محمدرضا شجریان درگذشت/ میراث هنرمند پرآوازه موسیقی ایران چه بود؟

محمدرضا شجریان هنرمند پرآوازه و استاد آواز ایران در سن 80 سالگی و پس از پشت سر گذاشتن یک دوره طولانی بیماری چشم از جهان فروبست. با درگذشت خسرو آواز ایران دوستداران هنر این سرزمین عزادار این رویداد تلخ شدند.

کد خبر: ۴۵۷۵۱

محمدرضا شجریان درگذشت/ میراث هنرمند پرآوازه برای موسیقی ایران چه بود؟

تیتر20 - یکم ماه مهر سال 1319 بود که در خانه‌ای در مشهد، پسری به نام محمدرضا متولد شد. پدر وی مهدی شجریان قاری خوش صوت قرآن بود. پدربزرگ وی نیز به گفته خود او صدایی رسا و زیبا داشت. خانواده مادری محمدرضا شجریان نیز دستی بر آتش هنر خوشنویسی داشتند.

فرزند زاده شده در چنین خانواده هنرمندی، بعدها مایه فخر خانواده خود شد و تحولی شگرف در موسیقی سنتی ایران رقم زد. محمدرضا شجریان، خسروی آواز ایران نقطه عطفی در موسیقی این مرز و بوم به‌شمار می رود.

هرچند قلم ما از بیان شکوه و عظمت این هنرمند والا قاصر است؛ کوشیدیم گوشه‌ای از دستاورد محمدرضا شجریان برای موسیقی ایران را کنار هم گردآوری کنیم. امید است این چند خط دریچه‌ای باشند بر شناخت هرچه بیشتر این هنرمند ایرانی که نام او به بزرگی در تاریخ هنر این سرزمین ماندگار خواهد شد.

۶ دهه فعالیت هنری، تحولی عظیم در موسیقی سنتی ایران

محمدرضا شجریان برای اولین بار در سال هزاروسیصدوسی‌ویک با یک معلم موسیقی آشنا شد و بعدها در سال ۱۳۴۶ در کلاس‌های احمد عبادی شروع به تحصیل کرد. پیش از آن وی در رادیو مشهد قرآن می‌خواند. در همان سال‌ها، او شروع به یادگیری خوشنویسی نیز کرد.

وی تا سال ۱۳۵۰ نام مستعار سیاوش بیدگانی را بر خود داشت و با این نام در رادیو همکاری می‌کرد. علت این امر نیز اصرار پدر بود. او با گروه‌های متعددی همکاری کرده و آثار بی‌نظیری از این همکاری‌ها بر جای مانده، گروه‌های: چاووش، شیدا، عارف، آوا و شهناز. طی ۶ دهه فعالیت هنری، محمدرضا شجریان صدها کنسرت و آلبوم موسیقی به پیشگاه هنر ایران تقدیم کرده است.

شرح یکایک این آثار در این مقال نمی‌گنجد. اما با چندی از این آثار در ادامه آشنا می‌شویم. محمدرضا شجریان، فعالیت در رادیو را پس از واقعه ۱۷ شهریور کنار گذشت و پس از آن گروه کانون چاووش را بنیان گذاشت. محمدرضا لطفی و هوشنگ ابتهاج در این گروه همراه وی بودند. حاصل این گروه ۱۲ آلبوم با نام چاووش بود که ۳ تای آنها بعدها تصحیح شده و با نام های دیگر بازنشر شدند.

آلبوم‌ها و کنسرت‌ها

در سال ۱۳۵۷ وی دعای ربنای معروف را به‌صورت فی‌البداهه خواند، بی‌آنکه بداند این قطعه نسل‌ها خاطره خواهد ساخت. بعدها در پی اعتراض وی به پخش آهنگ‌هایش در صدا و سیما، وی ربنا و مناجات افشاری را متعلق به مردم دانست.

بعدتر وی با همراهی پرویز مشکاتیان، آلبوم‌های متعددی را روانه بازار کرد. از این میان می‌شود دود عود، سر عشق، نوا و... را برشمرد. او با گروه عارف به سرپرستی مشکاتیان چندین کنسرت نیز در خارج از ایران به اجرا برد. آلبوم بیداد از این میان، محتوای اعتراضی به شرایط اوایل دهه ۶۰ داشت و از این رو بین مردم با استقبال زیادی روبرو شد.

اولین همکاری محمدرضا شجریان با پسرش همایون در آلبوم یاد ایام بود. این آلبوم در سال هفتاد و چهار روانه بازار شد و درواقع از روی کنسرتی منتشر شد که آنها در تابستان سال ۷۱ در آمریکا به اجرا برده بودند. وی همراه پسرش، همایون، کیهان کلهر و حسین علیزاده، گروهی را شکل دادند که حاصل آن چندین آلبوم و کنسرت بسیار خوب بود.

از جمله فعالیت‌های این گروه، کنسرت هم نوا با بم است که در جهت کمک به زلزله زدگان بم و تأسیس باغ هنر در این شهر برگزار شد. فعالیت این گروه در سال ۸۴ بازایستاد. از سایر آثار او می‌توان دو سی دی مجموعه قرائت قرآن با نام به یاد پدر را نام برد که وی در سال ۷۸ جهت بزرگداشت مقام پدرش و به توصیه وی پس از مرگش روانه بازار کرد.

سایر آثار

• دل مجنون، بیات ترک و افشاری، سال ۱۳۶۹

• رباعیات خیام، با احمد شاملو، ۱۳۵۵

• معمای هستی، دستگاه شور، ۱۳۷۶

• رنگ های تعالی، ۱۳۹۲

• غوغای عشق‌بازان، دستگاه شور و افشاری، ۱۳۸۶

جوایز و افتخارات میهنی و جهانی

محمدرضا شجریان در سال ۱۳۷۸ جایزه پیکاسو را از طرف سازمان یونسکو دریافت کرد. این جایزه به هنرمندانی اهدا می‌شود که درجهت شناساندن هنر و موسیقی کشور خویش به جهان می‌کوشند. وی همچنین نشان موتزارت را در سال ۲۰۰۶ از همین سازمان دریافت کرد.

این هنرمند فقید همچنین ۲ سال نامزد دریافت جایزه گرمی شد. جایزه‌ای که به عنوان معتبرترین جایزه موسیقی در جهان شناخته می‌شود. این نامزدی برای آلبوم‌های بی تو به سر نمی‌شود (سال 1381) و فریاد ( سال 82) بود.

محمدرضا شجریان همچنین در سال ۱۳۹۶ به همراه سه هنرمند دیگر، نشان عالی صلح را دریافت داشته است. این جایزه در جشنواره جهانی هنر برای صلح که برای فعالیت در جهت ترویج صلح برگزار می‌شود به این هنرمند بزرگ اهدا شده است.

وی همچنین در سال ۱۳۸۹ در دانشگاه استنفورد آمریکا، جایزه بیتا را دریافت کرد. محمدرضا شجریان، نیز یکی از افرادی بود که نامش در فهرست دارندگان نشان شوالیه لیاقت که بالاترین نشان در کشور فرانسه است ثبت شده. پاداش ویژه‌ای با نام خداوندگار موسیقی نیز در سال ۱۳۹۸ از جشنواره بنیاد آقاخان به ایشان تقدیم گشته.

امروزه بلواری در تهران که پیش تر نام فلامک جنوبی و شمالی را داشت، به افتخار هنر این موسیقیدان برجسته به اسم وی نامگذاری شده است. این اتفاق در سال ۱۳۹۸ توسط اعضای شورای شهر تهران به تصویب رسیده و اجرا شد.

ذهن سیال موسیقی، سازهای اختراعی

از دیگر افتخارات محمدرضا شجریان برای موسیقی ایران، ابداع چند ساز مخصوص است. برخی از این سازها شباهت‌هایی به سازهای غربی چون ویالون دارند. البته بعدها این سازها توسط چندی از متخصصین این زمینه به نقد کشیده شدند. این است فهرست نام چندی از این سازهای ابداعی:

• صراحی، از خانواده کمانچه و قیژک، زهی آرشه‌ای.

• کرشمه.

• شهر آشوب.

• سبو.

• ساغر.

• و...

میراث این هنرمند با ارزش را پاس می‌داریم به واسطه:

• بیش از ۵ دهه فعالیت هنری در زمینه موسیقی و همکاری با موسیقیدانان برجسته و بزرگ.

• همکاری با گروه‌های متعدد چون آوا و شهناز.

• تلاش جهت ترویج موسیقی سنتی ایرانی.

• اشاعه فرهنگ ایرانی و موسیقی این مرز و بوم در خارج از مرزها و کشورهای دیگر.

• دریافت جوایز متعدد و ارزشمند در زمینه موسیقی.