فقدان رتبه‌بندی اعتباری، زنجیری بر پای توسعه بیمه/ تحلیل یک چالش بزرگ در صنعت بیمه ایران

تیتر20 - تصور کنید: شرکت بزرگی در بندرعباس، هزاران میلیارد تومان سرمایه‌گذاری کرده است. مدیران برای پوشش ریسک‌های عملیاتی به دنبال بیمه‌گری معتبر و متعهد می‌گردند، اما هیچ نشان قابل اتکایی برای سنجش توان مالی و تعهد بلندمدت بیمه گران ایرانی نمی‌یابند! 

این سناریو، بخش کوچکی از چالش صنعت بیمه ایران، به دلیل فقدان رتبه‌بندی اعتباری استاندارد است. در جهانی که اعتبار بیمه گران با ذره بین ارزیابی می‌شود، ایران در سکوت رتبه‌بندی به سر می‌برد! 

جهان کجاست؟ 
در نظام مالی جهان، رتبه‌بندی اعتباری بیمه گران توسط نهادهای مستقلی مانند اس‌اند پی، مودیز و فیچ، حکم شناسنامه مالی دارد. رتبه‌هایی مانند AAA تا D با ارزیابی قدرت مالی، کیفیت دارایی ها، کفایت ذخایر و مدیریت ریسک، به مخاطبان بیمه‌ها پاسخ می‌دهند. 

مشتریان و کارگزاران، برای خرید پوشش‌های سنگین به این رتبه‌ها اعتماد می‌کنند، بیمه گران اتکایی بر اساس آن ریسک واگذاری را محاسبه می‌کنند، سرمایه گذاران سلامت مالی را می‌سنجند و ناظران از آن برای تقویت ثبات صنعت بهره می‌برند. کشورهایی مانند سنگاپور، آلمان یا ترکیه با این چارچوب شفاف، رقابت و اعتمادسازی را ممکن کرده اند. 

انزوای صنعت بیمه ایران 
این در شرایطی است که صنعت بیمه ایران فاقد هرگونه نظام رتبه‌بندی اعتباری استاندارد و بین المللی است. تحریم ها، ارتباط بیمه گران ایرانی با رتبه‌بندی‌های جهانی و بیمه گران اتکایی بزرگ را قطع کرده است. 

در داخل نیز نهاد مستقل با استانداردهای جهانی، روش‌شناسی شفاف و استقلال از نهادهای دولتی وجود ندارد. این خلاء با نارسایی‌های نظارتی و شفافیت ناکافی در افشای اطلاعات مالی تشدید می‌شود.

 
فقدان رتبه بندی، آسیب‌های ملموسی به صنعت وارد کرده است: مشتریان بزرگ و کارگزاران بین المللی بدون رتبه معتبر، توان تعهد بیمه گران را ارزیابی نمی‌کنند و این بی‌اعتمادی، بازار را ساقط می‌سازد. 

فقدان رتبه معتبر، دسترسی به اتکایی بین المللی را مسدود کرده و ظرفیت پوشش ریسک‌های بزرگ را کاهش می‌دهد. سرمایه گذاران خارجی و داخلی محتاط، بدون این ابزار شفاف، تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند. 

نبود ارزیابی بیرونی مستقل، انگیزه شرکت‌ها برای بهبود شاخص‌های مالی و حاکمیت شرکتی را تضعیف می‌کند و سلامت مالی صنعت در ابهام می‌ماند. 

رتبه‌بندی داخلی؛ درمان یا مُسکن؟ 
آیا اجرای رتبه‌بندی داخلی در ایران با وجود تحریم‌ها و نبود اتکایی بین المللی، ریسک‌ها را کاهش می‌دهد؟ پاسخ مثبت است، اما با قیدهایی! 
یک نظام مستقل داخلی می‌تواند با شفاف‌سازی سلامت مالی شرکت ها، ابزاری قدرتمند برای نظارت هدفمند بیمه مرکزی باشد و انگیزه ارتقای شاخص‌های مالی و مدیریت ریسک را ایجاد کند. 

این امر اعتماد مشتریان داخلی و نهادهای مالی را جلب کرده و به تخصیص بهینه منابع کمک می‌کند؛ اما آیا کافی است؟ رتبه‌بندی اعتباری در داخل، نمی‌تواند مشکل بنیادی فقدان دسترسی به بازار اتکایی بین المللی را حل کند. تحریم‌ها کماکان پابرجاست و بدون رفع آن‌ها، ظرفیت صنعت برای پوشش ریسک‌های کلان محدود می‌ماند. 

ریسک‌ها و رتبه‌بندی اعتباری 
اما آیا با وجود نسبت خسارت بالا در صنعت بیمه ایران (متوسط ۵۸.۶۲ درصد در سال ۱۴۰۳) رتبه‌بندی اعتباری می‌تواند به شفاف‌تر شدن شرکت‌های بیمه و کاهش ریسک‌های آن‌ها کمک برساند؟ پاسخ این است: نسبت خسارت بالا در سال ۱۴۰۳ نه تنها رتبه‌بندی را بی‌اعتبار نمی‌کند، بلکه ضرورت آن را پررنگتر می‌سازد. 

رتبه‌بندی با تحلیل عمیق، ریشه‌های این چالش (قیمت‌گذاری نادرست، انتخاب بد ریسک یا ناکارآمدی مدیریت خسارت) را آشکار می‌سازد. 
این ابزار شرکت‌هایی را که با وجود بحران صنعت، نسبت خسارت پایین‌تر و مدیریت ریسک بهتری دارند، شناسایی می‌کند. 

افشای عمومی رتبه‌های پایین ناشی از سودآوری ضعیف، فشار ذی نفعان برای اصلاحات ساختاری را افزایش می‌دهد. در واقع رتبه بندی، آینه تمام نمای مشکلات است. 
گرچه نبود شرکت‌های بین المللی رتبه‌بندی در ایران، محدودیت ایجاد می‌کند، اما می‌تواند فرصتی برای توسعه نهادهای داخلیِ مستقل و قوی باشد. 

این امر، توسعه «استانداردهای بومی» متناسب با ریسک‌های منحصر به فرد ایران-که نهادهای جهانی ممکن است آن‌ها را درک نکنند-ممکن می‌سازد. 

درس‌های جهانی؛ چراغ راه ایران
تجارب موفق کشورها، نقشه‌ای عملیاتی برای ایران ترسیم می‌کند. ترکیه با توسعه نهادهای داخلی قدرتمندی مانند JCR Eurasia و KKB، همراه با نظارت فعال و مستمر بیمه مرکزی، چارچوبی پایدار ایجاد کرده است. 

این نهادها نه تنها با استانداردهای جهانی همسو هستند، بلکه با تمرکز بر ریسک‌های منطقه‌ای، ابزاری قابل اتکا برای ذی نفعان داخلی و بین‌المللی فراهم می‌سازند. 
بیمه مرکزی ترکیه با الزام به افشای شفاف اطلاعات و نظارت مستقیم بر کیفیت رتبه‌بندی‌ها، از تبدیل این ابزار به یک تشریفاتی بی‌اثر جلوگیری کرده است.

 
در هند، حضور همزمان چندین آژانس معتبر داخلی، تحت نظارت سختگیرانه نهاد ناظر (IRDAI)، فضای رقابتی سالمی پدید آورده است. 
این تکثر، امکان ارزیابی چندبعدی از شرکت‌های بیمه را فراهم می‌کند و از وابستگی بازار به یک «نهاد واحد» جلوگیری می‌کند. 

نهاد ناظر هندی با تعیین استانداردهای اجباری برای افشای مالی و عملیاتی، داده‌های خام مورد نیاز رتبه‌بندی‌ها را استانداردسازی کرده است. 

این مدل، به ویژه در افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران و توسعه بازار سرمایه بیمه‌محور هند نقشی کلیدی ایفا کرده است. 

البته هیچ الگویی به شکل کامل قابل کپی‌برداری نیست، اما سه اصل جهانی به عنوان تجارت کشورها، غیرقابل چشم‌پوشی هستند: استقلال عملیاتی و مالی نهاد رتبه‌بندی از بازار و دولت، الزامات سختگیرانه افشای اطلاعات توسط شرکت‌های بیمه و نظارت فعال نهاد ناظر بر کیفیت و شفافیت فرآیند رتبه‌بندی. 

در این بین، ایران نیازمند تاسیس نهاد مستقل رتبه‌بندی است؛ نهادی با استانداردهای جهانی و استقلال عملیاتی (با حمایت بیمه مرکزی و بخش خصوصی). 

این نهاد باید الزماتی چون گزارش دهی شفاف از سوی شرکت ها، توسعه نیروی متخصص در نهاد، بیمه مرکزی و شرکت‌ها و استفاده بیمه مرکزی از رتبه‌ها را تضمین دهد.

 
سنگ بنای اعتماد
فقدان رتبه‌بندی اعتباری، زنجیری بر پای توسعه بیمه ایران است. این خلاء اعتماد مشتریان کلان و بازار بین‌الملل را تحلیل برده و دسترسی به پوشش اتکایی را مسدود کرده است. 

رتبه‌بندی داخلی هرچند مُسکنی بر درد اتکایی بین‌المللی نیست، اما گامی ضروری برای شفافیت، انگیزه‌بخشی به بهبود شرکت‌ها و افزایش اعتماد داخلی است. 
ایران با الهام از تجارب جهانی و ایجاد نهادی مستقل، می‌تواند این زنجیر گمشده را بازگرداند و زمینه رشد پایدار را مهیا سازد. رتبه‌بندی، «زبان مشترک» اعتماد است و ایران اکنون در سکوت این زبان به سر می‌برد.