نقطه عطفی در تاریخ اکتشافات معدنی / ایمپاسکو وارد عصر اکتشافات فناورانه شد

تیتر20- در حالی که بخش معدن ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی از جمله کاهش ذخایر سطحی، هزینه‌های بالای استخراج و ضرورت ارتقای فناوری در اکتشاف روبه‌رو بوده است، شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران (ایمپاسکو) گامی مهم در جهت تغییر رویکرد سنتی اکتشافات معدنی برداشته است. بازدید اخیر مدیر اکتشاف ایمپاسکو از قوی‌ترین دستگاه حفاری مغزه‌گیری کشور که در معدن سنگ‌آهن سنگان مستقر شده، نماد آغاز این حرکت به سمت اکتشافات عمیق و فناورانه به شمار می‌آید.

این دستگاه حفاری پیشرفته، از نظر توان عملیاتی، ظرفیت حفاری در اعماق بیش از دو هزار متر را دارد و می‌تواند لایه‌های زمین‌شناسی عمیق‌تر را با دقت بالایی نمونه‌برداری کند؛ قابلیتی که تاکنون در بسیاری از پروژه‌های اکتشافی کشور در دسترس نبوده است. به گفته کارشناسان، ورود چنین تجهیزاتی به چرخه اکتشاف، به معنای گشودن افق‌های تازه‌ای برای کشف ذخایر پنهان و استراتژیک است که در اعماق زمین نهفته‌اند.

طی دهه‌های گذشته، تمرکز اصلی اکتشافات معدنی در ایران بر ذخایر سطحی یا کم‌عمق بوده است. این در حالی است که بر اساس برآوردهای سازمان زمین‌شناسی، بیش از ۶۰ درصد از پتانسیل معدنی کشور در اعماق بیش از ۵۰۰ متر قرار دارد؛ اما به دلیل کمبود تجهیزات، فناوری و سرمایه‌گذاری هدفمند، این ظرفیت‌ها تاکنون مغفول مانده‌اند.
ایمپاسکو با تکیه بر سیاست جدید خود در سال ۱۴۰۴ مبنی بر «حرکت از اکتشافات گسترده به اکتشافات عمقی و فناورانه»، تلاش دارد الگوی فعالیت‌های معدنی کشور را به استانداردهای جهانی نزدیک کند.

در همین راستا، استقرار دستگاه حفاری مغزه‌گیری جدید در سنگان نه تنها اقدامی نمادین بلکه گامی عملی برای تغییر زیرساخت‌های اکتشافی کشور است. معدن سنگان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین پهنه‌های سنگ‌آهن ایران، از نظر زمین‌شناسی دارای ساختارهای پیچیده و توده‌های عمیق معدنی است که تاکنون بخش زیادی از آن‌ها ناشناخته مانده است. استفاده از این دستگاه می‌تواند داده‌های دقیق‌تری از ساختار زیرسطحی منطقه ارائه دهد و مسیر توسعه معادن جدید را هموار کند.

مدیران ایمپاسکو تأکید دارند که برنامه اکتشافات عمیق بدون رویکرد فناورانه ممکن نیست. از این‌رو، این شرکت در ماه‌های اخیر همکاری‌هایی را با شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی و مراکز تحقیقاتی در حوزه ژئوفیزیک و سنجش از دور آغاز کرده است. هدف از این همکاری‌ها، استفاده از هوش مصنوعی، مدل‌سازی سه‌بعدی زمین‌شناسی و داده‌های ماهواره‌ای برای تعیین دقیق‌تر نقاط امیدبخش معدنی است.

در چارچوب این برنامه، ایمپاسکو در تلاش است تا «زنجیره نوآوری در اکتشاف» را شکل دهد؛ به این معنا که از مرحله داده‌برداری اولیه تا حفاری نهایی، فرآیند تصمیم‌گیری بر پایه داده و مدل‌های علمی انجام شود. این تغییر پارادایم می‌تواند ضمن کاهش هزینه‌های اکتشاف، ضریب موفقیت پروژه‌ها را نیز به شکل چشمگیری افزایش دهد.

واقعیت این است که ذخایر معدنی سطحی ایران به تدریج در حال کاهش است و برای حفظ جایگاه کشور در بازارهای جهانی، راهی جز حرکت به سمت اکتشافات عمیق وجود ندارد. کشورهایی مانند استرالیا، کانادا و شیلی سال‌هاست که با اتکا به فناوری‌های نوین، از سطح زمین فراتر رفته و در اعماق بیش از دو کیلومتر به جستجوی ذخایر معدنی می‌پردازند. ایران نیز اگر بخواهد در دهه آینده سهم قابل‌توجهی از بازار جهانی مواد معدنی را حفظ کند، باید در همین مسیر گام بردارد.

در همین چارچوب، حرکت ایمپاسکو را می‌توان نقطه آغاز بازتعریف سیاست‌های معدنی کشور دانست؛ حرکتی که می‌تواند ضمن جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید، ظرفیت اشتغال و تولید در مناطق معدنی را نیز تقویت کند. همچنین، توسعه اکتشافات فناورانه می‌تواند منجر به شفاف‌تر شدن اطلاعات پایه زمین‌شناسی و افزایش قدرت تصمیم‌گیری دولت و بخش خصوصی در پروژه‌های معدنی شود.

البته مسیر اکتشافات عمیق در ایران خالی از چالش نیست. تأمین مالی پروژه‌ها، آموزش نیروی انسانی متخصص، انتقال فناوری و به‌روزرسانی استانداردهای فنی از جمله پیش‌شرط‌های موفقیت در این مسیر است. کارشناسان معتقدند در صورت تدوین برنامه‌ای منسجم میان وزارت صمت، ایمپاسکو، سازمان زمین‌شناسی و شرکت‌های دانش‌بنیان، می‌توان طی پنج سال آینده ظرفیت اکتشاف کشور را به سطح کشورهای معدنی پیشرو نزدیک کرد.

در نهایت، استقرار قوی‌ترین دستگاه حفاری مغزه‌گیری کشور در سنگان را می‌توان نه صرفاً یک خبر صنعتی، بلکه نشانه‌ای از تغییر نگرش در سیاست‌های معدنی ایران دانست؛ تغییری که اگر با تداوم سرمایه‌گذاری و اتکا به فناوری همراه شود، می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ اکتشافات معدنی کشور رقم بزند.