خطر جدی اتمام منابع آب های زیرزمینی

تیتر۲۰- طی ۵۰ سال برداشت از منابع آب زیرزمینی سبب شده است که بیش از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شود. افت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش گرد و خاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن آب زیرزمینی را به‌دنبال دارد.

نشست زمین علاوه بر خسارت‌هایی که به زیرساخت‌ها و ابنیه وارد می‌کند، خسارت جبران‌ناپذیری برای آبخوان‌ها دارد، چرا که نشست زمین به‌ معنی پرشدن حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان است و دیگر امکان ذخیره آب در سفره آب زیرزمینی وجود نخواهد داشت.

درحال حاضر نشست زمین در دشت ورامین ۳۶ سانتیمتر در سال گزارش شده و در دشت کبودرآهنگ ۲۵ فروچاله با ابعاد چند ۱۰ متری ایجاد شده است. پدیده شور شدن آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور و به‌ویژه در دشت‌های فلات مرکزی وجود دارد و در مناطقی برای استفاده از آب زیرزمینی نیاز به تجهیزات آب‌شیرین‌کن است.

تمامی این موارد نشان می‌دهد که برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از اندازه بوده است و با وجود همه این پیامدها این اضافه‌برداشت‌ها همچنان ادامه دارد.  با توجه به مخاطرات ناشی از کسری مخزن، طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب‌زیرزمینی در سال ۱۳۹۳ تصویب و از همان سال اجرای آن شروع شد. به نحوی که عملکرد آن از سال ۱۳۹۴ تا پایان سال ۱۳۹۹ و همچنین فعالیت‌های باقیمانده در طول سال‌های برنامه ششم توسعه و اقدامات باقیمانده آتی در جدول شماره ۱ ارائه شده است. محدودیت‌های موجود در کشور نشان می‌دهد، امکان تحقق کلیه اهداف پیش‌بینی شده با این روند فراهم نیست.

لذا اهم برنامه‌های طرح برای سال‌های باقیمانده برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰)، استقرار حدود ۹۲۰ گروه گشت و بازرسی، اتمام آماربرداری سراسری مرحله سوم و تهیه بیلان منابع آب محدوده‌های مطالعاتی، استمرار فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی، پیاده‌سازی الگوی مشارکتی مدیریت منابع آب‌زیرزمینی در دشت‌های پایلوت و همچنین انسداد ۱۰۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز و نصب ۲۰ هزار دستگاه کنتور هوشمند حجمی روی چاه‌های مجاز است.

ضمناً اصلاح و تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری و انجام فرایندهای بهره‌بردار محور با توسعه سامانه‌های ایجاد شده نیز در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد. اقدامات کنترلی و نظارتی بالا در مجموع منجر به مدیریت و کنترل برداشت در حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی از ابتدای طرح (۱۳۹۴) تا پایان برنامه ششم می‌شود.

اعتبار ابلاغی برای اجرای اقدامات این طرح در ۷ سال اخیر (سال‌های ۱۴۰۰-۱۳۹۴) برابر ۲۲۴۷ میلیارد تومان بوده ولی حدود ۵۰ درصد این اعتبار (۱۱۲۷ میلیارد تومان) در سال‌های پیش  تخصیص یافته است. این درحالیست که مطابق آخرین برآوردها برای اجرای کامل طرح و اتمام همه فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده طی چهار سال آینده (سال‌های ۱۴۰۴-۱۴۰۱) در مجموع قریب به ۱۶ هزار میلیارد تومان مورد نیاز است. توزیع اعتبارات در بخش‌های مختلف طرح در جدول ۲ و شکل ذیل آن نشان داده شده است. تحقق اهداف مورد نیاز با رویه فعلی تخصیص اعتبارات امکان پذیر نمی‌باشد. تجارب شش ساله اجرای طرح نشان می‌دهد که تحقق اهداف تعیین شده در طرح احیاء و تعادل بخشی در بازه زمانی مورد نظر منوط به اجرایی شدن کامل مصوبات جلسه ۱۵ شورای عالی آب توسط وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی ذیربط است./ایسنا