۳ واکسن جدید در راه ایران

تیتر20 - دکتر محسن زهرایی با اشاره به سابقه طولانی برنامه واکسیناسیون در ایران، گفت: ۲۰ سال بعد از کشف واکسن آبله در دنیا و در سال ۱۸۲۰ میلادی سابقه واکسن در کشور ما هم ثبت شد و واکسیناسیون برای سربازان ایرانی در جنگ‌هایی که در ناحیه شمال قفقاز با روس‌ها داشتیم، استفاده شده است.

وی با بیان اینکه سابقه تولید واکسن در کشور به حدود ۱۰۰ سال می‌رسد، افزود: به عنوان مثال واکسن وبا، حصبه و آبله جزو واکسن‌هایی بوده که در انستیتو پاستور ساخته می‌شد. بعد از آن واکسن‌هایی مانند واکسن سیاه‌سرفه در موسسه واکسن‌سازی رازی ساخته ‌شد. در سال‌های بعد هم شاهد تولید واکسن‌های سرخک، فلج اطفال و بعد هم واکسن سرخک، سرخجه و اوریون در قالب یک واکسن بودیم. در عین حال واکسن‌هایی مانند هپاتیت B و ب. ث. ژ هم در انستیتو پاستور ساخته شدند.

زهرایی با بیان اینکه پیروزی انقلاب اسلامی نقطه عطف و تحولی در برنامه واکسیناسیون کشور بوده است، افزود: از سال ۱۳۶۳ شبکه خدمات بهداشتی و درمانی اولیه که مقدماتش از سال‌ها قبل طراحی شده بود، در کشور آغاز به کار کرد. یکی از اولین خدماتی که در این شبکه عرضه شد، برنامه واکسیناسیون برای کودکان و زنان باردار بود.

رییس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن معاونت بهداشت وزارت بهداشت ادامه داد: هدف از راه‌اندازی برنامه واکسیناسیون این بود که بتوان پوششی یکنواخت و کامل را در سطح کشور و در شهر و روستا، برای فقیر و غنی و برای همه افرادی که در ایران زندگی می‌کنند، اعم از ایرانی و غیر ایرانی ایجاد کرد. باید توجه کرد که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی هم واکسن سرخک و فلج اطفال در کشور استفاده می‌شد، اما سیستمی وجود نداشت که  بتواند در همه کشور پوششی یکسان و گسترده ایجاد کند. در سال ۱۳۶۳ و ۱۳۶۴ که اولین سال اجرای برنامه واکسیناسیون در کشور بود، حدود ۳۴ الی ۳۵ درصد جمعیت کشور تحت پوشش برنامه واکسیناسیون قرار گرفت، اما با اقدامات خوبی که در سراسر کشور انجام شد، به سرعت مردم در برنامه‌های بهداشتی از جمله واکسیناسیون مشارکت کردند و تقریبا از سال ۱۳۶۸ پوشش واکسیناسیون در کشور به حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد رسید. یعنی طی چهار سال اول جهشی را در پوشش واکسیناسیون کشور شاهد بودیم و این یکی از افتخارات نظام سلامت کشور ما است که توانست به سرعت واکسیناسیون کودکان را در کشور تکمیل کند.

زهرایی با بیان اینکه در حال حاضر نزدیک به ۲۵ سال است که همه ساله پوشش واکسیناسیون کودکان بین ۹۵ تا ۹۹ درصد متغیر است، افزود: این درحالیست که در دنیا بسیاری از کشورها هنوز نتوانستند به این سطح از پوشش واکسیناسیون نزدیک شوند. بسیاری از آنها کشورهای فقیر، ضعیف یا در حال توسعه هستند که هنوز نتوانستند به این سطح از واکسیناسیون دست یابند.

وی با بیان اینکه طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۷ نزدیک به ۱۹.۵ میلیون کودک در سراسر دنیا از دریافت واکسن محروم بودند، گفت: این اتفاق به دلیل ضعف برنامه‌های بهداشتی از جمله واکسیناسیون در کشورهای مختلف، جنگ و ناآرامی‌های اینچنینی در سراسر دنیا بوده است. خوشبختانه پوشش واکسیناسیون در کشور ما بسیار عالی است و واکسن‌هایی که در برنامه واکسیناسیون ما وجود دارد، با کشورهای توسعه‌یافته هیچ تفاوتی ندارد. حتی در برخی موارد پوشش واکسیناسیون ایران از برخی کشورهای توسعه‌یافته بیشتر است.

زهرایی ادامه داد: یکی از دلایل بالا بودن پوشش واکسیناسیون در کشور ما مشارکت خانواده‌ها بوده است. خوشبختانه با ارائه برنامه آموزش همگانی و اطلاع‌رسانی مناسب، سطح سواد و فرهنگ سلامتی در جامعه ارتقاء پیدا کرده و در حال حاضر به حدی رسیده است که خانواده واکسیناسیون کودکان را به عنوان یک حق برای فرزندشان می‌دانند که کاملا امری صحیح است؛ به‌طوریکه اگر در یک شهر برای چند روز واکسنی موجود نباشد، خانواده‌ها معترض می‌شوند و آن را مطالبه می‌کنند. البته علاوه بر این قطعا عوامل دیگری مانند تولید واکسن در کشور وجود داشته است. در حال حاضر بسیاری از واکسن‌ها را در داخل کشور تولید می‌کنیم و در منطقه خاورمیانه تنها کشوری که واکسن تولید می‌کند، جمهوری اسلامی ایران است. این موضوع موفقیتی بسیار بزرگ است. در عین حال ساختار بسیار خوبی برای ارائه خدمات در کشور شکل گرفته است که امکان دسترسی مردم به خدمات سلامت را در شهر و روستا فراهم می‌کند.

وی با اشاره به اجرای طرح تحول نظام سلامت طی چهار سال گذشته، گفت: با اجرای این طرح میزان دسترسی جمعیت‌هایی که در حاشیه شهرها متراکم بودند، به خدمات بهداشتی افزایش یافت و ارائه خدمات به مردم بسیار راحت‌تر شد. در عین حال لجستیک و مدیریتی که در این حوزه انجام شده بسیار موثر بوده است. به هر حال برنامه واکسیناسیون بسیار سنگین است و برای تامین واکسن و ارسال آن به دورترین نقاط کشور باید امکانات درستی وجود داشته باشد و واکسن در درجه حرارت مناسبی نگهداری شود تا کارایی و کفایتش آسیب نبیند و این کار دشواریست؛ اما خوشبختانه لجستیک خوبی برای حمل و نقل واکسن در دمای مناسب و ارسال آنها به واحدهای خدماتی شهرها و شهرستان‌ها در اختیار است. خوشبختانه تعهد سیاستگذاران ارشد نظام جمهوری اسلامی ایران حمایت از برنامه واکسیناسیون کشوری است.

رییس اداره بیماری‌های قابل پیشگیری با واکسن معاونت بهداشت وزارت بهداشت در ادامه به برخی بیماری‌هایی که در گذشته در ایران شیوع داشته‌اند، اشاره و اظهار کرد: در سال‌های گذشته بیش از ۱۰۰ مورد ابتلا به بیماری فلج‌اطفال ثبت می‌شد و بسیاری از موارد ابتلا هم اصلا گزارش نمی‌شدند، اما در سال ۱۳۷۷ برای ریشه کنی فلج اطفال برنامه‌هایی را اجرا کردیم که طی آن ۱۰ میلیون کودک زیر پنج سال در کشور واکسینه ­شدند و اجرای این عملیات سبب شد که بیماری فلج اطفال در کشور ما ریشه کن شود. به طوریکه آخرین مورد بیماری فلج اطفال در کشور ما در سال ۱۳۷۹ بود و نزدیک به ۱۷ سال است که هیچ موردی از بیماری فلج اطفال در کشور نداشتیم. این اتفاق موفقیتی عظیم برای کشور است.

زهرایی با بیان اینکه در ۱۷ تا ۱۸ سال گذشته سالانه حدود ۵ تا ۱۰ هزار مورد جدید ابتلا به سرخک داشتیم، افزود: این درحالیست که اکنون با اجرای برنامه واکسیناسیون این تعداد به ۵۰ تا ۶۰ مورد در سال رسیده‌ است. همچنین بیماری دیفتری بین مردم بیماری ترسناک و بسیار رایج بود و مرگ‌ومیر بالایی داشت، اما در حال حاضر آنقدر در کشور کم شده که نه‌تنها خانواده‌ها، بلکه پزشکان هم ممکن است در طول سال‌ها طبابت موردی از این بیماری نبینند. از طرفی باید توجه کرد که ابتلا به بیماری هپایت B در کشورمان بسیار شایع بود و حدود ۳.۵ درصد جامعه آلوده به این بیماری بودند، اما با اجرای برنامه‌های واکسیناسیون و بکارگیری برخی سیاست‌های کنترلی توانستیم میزان شیوع هپاتیت B را در کشور به نصف و کمتر از ۱.۵ درصد برسانیم.

وی تاکید کرد: این نتایج دستاوردهایی ملموس هستند. طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر واکسیناسیون سالیانه از مرگ دو الی سه میلیون کودک در دنیا جلوگیری می‌کند و اگر پوشش واکسیناسیون کودکان کامل شود، می‌توان از بروز ۱.۵ میلیون مرگ دیگر هم پیشگیری کرد. به همین دلیل سازمان جهانی بهداشت، واکسیناسیون را موثرترین اقدام برای افزایش سلامت و کیفیت زندگی کودکان می‌داند. ما هم با این دستاوردی که داشتیم توانستیم قدم بزرگی در کاهش مرگ‌ومیر کودکان برداریم و امیدواریم بتوانیم تعداد واکسن‌هایی را که در برنامه داریم، افزایش دهیم.

زهرایی با بیان اینکه البته باید توجه کرد که واکسیناسیون علمی است که به‌طور مداوم پیشرفت می‌کند، گفت: به این ترتیب واکسن‌های جدیدی به طور مداوم ساخته و آزمایش می‌شوند و کشورها از آنها استفاده می‌کنند. به عنوان مثال در سال ۱۹۷۴ که در دنیا برنامه واکسیناسیون شکل گرفت و اکنون بیش از ۴۰ سال از آن زمان می‌گذرد، کار با شش واکسن آغاز شد، اما در حال حاضر تعداد واکسن‌هایی کودکان به بیش از ۲۰ مورد افزایش پیدا کرده است. اکنون در برنامه واکسیناسیون ایران حدود ۱۰ بیماری را پوشش می‌دهیم. البته برای برخی گروه‌های خاص واکسن‌هایی را استفاده می‌کنیم، اما در برنامه واکسیناسیون‌مان ۱۰ بیماری را پوشش می‌دهیم و انتظار داریم بتوانیم امسال یک واکسن تزریقی فلج‌اطفال را به برنامه کودکان اضافه کنیم که امیدواریم از اوایل تابستان این واکسن به برنامه اضافه شود.

وی همچنین گفت: علاوه بر آن دو واکسن پنوموکوک و روتاویروس هم به تدریج به برنامه واکسیناسیون کشور اضافه می‌شوند. خوشبختانه بودجه این دو واکسن از سوی مجلس در بودجه سال ۹۷ مصوب شده است و امیدواریم سایر اقدامات آن انجام شود و در نیمه دوم امسال شاهد اضافه شدن این دو واکسن بسیار مهم هم به برنامه واکسیناسیون باشیم. اگر این اتفاق بیفتد می‌توان گفت که برنامه واکسیناسیون کشور ما از جهت انواع واکسن‌هایی که استفاده می‌کنیم، بسیار روزآمد می‌شود. برای اضافه شدن این دو واکسن  اعتباری بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار پیش‌بینی شده است و این اهمیت مساله را برای تامین سلامت کودکان نشان می‌دهد.

زهرایی با بیان اینکه پنوموکوک برای یک بیماری باکتریایی است که عفونت‌های زیادی ازعفونت‌های ساده تا شدید را در بدن ایجاد می‌کند، گفت: امیدواریم با ورود این واکسن بتوانیم بار زیادی از مشکلات سلامت را برداریم. روتاویروس هم ویروسی است که شایع‌ترین عامل بروز اسهال کودکان در کشور است و موارد زیادی از ابتلا به آن دیده شده و بویژه در کودکان زیر دو سال بیشتر شایع است؛ به‌طوریکه اکثریت کودکان تا سن دوسالگی، پنج نوبت دچار اسهال‌های روتاویروسی می‌شوند، اما با استفاده از این ویروس می‌توان از بروز این بیماری هم پیشگیری کرد. بنابراین امیدوارم در نیمه دوم امسال این واکسن‌ها به برنامه واکسیناسیون کشوری اضافه شوند. میزان پیش‌بینی شده برای این واکسن‌ها به ‌گونه‌ای است که بتوانیم تمام کودکان را تحت پوشش این واکسن قرار دهیم./ایسنا