بانک سامان و نهادسازی برای عدالت آموزشی / بذر‌های شکوفایی در دل مناطق محروم

تیتر 20- در سال‌های اخیر، مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی در ایران، عمدتاً با فعالیت‌هایی نظیر مدرسه‌سازی در مناطق محروم گره خورده است؛ اقدامی شایسته و حیاتی که می‌تواند بستر رشد فرهنگی و آموزشی را در نواحی کم برخوردار فراهم کند. با این حال، آنچه این حرکت‌های خیرخواهانه را از اثر ماندگار به رویکرد پایدار بدل می‌کند، چیزی فراتر از احداث صرف یک ساختمان آموزشی است.

اکنون بانک سامان با تجربه‌ای‌ بالغ بر یک دهه فعالیت در حوزه مسئولیت اجتماعی، الگویی متمایز از این مشارکت ارائه کرده؛ الگویی که نه‌تنها به ساخت مدرسه اکتفا نمی‌کند، بلکه با نگاهی نظام‌مند و برنامه‌ریزی‌شده، تجهیز، نوسازی، تأمین منابع کیفی و نظارت بلندمدت بر کارکرد فضاهای آموزشی در مناطق محروم را مدنظر قرار داده است. بررسی گزارش عملکرد خیریه بانک سامان از سال ۱۳۸۸ تا ۱۴۰۳ نشان می‌دهد این بانک فراتر از رویکرد «ساخت و واگذاری»، به دنبال خلق «زیست‌بوم آموزشی» موثر بوده است.

مدرسه‌سازی هدفمند
از ورزقان آذربایجان شرقی تا باهوکلات در سیستان و بلوچستان، از دلفان در لرستان تا سرپل ذهاب در کرمانشاه، و از بجنورد تا یزد، بانک سامان، علاوه بر ساخت مدارس، با اختصاص بودجه‌های کلان و پیگیری اجرای پروژه‌ها تا مرحله بهره‌برداری نهایی، نشان داده مدرسه‌سازی برای این بنگاه اقتصادی، امری استراتژیک و نه صرفاً تبلیغاتی است. به‌ عنوان نمونه، احداث مجتمع آموزشی دوازده‌کلاسه در یزد با زیربنایی بالغ بر ۳۶۰۰ متر مربع، همراه با سالن آمفی‌تئاتر و امکانات ورزشی، مؤید نگاه فراگیر به مفهوم مدرسه، به ‌مثابه مرکز رشد منطقه‌ای است.

تجهیزات باکیفیت
آنچه به اندازه ساخت مدرسه یا حتی بیش از آن اهمیت دارد، کیفیت آموزشی‌ این فضاهاست. تجهیز مدارس با امکانات به‌روز، تأمین ابزارهای هوشمند و فراهم‌سازی امکاناتی در حد مدارس پایتخت، از جمله اقداماتی است که بانک سامان، از این طریق، فاصله بین مرکز و پیرامون را کاهش داده است. به بیان دیگر، این بانک، نه‌تنها ساختمان‌های مدرسه را بالا برده، بلکه ذهن‌ها را نیز به افق‌های بلندتر تجهیز کرده است.

در بسیاری از پروژه‌های ثبت‌شده، از جمله مدرسه‌ 9کلاسه در سرپل ذهاب، تأکید بر محوطه‌سازی، فضای سبز، تأسیسات کامل آموزشی و حتی احداث خانه بهداشت در جوار مدرسه، گویای نگاه توسعه‌محور این بانک است؛ نگاهی که آموزش را با دیگر ابعاد زندگی اجتماعی و سلامت عمومی، همگام و همراه می‌داند.

تداوم حمایت پس از افتتاح
یکی از چالش‌های رایج در پروژه‌های مدرسه‌سازی، فقدان تداوم برای حمایت پس از تحویل پروژه است. گزارش‌ عملکرد بانک سامان نشان می‌دهد این بانک در موارد متعدد، نه‌تنها فرایند ساخت را تا آخرین مرحله پیگیری کرده، بلکه تجهیز، نوسازی و حتی تکمیل پروژه‌های ناقص را در دستورکار قرار داده است. نمونه بارز آن، تکمیل پروژه مدرسه‌ چهـارکلاسه در باهوکلات چابهار است که در چندین فاز و با هماهنگی مجمع خیرین مدرسه‌ساز استان به بهره‌برداری رسیده است.

نگاه منطقه‌ای و نهادسازی، ورای پروژه‌ای
رویکرد بانک سامان، صرفاً مبتنی بر اجرای پروژه‌های پراکنده و مقطعی نبوده، بلکه نوعی نگاه منطقه‌ای و شبکه‌محور در آن دیده می‌شود. برای مثال، تمرکز بر استان‌های بوشهر، لرستان، و کرمانشاه و نیز اجرای چند پروژه در این مناطق، می‌تواند به شکل‌گیری خوشه‌های آموزشی کمک کند و در نهایت، به ارتقای کلی کیفیت آموزش در این نواحی منجر شود. این نگاه منطقه‌گرا، فراتر از یک نهاد خیّر موقتی، از بانک سامان، یک بازیگر توسعه‌محور ساخته است. 

فعالیت‌های خیریه بانک سامان، ذیل یک ساختار مشخص و با استفاده از نهادهای رسمی و هم‌افزایی با سازمان نوسازی مدارس و آموزش و پرورش کشور صورت گرفته است. این همگرایی با نهادهای حاکمیتی، نه‌تنها کارآیی اجرای پروژه‌ها را افزایش داده، بلکه از تبدیل پروژه‌ها به اقدامات فردمحور و شخصی جلوگیری کرده است. به ‌بیان دیگر، بانک سامان، به ‌دنبال قهرمان‌سازی و دیده‌شدن در رسانه‌ها نیست، بلکه هدفش، نهادسازی برای توسعه پایدار است.

مسئولیت اجتماعی با طعم توسعه فرهنگی
مسئولیت اجتماعی بانک سامان، به‌وضوح در حوزه فرهنگی، آموزشی و حتی اجتماعی معنا پیدا کرده است. این بانک، به ‌جای اکتفا به گزارش‌های تبلیغاتی، با حضور در مناطق محروم، امکاناتی در سطح مدارس تهران را در مناطق دورافتاده فراهم کرده است؛ اقدامی که مصداق عدالت آموزشی و زمینه‌ساز کاهش مهاجرت معکوس از روستاها به شهرهاست. این میزان توجه به ابعاد نرم‌افزاری توسعه، نقطه تمایز بانک سامان با نهادهایی است که فعالیت‌های خیریه‌شان، عمدتاً در سطح ساختمان‌سازی و اقدامات نمادین، باقی می‌ماند.

تجربه بانک سامان در حوزه مسئولیت اجتماعی، به‌ویژه در عرصه ساخت، تجهیز و نوسازی مدارس، می‌تواند الگویی کارآمد برای دیگر بانک‌ها، بنگاه‌های اقتصادی، شرکت‌های بزرگ و حتی نهادهای عمومی باشد. گذار از رویکرد «بساز و رها کن»، به سوی «بساز، تجهیز کن، بمان و توسعه بده»، همان تغییری است که کشور ما، برای نیل به عدالت آموزشی و توسعه متوازن، بدان نیازمند است.