دست و پای ناشران بسته است

تیتر۲۰-  سی‌امین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران هم به پایان رسید. در روزهای برپایی این جشن ملی نشست‌های متعددی در آسیب‌شناسی موضوعات پیرامون صنعت نشر ایران برگزار شد و کارشناسان مختلف به بیان نظرات خود پرداختند. در این شکی نیست که صنعت نشر ایران با مسائل متعددی دست و پنجه نرم می‌کند؛ از گرانی قیمت کاغذ و سایر ملزومات چاپ گرفته تا مسائل پیرامون ترویج کتاب در رسانه‌ها. برای حل برخی از مشکلات مسئولان امر برنامه‌هایی را به مرحله اجرا درآورده‌اند که خودکفایی در تولید کاغذ یکی از آنهاست.

در این شکی نیست که برای حل مسائل پیرامون صنعت نشر ایران باید ابتدا این مسائل در گفت‌وگوی با اهالی این صنعت بویژه ناشران کهنه‌کار احصا شوند. برخی از این مسائل را با عبدالکریم جربزه‌دار به گفت‌وگو نشستیم. جربزه‌دار مدیر انتشارات اساطیر است، ناشری که طی چهار دهه فعالیت خود توانسته آثار مهمی در حوزه‌های اسلام‌شناسی، ایرانشناسی، متون کهن فارسی و… را منتشر کند. آثاری که هم‌اکنون در زمره مهم‌ترین منابع مطالعاتی برای اهل فن و عامه مردم به شمار می‌روند. جربزه‌دار خود نیز دستی در پژوهش‌های ادبی و تاریخی دارد و آثار مهمی چون «تذکره شعرای بختیاری»، «تعبیرات عرفانی از زبان عطار نیشابوری»، «مقالات علامه محمد قزوینی» و… با تألیف و یا اهتمام او منتشر شده‌اند.

جربزه‌دار درباره برپایی ایده‌هایی چون هفته کتاب در زمینه ترویج کتابخوانی گفت: در مورد هفته کتاب و کتابخوانی که در تقویم ملی ما مشخص شده باید عرض کنم که این یکی از بهترین و فرخنده‌ترین کارهایی بود که باید انجام می‌گرفت و خوشبختانه انجام شد، چرا که به پیش‌برد امر توسعه دانش کمک شایانی می‌کند.

وی افزود: سوال این است که چرا روزی به نام کتاب و کتابخوانی در تقویم ملی ما لحاظ شده است؟ به دلیل اینکه تمامی اهالی فرهنگ چه آنهایی که در نهادها هستند و چه آنهایی که نیستند، متوجه شوند که باید با هر وسیله‌ای که در اختیار دارند و هر مقدار که در توانشان است در ترویج کتاب و کتابخوانی که ترویج علم و دانش و ادب است، بکوشند و سعی کنند که در این روز مردم را هر چه بیشتر و بهتر و جامع‌تر با کتاب و مفاهیم دانش از زوایا و سطوح گوناگون آشنا کنند.

جربزه‌دار ادامه داد: صنعت نشر ایران فراز و فرود و آسیب‌های زیادی دارد، اساساً کتاب و مطالعه آن طور که باید و شاید در ذهن آحاد جامعه جا نیفتاده است و شاید این یکی از کم کاری‌های بزرگ نهادهای فرهنگی بوده است، ضمن اینکه کتاب از طرف رسانه‌های شنیداری و دیداری و عوامل دیگری نیز مورد تهدید قرار گرفته و می‌گیرد و باید که برای مقابله با این عوامل تدابیری اندیشید و کاری کرد که کتاب در جایگاه رفیع خودش مستحکم‌تر و استوارتر بماند.

مدیر انتشارات اساطیر در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به عدم تعریف خرید کتاب در سبد هزینه خانوارهای ایرانی گفت: به عنوان یک ناشر با سابقه باید عرض کنم که اصلاً خرید کتاب در سبد هزینه خانوار ایرانی وجود ندارد، یک خانوار ایرانی در سبد هفتگی، ماهانه و سالانه خود اقلام زیادی دارد، باور دارد که باید گل برای خانه‌اش بخرد یا باور دارد که باید به سینما یا مسافرتی برای رفع تفریح و خستگی برود اما هیچ موقع این ذهنیت در افراد جامعه نبوده که باید به طور مستمر مطالعات روزانه‌ای داشته باشد و همان طور که غذای جسم‌اش را به خود می‌رساند که سالم بماند، غذای روح خود هم تهیه کند.

وی اضافه کرد: حال که این جثه ضعیف شده، مشکل دیگری هم که روی کار آمده که آن فضای مجازی است. فضای مجازی عرصه بروز و ظهور کتاب الکترونیک و صوتی است. این کتاب‌ها با مجوز و بدون مجوز به هر ترتیب آینده چاپ را تهدید می‌کنند. به بیان دقیق‌تر ماجرا، این تهدید خود را از چند سال قبل نشان داده است و آرام آرام می‌رود تا به سمتی برسد که عملاً صنعت چاپ از حیز انتفاع ساقط شود، کما این که اکنون تیراژ کتاب‌ها از سه هزار نسخه در ۷ تا ۱۰ سال پیش به ۳۰۰، ۲۰۰، ۱۰۰ و حتی ۵ نسخه در زمانه فعلی رسیده است و این کار عجیبی است که اگر به آن توجه نشود صنعت چاپ را تهدید می‌کند، بویژه اینکه تکنولوژِی چاپ در ایران، قدیمی است و نیروی کار زیادی در این بخش به اشتغال درآمده‌اند که خطر از دست دادن شغل تهدیدشان می‌کند.

جربزه‌دار گرانی کاغذ در این سال‌ها را یکی از آسیب‌های عمده صنعت نشر دانست و ادامه داد: در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ کاغذ ارزان یا نیست یا اینکه به دست ما نمی‌رسد. ما اکنون کاغذ را، بندی یک‌میلیون و دویست‌وپنجاه هزار تومان خریداری می‌کنیم. روشن‌تر بگویم، قیمت کاغذ نسبت به دو سال افزایش قیمت ۳۰۰ درصدی را تجربه کرده است و به همین نسبت باقی مسائل از قبیل هزینه‌های چاپ و صحافی و لیتوگرافی و حروف چینی بالا رفته است. در نتیجه قیمت تمام شده کتاب بالاتر رفته است و این امر باعث شده اگر ناشری با یک مقدار هزینه معینی می‌توانست در سال گذشته ۴ عنوان کتاب چاپ کند، امسال می‌تواند یک عنوان کتاب را آن هم در تیراژ محدود به مرحله چاپ برساند.

وی با اشاره به این نکته که روند بازگشت سرمایه در صنعت نشر به نسبت دیگر صنوف زمان بیشتری را طی می‌کند، ادامه داد: برگشت پول در بازار کتاب سریع نیست. این در صورتی است که شما برای تأمین اقلام مورد نیاز چاپ و نشر باید به صورت نقدی خرید کنید. برای خرید هر کالایی حتی اگر ضایعات باشد باید پول نقد بدهید، ولی کتاب در چرخه پخش با مدت‌های هفت یا هشت و یا بعضاً ۱۰ ماه مبادله می‌شود. بر این اساس اگر ناشری کتابی را چاپ کند و در همان روزهای ابتدایی چاپ نیز تمام نسخه‌های کتاب به فروش برسد، عملاً دیناری دست این ناشر را نمی‌گیرد تا برای تجدید چاپ خود سرمایه گذاری کند.

جربزه‌دار در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این نکته که ناشران معمولاً توان عملیاتی اندکی را برای توسعه کسب و کار خود دارند، گفت: دست و پای ناشران بسته است. نشر اساطیر به دلیل آنکه بیشتر در رشته تاریخ و ادب فارسی کار می‌کند، امسال توانست برخی از عناوین قدیمی خود را که در بازار نشر دیگر وجود نداشتند، تجدید چاپ و به مخاطبان عرضه کند. با همه مشکلاتی که پیش روی ما وجود داشته و دارد خوشبختانه توانستیم چیزی حدود ۵۰ عنوان کتاب منتشر کنیم و این توفیقی بود که نصیب ما شد و امیدواریم بتوانیم این راه را ادامه دهیم. کار ما چاپ آثار مرجع است. ما در انتشارات اساطیر هیچگاه به این فکر نکردیم که بازار چه کتابی را می‌طلبد تا منتشرش کنیم. معمولاً برنامه نشر در اساطیر روی این مسئله متمرکز است که انتشار چه کتابی برای بست و توسعه فرهنگ و تمدن ما مفید است و آن را به جلو می‌برد؟

مدیر انتشارات اساطیر همچنین به روش‌ها و راهکارهای ترویج کتاب اشاره کرد و ادامه داد: بسیار این سوال را پرسیده‌اند که مسئولان و نهادهای فرهنگی چه کنند که کتاب بیشتر به بطن جامعه وارد شود؟ به نظر من اولین راه این است که خودشان هم کتاب مطالعه کنند. هر کدام از مسئولانی که در رأس هر سازمانی قرار دارند باید دانش آن جایگاه را کسب کنند و بدانند فضای فرهنگی آنجا در چه گستره‌ای است؟ آموزش کتاب و کتابخوانی دقیقاً باید از مدارس و دوره ابتدایی آموزش همگانی شروع شود. باید از دوران ابتدایی ساعاتی را به کتابخوانی اختصاص داد و از دانش آموز خواست کتاب‌هایی را مطالعه کنند و خلاصه و نتیجه‌ای که از مطالعه خود به دست آورده به صورت انشا یا روش‌های دیگر ارائه دهد و آن انشا مورد توجه قرار بگیرد.

جربزه‌دار در پایان گفت: به همین صورت در مقاطع بالاتر مانند راهنمایی و دبیرستان هم باید به راهکارهایی برای توسعه مطالعه و فرهنگ کتابخوانی میان دانش آموزان اندیشید. در دانشگاه‌ها هم باید راه مطالعه و پژوهش را آموزش داد. متأسفانه اکنون بیشتر راه حفظ کردن مطالب را آموزش می‌دهند. این ایده‌ها برای ترویج فرهنگ و توسعه کتابخوانی مفیدند، اما نباید فکر کرد که در کوتاه مدت می‌توان از آنها نتیجه گرفت. باید برای پیگیری این ایده‌ها برنامه‌های بلندمدت طراحی کرد./مهر