چشم‌انداز توسعه ترانزیت کشور از ماکو

تیتر20 -  با توجه به اینکه در هفت ماه سال جاری، میزان مبادلات تجاری ایران با ترکیه به ۹.۹ میلیارد دلار رسیده است نشان دهنده اهمیت تجارت زمینی ایران با ترکیه است‌. اما تجارت بالاتر از این سطح نیازمند زیرساخت‌های مانند توسعه حمل‌ونقل ریلی بین دو کشور از مسیر ماکو است.

 منطقه آزاد ماکو با حجم تجارت سالیانه بالغ بر ده میلیارد دلار، پتانسیل ایفای نقش و ایجاد ارزش افزوده در جریان تجاری منطقه‌ای و بین‌المللی بین ایران با کشورهای محور شرق به غرب به ویژه ترکیه را دارد. چراکه این منطقه با وجود راه‌آهن تبریز-قارص، فرودگاه بین المللی ماکو، بزرگراه سردار سلیمانی تقریبا انواع شکل‌های حمل و نقلی را دارد. به ویژه اینکه به تازگی مطالعات پروژه چشم ثریا را نیز به پایان رسانده است و می‌تواند به محور انتقال کالا از شرق چین به اروپا باشد.

از طرف دیگر ایران در حال حاضر نزدیک به ۹ میلیارد دلار صادرات به عراق دارد. در صورتی که از ظرفیت‌های تجاری منطقه آزاد ماکو به ویژه در زمینه صادرات صنایع غذایی استفاده کند امکان افزایش درآمد ارزی حاصل از صادرات کالا افزایش قابل توجهی خواهد یافت.

در حال حاضر کشورهای حوزه سی آی اس علاقمند به توسعه روابط با کشورهای منطقه خاورمیانه هستند. چراکه این کشورهای دارای بازارهای بکر و مصرفی هستند. 

از طرف دیگر کشورهای خاورمیانه تامین کننده مواد اولیه نفتی و پتروشیمی هستند. به همین دلیل بسیاری از کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی علاقمند به توسعه تجارت با کشورهای خاورمیانه هستند تا در قبال کالا بتوانند مواد اولیه صنایع را تامین کنند.

 بنابراین کشورهای جنوب اروپا و آسیای مرکزی می‌توانند از مسیر ترانزیتی شرق به غرب کالاهای خود را از مسیر منطقه آزاد ماکو ترانزیت کنند. از آنجا هاب ترانزیت کالاها به کشورهای جنوب از مسیر ماکو میگذرد بهره‌برداری از ظرفیت‌های حمل‌ونقل آن باید در اولویت قرار بگیرد.

در این معادله نقش ترکیه می‌تواند موثر باشد. چراکه این کشور در سال های اخیر توانسته زیرساخت حمل و نقل جاده‌ای، ریلی و دریایی خود را به قدری گسترش دهد که بخشی از تجارت اروپا با آسیا از طریق ناوگان ترکیه‌ای انجام می‌شود. حتی در اوج جنگ اوکراین و روسیه این کشور وظیفه انتقال غلات اوکراین به اروپا را بر عهده داشت.

بنابراین در صورتی که ایران قصد داشته باشد رویای تبدیل شدن به هاب منطقه ای را به واقعیت تبدیل کند باید به فکر توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ماکو باشد.

 در سالهای گذشته تحت تاثیر تحریم‌ها و ضعف سرمایه‌گذاری دولت در زیرساخت‌های کشور عملا بسیاری از ظرفیت‌ها بلااستفاده ماند. اما در حال حاضر فضا تغییر کرده و اگر ایران در بهره‌گیری از ظرفیت‌های ترانزیتی کند عمل کند در جنگ کریدورها عقب می‌ماند. به ویژه در منطقه شمال کشور زیرا علاوه بر اینکه پروژه زنگزور تعریف شده است، روسیه از طریق دریای سرخ بخشی از کالاهای خود را به ترکیه ارسال می‌کند و از آنجا به مناطق مختلف دنیا ترانزیت می‌شود.

در سالهای اخیر بحث گرانی ترانزیت کالا از طریق دریای سرخ مطرح شده  و حتی ایران می تواند با ۳۰ درصد کمتر از دریای سرخ انتقال کالا را اجرایی کند. اما به دلیل بی توجهی به ظرفیت‌های حمل‌ونقل کشور عملا ایران از بخش ترانزیت کنار گذاشته شده است. حالا برای اینکه ایران بتواند بار دیگر در معادلات ترانزیت جهان نقش موثری ایفا کند باید پس از کشف ظرفیت‌ها منطقه ای به توسعه مناطق مرزی و ویژه اقتصادی همچون ماکو توجه کند .

در شرایط کنونی نباید برای توسعه منابع آزاد و ویژه اقتصادی تعلل کرد. دیپلماسی اقتصادی با محوریت مدیران مناطق آزاد می تواند بستر سرمایه گذاری مشترک برای دستیابی هرچه سریعتر به اهداف مشترک با کشورهای باید در دستور کار قرار بگیرد.

شاید یکی از مهمترین مسائلی که زیر سایه ترانزیت کالا می تواند در کشور اتفاق بیفتد توسعه صنعتی است. به عبارت دیگر نزدیکی ماکو به بازار هدف منجر می‌شود شرکت‌های زیادی در این منطقه سایت‌های تولیدی ایجاد کنند. در کنار آن شرکت‌های حمل‌ونقل بیشتر در منطقه فعالیت خود را شروع می‌کنند. بنابراین حاشیه سود تولید افزایش می‌یابد و چرخه رشد اقتصادی تولید به نفع نیروهای جویای کار منطقه به اتفاق خواهد افتاد. نتیجه آن شکل‌گیری مراکز رفاهی بیشتر است که مشوقی برای جذب گردشگران خواهد بود.