نکند و با توجه به تورم سال‌های بعد، کم‌ارزش تلقی شود. از این‌رو، مردم، بیشتر به دنبال اقدامات زودبازده و جبران هزینه‌ها یا سرمایه‌گذاری‌ با بازدهی سریع‌تر هستند. بنابراین در صورت وجود درآمد یا پس‌انداز اندک، ترجیح می‌دهند به خاطر نوسانات شدید اقتصادی، آن را در بازار مسکن، خودرو، طلا، ارز و...  سرمایه‌گذاری کنند، چون نتیجه آن، ملموس‌تر و معمولا سودبخش‌تر از سرمایه‌گذاری در بیمه عمر و پس‌انداز است. ضمن اینکه برخی افراد با تحلیل شرایط کسب‌وکارهای بیمه، حتی به احتمال ورشکستگی برخی شرکت‌ها و تبعات ناشی از آن اشاره می‌کنند.

از سوی دیگر، کسانی که توان سرمایه‌گذاری در بازارهای یادشده را ندارند، یه گران بودن بیمه زندگی با توجه به مجموع هزینه‌های جاری و اینکه بیمه زندگی، در شرایط فعلی، هزینه است نه سرمایه‌گذاری تاکید دارند و از خرید آن امتناع می‌کنند.

•    راهکارهای افزایش سرانه بیمه زندگی
افزایش ضریب نفوذ بیمه، به‌ویژه سرانه بیمه زندگی در ایران، با توجه به اختیاری بودن آن، در گرو آموزش صحیح و هدفمند، اطلاع‌رسانی موثر و مستمر، ثبات وضعیت بازار و بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی کشور به‌ویژه مدیریت تورم، نرخ ارز، رونق تولید و اشتغال‌زایی و در نتیجه، افزایش درآمد و کاهش هزینه‌هاست. 
در حال حاضر، جایگاه عمر بیمه زندگی در کشور، با توجه به وضعیت متغیرهای فرهنگی و اقتصادی ذکرشده، در مقایسه با دنیا، درخشان و مطلوب نیست.

اگرچه به دلیل استقبال بیشتر در سال‌های اخیر، چشم‌انداز روشنی در این حوزه احتمال می‌رود اما بدون عبور از دیوارهای فقر فرهنگی و اقتصادی، بیمه زندگی در ایران، به بلوغ مورد انتظار نمی‌رسد؛ فقط زنده است. همین‌!