گره مشکلات فرش ایرانی چگونه باز می‌شود؟ / تشکل‌ها به‌جای تمرکز بر توسعه بازارها، بخش زیادی از وقت خود را صرف رفع موانع می‌کنند

تیتر20- صنعت فرش ایران که سال‌ها به‌عنوان نمادی از هنر، فرهنگ و صادرات کشور شناخته می‌شد، در سال‌های اخیر با مشکلات جدی مواجه شده است. کاهش تولید، دشواری در تأمین مواد اولیه کلیدی مانند ابریشم و کوچ، چالش‌های بیمه‌ قالیبافان و محدودیت‌های مالی، ازجمله مسائلی‌اند که به رکود و کاهش توان رقابتی این صنعت منجر شده‌اند. علاوه بر این، تحولات اقتصادی و سیاسی منطقه‌ای، فشارهای تحریمی و نوسان بازار جهانی شرایط را برای فعالان صنعت فرش سخت‌تر کرده است.

در چنین وضعیتی، تشکل‌های صنفی و اتاق بازرگانی ایران، به‌عنوان نمایندگان بخش خصوصی، نقش مهمی در حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان ایفا می‌کنند. این نهادها ضمن پیگیری مطالبات و ارائه پیشنهاد‌های کارشناسی، تلاش دارند با تسهیل حضور در بازارهای بین‌المللی، بهبود شرایط بیمه‌ای و اصلاح سیاست‌های داخلی روند احیای صنعت فرش را سرعت ببخشند.

با این وجود، موانع ساختاری و اجرایی همچنان بخش عمده‌ای از مشکلات را تشکیل می‌دهند و وضعیت واقعی تولید و صادرات، فاصله قابل توجهی با آمارهای رسمی دارد. گفت‌وگوی پیش‌رو مروری است بر مهم‌ترین چالش‌ها و اقدامات انجام‌شده در این حوزه که تصویری روشن‌تر از وضعیت فعلی صنعت فرش ایران ارائه می‌دهد.

آمارهای رسمی افت تولید را به‌صورت دقیق بازتاب نمی‌دهند
مرتضی حاجی آقامیری، رئيس کمیسیون فرش،‌ هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران، درباره وضعیت تولید فرش ایرانی در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز توضیح داد: در شرایط نامناسب بازار، تولید به‌ طور طبیعی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و کاهش می‌یابد. با این حال، آمارهای رسمی منتشرشده این افت را به‌ درستی بازتاب نمی‌دهند و از این‌رو نمی‌توان آنها را مبنای تحلیل دقیق قرار داد. کاهش عرضه خود به‌تنهایی نشان‌دهنده افت تولید است، اما مجموعه‌ای از عوامل دیگر هم در این روند نقش دارند.

رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درباره مشکلات تأمین مواد اولیه تولیدکنندگان فرش تصریح کرد: یکی از مشکلات اصلی، چالش‌های مربوط به تأمین مواد اولیه است. در برخی موارد، تهیه مواد اولیه وارداتی مانند ابریشم با موانع و محدودیت‌هایی همراه است که بر تداوم و کیفیت تولید تأثیر منفی می‌گذارد.

تنها ۲۰۰ هزار نفر تحت پوشش بیمه قالیبافان قرار دارند
حاجی آقامیری درباره مشکلات بیمه قالیبافان عنوان کرد: بیمه قالیبافان نیز یکی از مشکلات اصلی این حوزه به شمار می‌رود. چراکه قانون بیمه‌های اجتماعی قالیبافان و فعالان صنایع‌دستی شناسه‌دار در سال ۱۳۸۸ به تصویب مجلس رسید. تا سال ۱۳۹۲ حدود ۶۰۰ هزار نفر تحت پوشش این بیمه قرار گرفتند، اما پس از آن روند کاهشی شد و در حال حاضر تنها ۲۰۰ هزار نفر تحت پوشش هستند‌.

او گفت: در قانون بیمه قالیبافان قید شده است که در صورت وجود کارفرما، کارفرما باید سه درصد از حق بیمه قالیباف را بابت بیمه بیکاری پرداخت کند. بر اساس این قانون، سهم دولت ۲۰ درصد، سهم قالیباف ۷ درصد و سهم کارفرما ۳ درصد است، اما به دلیل تأمین نشدن منابع مالی از سوی دولت، قانون بیمه قالیبافان به درستی اجرا نمی‌شود و کارفرمایان نیز اغلب توان پرداخت سهم خود را ندارند.

وی افزود: سازمان تأمین اجتماعی هنگام حسابرسی دفاتر، کارفرمایان را مشمول جریمه ۱۶ درصدی می‌کند که فشار مالی مضاعفی به آنها وارد کرده و ناعادلانه به نظر می‌رسد. این دو مشکل اصلی، روند اجرای قانون بیمه قالیبافان را دچار اختلال کرده است.

صادرات فرش در سال ۱۴۰۳ به ۴۱ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار رسید
رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درباره وضعیت صادرات فرش ایرانی تصریح کرد: سال گذشته روند کاهش صادرات متوقف شد و میزان صادرات تقریباً مشابه سال ۱۴۰۲ باقی ماند. به طور دقیق، در سال ۱۴۰۲ صادرات حدود ۳۹ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار بود و در سال ۱۴۰۳ به ۴۱ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار رسید که نسبت به سال ۱۴۰۲، دو میلیون دلار افزایش داشت.

او ادامه داد: هرچند این میزان عدد قابل توجهی نیست و تقریباً می‌توان گفت میزان صادرات سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ تفاوتی نداشته است. در ماه‌های ابتدایی امسال نیز، به ویژه فروردین، طبیعتاً خبری از تحرکات قابل توجه در صادرات نبود و در ماه‌های اردیبهشت و خرداد هم به دلیل وقوع جنگ و توقف فعالیت‌ها، وضعیت مشابهی حاکم بود.

وی افزود: از طرفی، پیامدهای جنگ گسترده بود و حتی در شرایط آتش‌بس فعلی، فعالیت‌ها به شرایط قبل بازنگشته‌اند. ازجمله آثار این وضعیت می‌توان به لغو بلیط‌ها و غیبت مشتریان خارجی در نمایشگاه شهریور اشاره کرد که بی‌شک تاثیر منفی بر صادرات می‌گذارد.

فرش‌های افغانستانی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند
حاجی آقامیری درباره واردات فرش چینی با نقشه ایرانی تشریح کرد: در بازار فرش ایران، به‌ندرت فرش‌های چینی دیده می‌شود و بیشتر نمونه‌های وارداتی، فرش‌های افغانستانی هستند که به صورت غیررسمی و قاچاق وارد کشور می‌شوند.

دلیل کاهش حضور چین در صنعت فرش، تغییر اولویت نیروی کار و کاهش سودآوری این بخش در آن کشور است / کشورهای هند، نپال، پاکستان، افغانستان و ترکیه به‌عنوان بازیگران بازار فرش در جهان مطرح هستند
او درباره دلیل کاهش حضور چین در عرضه فرش اظهار کرد: دلیل کاهش حضور چین در صنعت فرش، تغییر اولویت نیروی کار و کاهش سودآوری این بخش در آن کشور است. زیرا فرش ریشه و پیشینه تاریخی در چین ندارد و تولیدکنندگان این کشور به فعالیت‌های پرسودتری روی آورده‌اند.

وی گفت: در مقابل، کشورهای هند، نپال، پاکستان، افغانستان و ترکیه به‌عنوان رقبا و بازیگران مهم در بازار فرش در جهان مطرح هستند و سهم قابل توجهی در این صنعت دارند.

تشکل‌ها و اتاق بازرگانی به‌جای تمرکز بر وظیفه اصلی خود یعنی توسعه بازارها، بخش زیادی از وقت و انرژی خود را صرف رفع موانع و پیگیری مطالبات می‌کنند.
این فعال بخش خصوصی درباره نقش تشکل‌ها و اتاق بازرگانی برای بهبود وضعیت تولید و صادرات فرش ایرانی توضیح داد: در مسیر بهبود وضعیت تولید و صادرات فرش ایران، یکی از اصلی‌ترین موانع، مشکلات ناشی از سیاست‌گذاری‌ها و قوانین و مقررات داخلی است که فضای کسب‌وکار را با چالش مواجه کرده است. تشکل‌های بخش خصوصی ازجمله اتاق بازرگانی، اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش و دیگر نهادهای صنفی و تعاونی، به‌جای تمرکز بر وظیفه اصلی خود یعنی توسعه بازارها، بخش زیادی از وقت و انرژی خود را صرف رفع موانع و پیگیری مطالبات می‌کنند.

او‌ ادامه داد: در شرایط فعلی با دعوت از فعالان این حوزه برای ارائه راه‌حل‌ها، بخش خصوصی با تکیه بر آسیب‌شناسی‌های پیشین و پیشنهادهای کارشناسی موجود، دست‌کم در دو مورد مشخص راهکارهایی را ارائه داده‌ است تا از سوی مسئولان پیگیری شود. این اقدام در راستای ایفای نقش مطالبه‌گری تشکل‌ها برای احقاق حقوق اعضاست. حقوقی که می‌تواند در قالب‌هایی چون نحوه برگزاری نمایشگاه فرش، مسائل مرتبط با تأمین اجتماعی، مالیات و سایر دغدغه‌های مهم صنفی نمود پیدا کند.

اتاق بازرگانی ایران چه اقداماتی در راستای توسعه بازارها انجام داده است؟
این فعال بخش خصوصی درباره اقدامات اتاق بازرگانی ایران در راستای توسعه بازارها عنوان کرد: در حوزه توسعه بازارها، اتاق بازرگانی در اردیبهشت‌ امسال امکانی را فراهم کرد تا اعضای آن با ۴۰ درصد تخفیف در نمایشگاه دموتکس حضور پیدا کنند. این اقدام با هدف تسهیل فرآیند حضور مجدد در بازارها و کمک به بازگشت فعالان به فضای تجاری انجام شد. همچنین، برگزاری نمایشگاه‌های دیگری مدنظر قرار داشت، اما با توجه به شرایط فعلی، اجرای آن‌ها با تردید مواجه شده است. با این حال، رایزنی‌ها و مذاکرات مربوطه از مدت‌ها پیش آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

تقویت ارتباط میان جامعه طراحان داخلی با صادرکنندگان فرش در بازارهای هدف در دستور کار قرار دارد
حاجی آقامیری درباره تلاش‌های تشکل‌ها و اتاق بازرگانی برای بهبود وضعیت صنعت فرش ایران تصریح کرد: در حوزه واردات یا تولید مواد اولیه قابل استفاده در زنجیره تولید فرش، تشکل‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند و ارزش فعالیت آنها در این بخش به‌خوبی نمایان است. یکی از نمونه‌های شاخص این تلاش‌ها، پیگیری اجرای مصوبه هیأت وزیران درخصوص کاهش تعهد ارزی فرش و صنایع‌دستی به میزان ارزش مواد اولیه مصرفی بود که با پیگیری اتاق بازرگانی ایران و از طریق کمیسیون‌های تخصصی از جمله کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی و کمیسیون صادرات، به نتیجه رسید.

او اصافه کرد: در حال حاضر، تمرکز اصلی بر سه محور کلیدی است که رفع موانع در حوزه تولید، اصلاح سیاست‌های تسهیل‌گرانه در بخش صادرات و پیگیری موانع اجرایی در سایر سطوح را شامل می‌شود.

وی گفت: علاوه بر این، در گام‌های بعدی برنامه‌ریزی شده است که پژوهش‌های مرتبط با مطالعات بازار تهیه و در اختیار اعضا قرار گیرد. همچنین تقویت ارتباط میان جامعه طراحان داخلی با صادرکنندگان فرش در بازارهای هدف در دستور کار قرار دارد. ارتباطی که در سال‌های اخیر به‌ دلیل خلاء آن، زیان‌های بسیاری به این صنعت وارد شده است. تلاش می‌شود تا این فاصله جبران شده و زمینه‌های ارتباط مؤثرتر و هدفمندتر فراهم شود.

پیشنهادهای لازم به شورای عالی فرش ارائه شده است
حاجی آقامیری برای بهبود وضعیت صنعت فرش ایران پیشنهاد داد: پیشنهادهایی به شورای عالی فرش که در دولت چهاردهم با ساختاری متفاوت تشکیل شده، ارائه شده است. در اواخر سال گذشته، تعهد ارزی صادرات فرش و صنایع‌دستی متناسب با ارزش مواد اولیه کاهش یافت که گامی مهم در حمایت از صادرکنندگان به شمار می‌رود.

وی گفت: از سوی دیگر، تأمین اعتبار برای بیمه قالیبافان ضروری است. چراکه این مساله نه‌تنها برای کارفرمایان، بلکه برای قالیبافان نیز اهمیت زیادی دارد. همچنین لازم است سایر مشاغل مرتبط نیز از بیمه، به‌عنوان یک حق شهروندی، بهره‌مند شوند.

بازگشت فرش ایرانی به کشور با موانع جدی مواجه شده است
رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران درباره مساله بازگشت فرش‌های ایرانی به کشور عنوان کرد: مساله بازگشت فرش‌های ایرانی به کشور که بر اساس ماده ۱۲۱ آیین‌نامه اجرایی قانون گمرکی با محدودیت‌های جدی مواجه شده، طی هفت سال گذشته محل تلاش‌های گسترده‌ای از سوی فعالان این صنعت بوده است. طوری‌ که حتی راه‌حل مشترک میان بخش خصوصی و دولت تدوین شد، اما به دلیل عدم تصویب در مجلس، همچنان اجرایی نشده است.

او اضافه کرد: این بلاتکلیفی در حالی ادامه دارد که بازگرداندن فرش‌ها برای مرمت و صادرات مجدد می‌تواند ضمن ایجاد بازارهای تازه، از مهاجرت نیروهای حرفه‌ای جلوگیری کرده و ارزش افزوده‌ قابل‌توجه برای اقتصاد فرش کشور ایجاد کند. بنابراین، حل‌وفصل این گره قانونی نه‌تنها یک ضرورت تجاری، بلکه اقدامی در راستای صیانت از میراث ملی و اشتغال پایدار تلقی می‌شود.

براساس این گزارش، صنعت فرش ایران که زمانی یکی از ستون‌های مهم اقتصاد و نماد هنری کشور بود، امروز با مجموعه‌ای از مشکلات ساختاری و مدیریتی دست‌وپنجه نرم می‌کند. کاهش تولید و رکود بازار، ناتوانی در تأمین مواد اولیه اساسی، اجرای ناقص و ناکارآمد قانون بیمه قالیبافان و ضعف در سیاست‌گذاری‌های حمایتی، نشان‌دهنده غفلت و بی‌تدبیری در مدیریت این حوزه حیاتی است.

تشکل‌های صنفی و اتاق بازرگانی که وظیفه نمایندگی و حمایت از فعالان صنعت را بر عهده دارند، بیش از آنکه به توسعه و گسترش بازارها بپردازند، درگیر چالش‌های داخلی و رفع موانع اداری شده‌اند، موضوعی که نشان‌دهنده ناکارآمدی ساختارهای تصمیم‌گیری و فقدان راهبردهای بلندمدت است.

این وضعیت، سؤال جدی درباره میزان مسئولیت‌پذیری نهادهای متولی و کارآمدی سیاست‌های حمایتی مطرح می‌کند و ضرورت بازنگری اساسی در ساختارهای مدیریتی، حمایتی و اجرایی صنعت فرش ایران را بیش از پیش نمایان می‌سازد./تجارت نیوز