رفع چالش‌های صنعت غذا در مسیر مقابله با تحریم‌ها

تیتر20- ایران در طول سال‌های پس از انقلاب به پیشرفتی چشمگیر در حوزه امنیت غذایی دست یافته، اما با توجه به اینکه کشور ما در حال حاضر با تشدید تحریم‌های بین‌المللی و همچنین معضلات جدید همچون شیوع ویروس کرونا در کشور مواجه است، امنیت غذایی بیش از هر زمان دیگری برای کشور اهمیت پیدا کرده است. در واقع امنیت غذایی مهم‌ترین مفهومی است که جامعه جهانی از جمله ایران به شدت به تمرکز روی آن نیاز دارد، اما متاسفانه در حال حاضر صنعت غذا با چالش‌هایی از جمله اتهامات بی‌اساس، غیرکارشناسانه و بدون مستندات کافی روبه‌رو است که در ادامه مختصر به آن اشاره می‌شود.صنعت غذا در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی، تنوع و کیفیت مطلوب کشاورزی دارای اهمیت و مزایای فراوانی است. صنایع غذایی در ایران نسبت به دیگر بخش‌ها، صنعتی جدیدتر به شمار می‌رود و به این دلیل نیاز به حمایت‌های بیشتری دارد. اکنون ایران در سال ۱۰۰‌هزار تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند و در صورتی که صنایع غذایی در کشور متناسب با تولیدات کشاورزی رشد نداشته باشد، ارزش افزوده‌ای که در این صنعت است به کلی از دست خواهد رفت. همچنین براساس افق ۱۴۰۴ ایران باید میزان تولید محصولات کشاورزی را به ۳۰۰ هزار تن برساند. در صورتی که ایران بتواند به این سطح از تولید دست یابد، باید برای صنایع تبدیلی و غذایی هم سیاستگذاری مناسبی درنظر گرفته شود.بررسی‌ها نشان می‌دهد صنایع غذایی بالاترین سهم را در ایجاد اشتغال در کشور داشته و پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که این بخش امکان توسعه اشتغال در اقتصاد کشور را بیش از سایر بخش‌های صنعتی فراهم خواهد کرد. آمارها گویای آن است که صنایع مواد غذایی به تنهایی ۸/۱۶ درصد از کل اشتغال صنعتی کشور را از آن خود کرده‌اند.یکی از مهم‌ترین عواملی که می‌تواند زمینه توسعه رقابت‌پذیری صنایع غذایی در ایران را فراهم کند، دسترسی به مواد اولیه باکیفیت و با قیمت مناسب است. این در حالی است که صنایع تبدیلی و غذایی ایران از این حیث دچار مشکل هستند. در واقع با توجه به اینکه مواد اولیه این صنعت محصولات فصلی است، باید در زمان کوتاهی تمامی مقدار مورد نیاز از کشاورزان که تمایلی به فروش قسطی و نسیه ندارند نقدی خریداری شود. به این ترتیب شاهد این هستیم که چرخش سرمایه در این صنعت به زمانی طولانی نیاز دارد. بنابراین یکی از بزرگ‌ترین مشکلات تولیدکنندگان به ویژه در صنایع‌غذایی، حجم کلان سرمایه مورد نیاز است.از سوی دیگر هدررفت منابع آبی، کوچک بودن اراضی کشاورزی، یکپارچه نبودن و محدودیت‌های مالی، کشاورزان را دچار مضیقه کرده و باعث می‌شود دلالان و واسطه‌ها فعال شوند؛ موضوعی که در نهایت افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و کاهش کیفیت مواد غذایی به دلیل شرایط نامناسب حمل و نگهداری را به دنبال دارد. نکته دیگر اینکه در حال حاضر نحوه تخصیص ارز به واردات مواد اولیه از دغدغه‌های اصلی فعالان اقتصادی به‌ویژه صنعت غذاست. تخصیص ارز مورد نیاز کالاهای اساسی و کالاهای مورد نیاز بخش تولید با ارز ارزان‌قیمت از مهم‌ترین اقدامات اساسی در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و ساماندهی بازار و حمایت از تولید ملی است. همچنین ایجاد تعادل در بازار از مهم‌ترین اقدامات ضروری دولت در شرایط کنونی است که به شدت بر فضای تولید و مهار تورم تاثیرگذار است.به دلیل پرهیز تامین‌کنندگان خارجی از انعقاد قراردادهای بلندمدت و تمایل آنها به انجام معاملات نقدی، در این میان شاهد این هستیم که قیمت مواد و تجهیزات از نوسانات بیشتری برخوردار است. در حالی که این موضوع، سودآوری صنایع داخلی را با تردید بیشتری مواجه کرده است. در واقع تاخیر در انجام مبادلات بین‌المللی، ورود مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان را با مشکلات جدی مواجه کرده است.در این میان یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که در دوران رکود پررنگ‌تر شده و تاثیر بسزایی بر عملکرد بنگاه‌های تولیدی داشته، مشکلات تامین مالی و نقدینگی این بنگاه‌هاست. از سوی دیگر، کمبود منابع مالی صنایع غذایی و عدم کارایی بازار سرمایه موجب بالا رفتن هزینه‌های تامین مالی در تولید صنایع غذایی در ایران شده است. به‌طوری که در مقایسه با رقبای خارجی، رقابت‌پذیری صنعت غذا را کاهش داده است.بر این اساس در حال حاضر کمبود نقدینگی برای اصلاح زیرساخت‌ها‌، تامین مواد اولیه درجه یک و خرید دستگاه‌های بسته‌بندی نوین را می‌توان به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات صنعت غذا برشمرد. از این رو برای حرکت در مسیر رونق و تحول این صنعت در ابتدا باید مکانیسم دقیق و روشنی برای مبارزه با رانت، قاچاق و سوءاستفاده‌های احتمالی در بازار ایجاد کرد. از طرفی تصمیم‌گیری‌ها و سیاستگذاری‌ها باید طبق بررسی‌های کارشناسی شده و با بهره‌گیری از خرد جمعی و از پیش اعلام شده باشد تا تولید‌کننده و صادرکننده بتوانند برای آن برنامه‌ریزی درستی داشته باشند.سخن آخر اینکه حمایت همه‌جانبه دولت از صنعتی که بیشترین سهم در اشتغالزایی و ارزش‌افزوده در کشور را دارد گامی مهم در جهت تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و مقابله استراتژیک با تحریم‌ها و رشد و توسعه اقتصاد ملی در پرتو حمایت از تولید داخلی است.

* نایب‌رییس انجمن علوم و فناوری غلات