حق بیمه یا حق بنگاه‌داری؟ / معادله دشوار بیمه رازی در مسیر شفافیت

تیتر20 - در سال‌هایی که مفهوم «شفافیت مالی» در صنعت بیمه بیش از هر زمان دیگری به مطالبه‌ای عمومی بدل شده، بررسی وضعیت بیمه رازی نشان می‌دهد که این شرکت در مسیر پرچالش میان بیمه‌گری و بنگاه‌داری گام برمی‌دارد. سرمایه‌گذاری‌های پرحجم در دارایی‌های غیربیمه‌ای، کاهش نسبت توانگری از ۲۳۸ به ۱۰۵ درصد و سهم بالای سود سرمایه‌گذاری در درآمد کل، نشانه‌هایی از تغییر مسیر سودآوری به سمت بنگاه‌داری مالی است؛ روندی که اگرچه می‌تواند در کوتاه‌مدت ترازنامه را تقویت کند، اما در بلندمدت اعتبار شرکت را با پرسش‌هایی جدی روبه‌رو می کند.

خوانش وضعیت کنونی بنگاه‌داری
اطلاعات توصیفی نشان می‌دهد بیمه رازی در دوره‌ای نه‌چندان دور وارد سرمایه‌گذاری‌های بزرگ و بحث‌برانگیز از جمله تملک سهام قابل‌توجه در مجموعه بانک آینده و سپس ابطال قرارداد و تسویه سنگین حدود ۳۷۲۰ میلیارد ریال شده است. منبع اعلام این رقم‌ اطلاعیه رسمی بیمه رازی بوده است. در گزارش «شفاف‌سازی در خصوص ابطال قرارداد فروش سهام بانک آینده» آمده است که « طرفین توافق نمودند با توجه به شاخص بانک مرکزی و ارزش ‌روز ساختمان جمعاً به مبلغ ۳۷۲۰ میلیارد ریال به شرکت توسعه پترو صنعت صدر پرداخت نمایند.» 

این اطلاعیه رسمی اگرچه مهری بر شفاف سازی بیمه رازی در خصوص ابطال قرارداد فروش سهام است اما این عملکرد می تواند دو قرائت مهم داشته باشد؛ یکی رویکرد فعال بنگاه‌داری به این معنا که شرکت از ظرفیت نقدینگی خود برای خرید سهام و دارایی‌های غیرمرتبط با عملیات بیمه‌ای استفاده کرده که نشانه‌ای از ورودی به عرصه بنگاه‌داری و تملک دارایی‌های غیربیمه‌ای است.

و دوم ریسک غیرفنی و حکمرانی؛ به این معنا که سرمایه‌گذاری در نمادهایی که شائبه یا ابهام دارند (ممنوع‌المعامله بودن نماد بانک آینده در زمان معامله) نشان‌دهنده ضعف احتمالی در فرایندهای حاکمیتی، ارزیابی ریسک و شفافیت تصمیم‌گیری بوده است.

بنابراین امروز با توجه به کاهش نسبت توانگری از 238 به 105 در بازه چهار سال، می‌توان گفت  بیمه رازی از یک شرکت با نسبت ایمنی بالا به وضعیتی رسیده که حاشیه اطمینان آن تنگ‌تر شده است که بخشی از این فشار به احتمال نتیجه روی آوردن به فعالیت‌های سرمایه‌گذاری بزرگ و غیرهم‌راستا با عملیات هسته‌ای بیمه‌گری است.

شاخص «حق بنگاه‌داری» چیست؟
«حق بنگاه‌داری» به معنای نسبت سود یا درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها به کل سود شرکت است. که یا به‌صورت تفکیکی یعنی نسبت درآمد سرمایه‌گذاری به درآمد عملیاتی بیمه‌ای. 

وقتی این نسبت بالا باشد (مثلا بالای ۵۰٪)، به این معنا است که بنگاه‌داری مالی بخش اعظم سود را تأمین می‌کند و سودآوری از عملیات بیمه‌ای (حق‌بیمه و خدمات فنی) ضعیف یا ناکافی است.

با توجه به داده‌هایی که در گزارش‌ها مطرح شده و با ارجاع به تحلیل‌های قبلی که نشان از بیش از نیمی بودن سهم درآمد سرمایه‌گذاری در سود داشته‌اند، بیمه رازی در مرحله‌ای قرار دارد که «سهم درآمد سرمایه‌گذاری» در آن نقش محوری در سودآوری شرکت ایفا می‌کند. یعنی شاخص حق بنگاه‌داری شرکت بالاتر از میانگین قانونی آن است. 

پیامدهای اقتصادی و نظارتیِ اتکای زیاد به بنگاه‌داری
حساسیت به نوسانات بازار یکی از مهم ترین پیامدهای اقتصادی اتکای درآمد شرکت بیمه به سرمایه گذاری است. وقتی سود شرکت بیش از حد از سرمایه‌گذاری‌ها تأمین شود، هر شوک بازار سرمایه (نزول قیمت سهام، کاهش بازده اوراق، بحران نقدینگی بازار) به طور مستقیم بر سودآوری و توان پرداخت خساران ضربه خواهد زد.

انحراف از مأموریت بیمه‌گری نیز یکی از پیامدهای نظارتی چنین عملکردی است؛ بیمه‌گر باید از عملیات بیمه‌ای یعنی پرتفوی مناسب، مدیریت خسارت و قیمت‌گذاری فنی سود کسب کند؛ تأمین سود از نوسان بازار موجب تضعیف کیفیت فنی و کاهش انگیزه برای اصلاح رشته‌های پرخسارت می‌شود.

ریسک اعتبار و برند یکی از کلیدی ترین نتایج سود حاصل از سرمایه گذاری و خارج از مقیاس تعیین شده است. افکار عمومی و ناظران زمانی که شرکتِ بیمه را «بنگاه سرمایه‌گذاری» ببینند، نسبت به وفای به تعهدات بلندمدت و نقش اجتماعی آن تردید پیدا می‌کنند و اختصاص سرمایه به معاملات پرحاشیه مانند مورد بانک آینده، این تردید را تشدید می‌کند.

فشار بر نسبت توانگری از جمله پیامدهای دیگر خارج شدن درآمد از وضعیت تعادل میان سرمایه گذاری و سود عملیاتی شرکت است. کاهش توانگری تا ۱۰۵٪ نشان می‌دهد فضای مانور شرکت برای پوشش ریسک‌های بزرگ محدود شده و در صورت ادامه روند، نهاد ناظر می‌تواند محدودیت‌هایی در اعطای مجوزها یا الزام به افزایش سرمایه وضع کند. 

مقایسه فنی سرمایه‌گذاری در برابر عملیات بیمه‌ای
اگرچه درآمد سرمایه‌گذاری سودهای یک‌باره یا دوره‌ای از فروش سهام/ ارزش‌افزوده املاک و بازده اوراق می‌تواند شمایلی سودآور از شرکت بیمه نشان دهد، اما این درآمد مستمر و پایدار نیست، مگر اینکه سرمایه‌گذاری‌ها ساختاری با بازده منطقی و نقدشوندگی بالا داشته باشند.

از این رو سود عملیاتی بیمه‌ای حاصل از نرخ‌گذاری دقیق، کنترل ضریب خسارت، تنوع پرتفوی و مدیریت فنی و افزایش سهم این سود، نشانگر سلامت بیمه‌گری است.
در مورد بیمه رازی، نشانه‌ها حاکی از آن است که سهم درآمد سرمایه‌گذاری از سود کل چشمگیر است و سهم عملیات بیمه‌ای کمتر. این وضعیت در کوتاه‌مدت ممکن است ترازنامه را زیبا کند، اما در میان‌مدت پایداری سود آتی و قابلیت ایفای تعهدات را به خطر می‌اندازد.

پیشنهادهای سیاستی و عملیاتی 
کاهش تمرکز دارایی‌ها و فروش دارایی‌های غیراستراتژیک و خروج از سرمایه‌گذاری‌های پرطمطراق و تمرکز بر دارایی‌های نقدشونده با ریسک کمتر می تواند یکی از راه های اعتمادسازی شرکت های بیمه و دفاع از خود در برابر سیاست نادرست بنگاهداری شرکت های بیمه باشد.

همچنین بازنگری در نرخ‌گذاری رشته‌های پرخسارت و سیاست‌های کنترلی برای کاهش ضریب خسارت که نشانگر تقویت مهندسی فنی بیمه گری است از مسیرهای پیشنهادی کارشناس برای فعالیت متعادل بنگاهداری شرکت های بیمه است. 

درمجموع بیمه رازی در وضعیت فعلی، نمونه‌ای از شرکتی است که راهبرد بنگاه‌داری مالی به‌طور قابل‌توجهی در ترکیب سودآوری آن اثر گذاشته است. هرچند این راهبرد می‌تواند در کوتاه‌مدت ترازنامه را تقویت کند، اما در غیاب سیاست‌های فنی، حاکمیتی و شفافیت کافی، تبدیل به منبعی از ریسک ساختاری می‌شود که توان اجرای مأموریت بیمه‌گری و حفظ اعتبار اجتماعی شرکت را تهدید می‌کند.

 بهم خوردن توازن در بنگاهداری و کاهش نسبت توانگری و نسبت خسارت بالاتر از میانگین صنعت، نشان می‌دهد زمان بازنگری جدی در مدل کسب‌وکار و سیاست‌های سرمایه‌گذاری فرارسیده است.